Sistematika biljaka

Svi danas postojeći biljni organizmi se razvrstavaju u dvije velike grupe: niže biljke - talofite (Talophyta) i više biljaka - kormofite (Cormophyta). Niže biljke imaju tijelo, nazvanu talus, izgrađeno od sličnih ćelija koje ne grade tkiva i organe. Ove biljke žive pretežno u vodi ili vlažnoj sredini. U grupu nižih biljaka spadaju: alge i lišajevi, te gljive kao posebna kategorija. Kormofite imaju tijelo (kormus) izgrađeno od raznovrsnih ćelija koje grade tkiva, organe i žive pretežno na kopnu. Višim biljkama pripadaju: mahovine, paprati, golosjemenice i skrivenosjemenice.

Alge

Od modrozelenih algi tokom evolucije nastale su složenije građene alge. Među njima i dalje se sreću jednoćelijski oblici, ali i kolonijalni i višećelijski oblici različite građe tijela. Alge imaju vegetativno tijelo koje se zove talus, odnosno, nemaju jasno izdeferenciran korijen, stablo i list. Pored postojećeg pigmenta hlorofila a, tokom evolucije izgradile su i druge hlorofile b,c,d,e. Na osnovu boje tijela, načina razmnožavanja i drugih osobina, alge dijelimo na: zlataste, silikatne, mrke, crvene, žutozelene, auglenoide, zelene alge i hare.

Zlataste alge

Zlataste alge (Chrysiohyta) pretežno čine jednoćelijske alge koje sadrže hlorofil a i c, te pigmente karotin i ksantofil. Kao rezervna materija nagomilava se hrizolaminarin u citoplazmi, a ulje u vakuolama. Imaju široko geografsko rasprostranjenje, a nalaze se u slatkim, brakičnim i slanim vodama. Značajne su kao proizvođači organskih materija i kiseonika u vodenim ekosistemima, te kao važna karika u lancima ishrane.

Silikatne alge

Silikatne alge (Bacillariophyta) ili dijatomeje rasprostranjene su u slatkoj i slanoj vodi, najčešće u planktonu, a neke vrste žive u vlažnom zemljištu. To su jednoćelijski oblici, mrke boje. Ćelijski zid je posebne građe, spoljni sloj je od staklasto prozirnog silicijuma, a unutrašnji od pektina. Sastoji se od dvije polovine, pri čemu veća (epiteka) poklapa manju (hipoteka), slično poklopcu i kutiji.

Silikatne alge, dijatomeje

Oblik ovih organizama je vrlo različit. U citoplazmi se nalazi jedro i hromatofore, a sadrže ribozome i mitohondrije. Silikatne alge se razmnožavaju diobom ćelija, a rjeđe polnim putem pomoću gameta. Prilikom diobe svaka kćer ćelija dobije po jednu polovinu ćelijskog zida, a drugu dograđuje. U polnom načinu razmnožavanja dvije jedinke se priljube, a njihova jedra se spajaju dajući zigot. Zigot raste u novu jedinku i obrazuje novi zid. Vrlo su značajni kao proizvođači hrane i važna karika u lancu ishrane vodenih organizama. Osjetljive su na promjenu hemizma vode, pa se koriste kao indikatori stepena njene čistoće.

Mrke alge

Mrke alge (Phaeophyta) su višećelijski oblici pričvršćen za stijene u vodi, najčešće u morima. Talus pokazuje veliku raznovrsnost.

Mrke alge

Kod najprostijih je končast, granat ili pločast, ali ima vrsta čiji je talus vrlo složene građe sa izdvojenim dijelovima nalik na korijen, stablo i list. Neki talusi imaju vazdušni mjehur za održavanje talusa u uspravnom stanju. Ćelijski zid je građen od celuloze, algina i fukoidina. U citoplazmi se nalazi jedro, krupna vakuola, ribozomi i mitohondrije. U hloroplastima se nalaze hlorofili a i c, te fukoksantin koji daje boju talusu. Rezervne materije kod ćelija su: alkohol manit, ulje i polisaharid laminarin, a skupljaju se i znatne količine joda. Mrke alge razmnožavaju se vegetativno, sporama i polno. Vegetativno razmnožavanje vrši se odvajanjem dijelova talusa iz kojih se razvijaju nove jedinke. Bespolno razmnožavanje vrši se sporama - zoosporama. Polni proces se odvija pomoću gameta različitog oblika: izogamija (gameti su jednaki), heterogamija (ženski gamet je krupniji) i oogamija (ženski gamet krupan i nepokretan). Mrke alge služe kao hrana morskim životinjama, ali i odlična zaštita za ikru i mladunce riba. Neke vrste su bogate ugljenim hidratima i vitaminima, pa se koriste u ljudskoj ishrani. Najpoznatiji rodovi su: Fucus, Laminaria, Macrocystis, Ectocarpus, itd.

Crvene alge

Crvene alge (Rhodophyta) se nalaze u svim okeanima i pretežno u tropskim morima na velikim dubinama (čak do 500 metara), a mali broj u slatkim vodama.

Crvene alge

Rijetki su jednoćelijski oblicim a najčešće imaju složeno građen talus. Ćelijski zid je građen od celuloze, pektina i agara. Hloroplasti sadrže hlorofile a i d, te velike količine fikoeritrina koji daje boju talusu. Rezervne materije su najčešće u obliku skroba, označenog kao floridin. Razmnožavaju se samo polnim načinom, a njihovi gameti su nepokretni (bez bičeva i treplji). Crvene alge se koriste u ishrani, kao salate, variva ili dodatak jelima. Sušene sa drugim algama koriste se u ishrani životinja i kao đubrivo. Iz ovih algi dobija se agar-agar, želatinozna supstanca koja održava vlažnost. Koristi se u pripremanju podloga za uzgoj mikroorganizama u biologiji i medicini, te se primjenjuje u industriji hljeba, papira, tekstila, itd. Poznati rod je Batrachospermum.

Žutozelene alge

Žutozelene alge (Xanthophyta) su jednoćelijski, kolonijalni i višećelijski oblici, koji pretežno naseljavaju slatke vode.Ćelije imaju jedno veoma sitno jedro, hloroplasti su pločasti ili sočivasti, sadrže hlorofile a i e, karotine i ksantofile. Osnovni oblik rezervne materije su masne kapi. Ćelijski zid je građen iz dva jednaka ili nejednaka dijela od pektina prožetog silicijumom. Razmnožavaju se vegetativno (diobom konca na nekoliko dijelova), bespolno pomoću zoospora, ili polno, po tipu izogamije i oogamije. Poznatiji rodovi su: Tribonema, Vaucheria, itd.

Euglenoide alge

Euglenoide alge (Euglenophyta) žive u slatkoj i slanoj vodi. To su jednoćelijski oblici bez pravog ćelijskog zida, a spoljašnji dio citoplazme je čvršći i naziva se pelikula. Kreću se pomoću bičeva (1-3 biča), a u hloroplastima se nalazi hlorofil a i c, te beta karotin. Osim autotrofa ima i saprofitskih oblika, a nekoliko vrsta žive kao paraziti na vodozemcima i beskičmenjacima. Kod nekih oblika prisutna je očna mrlja, tjelašce osjetljivo na svjetlost (fotoreceptor). Razmnožavaju se, najčešće, uzdužnom diobom ćelije, a tokom diobe se kreću. Pri nepovoljnim uslovima formiraju spore. Planktonsti oblici značajni su u lancu ishrane, a fotosintetski oblici stvaraju kiseonik i organske materije. U mraku i pri obilnoj organskoj ishrani euglene gube hlorofil, pa tada sa autotrofnog prelaze na saprofitski način ishrane. Najčešći rodovi su: Euglena, Phacus, Trachelomonas, Colatium, itd.

Zelene alge

Zelene alge (Chlorophyta) su pretežno stanovnici slatkih voda, manje ih je u morskoj vodi, a postoje oblici koji naseljavaju stijene, stabla drveća i vlažno zemljište. Javljaju se kao jednoćelijski, kolonijalni ili višećelijski organizmi, a njihov talus može biti končast, pločast ili razgranat. Ćelije imaju najčešće jedno jedro, a hloroplasti sadrže pigmente hlorofil a i b, te karotine. Ćelijski zid građen je od celuloze, rezervna materija je skrob, a pokretni oblici imaju bičeve. Razmnožavanje je veoma raznovrsno. Vegetativno razmnožavanje končastih oblika vrši se odvajanjem dijelova konca iz koga se razvija nova jedinka. Kod bespolnog razmnožavanja obrazuju se zoospore. Polno razmnožavanje je tipa oogamija, ali se javlja specifičan oblik - konjugacija. Dva različita talusa približavaju se jedan drugom, između njih se formira kopulacioni kanal preko koga sadržaj jedne ćelije prelazi u drugu i nastaje loptasti zigot iz koga se razvija novi talus. Po svojim biohemijskim karakteristikama i metabolizmu zelene alge su bliske kopnenim (višim) biljkama, pa se smatra da više biljke vode porijeklo od zelenih algi. Zelene alge su bogate vrstama, ali one ne zalaze u vodu dublje od nekoliko metara. Većina vrsta živi u planktonu slatkih voda ili pričvršćene za čvrstu podlogu, a manji broj živi u morima blizu obale. Proizvode kiseonik i produkuju značajnu količinu organske mase a važne su u ishrani većeg broja životinja, pa i ljudi. Karakteristični jednoćelijski oblici su: Chlamydomonas, Chlorella, kolonijalni oblici: Scenedesmus, Volvox, končasti oblici: Ulothrix, Spirogyra, te morski oblici: Ulvam Caulerpa, Acetabularia.

Hara

Harofite (Charophyta) ili pršljenice su višećelijske krupne alge, žbunasti talus je veoma složene građe i na njemu se razlikuju stabloliki i listoliki dio i rizoidi. Izdanak ima članke i čvorove. Rasprostranjene su u slatkim sporotekućim ili stajaćim vodama, a mali broj vrsta živi u brakičnim vodama. Tjemene ćelije i nekoliko susjednih ćelija ne sadrže hloroplaste, a sve druge ćelije imaju sočivaste hloroplaste sa hlorofilima a i b, te karotinima. Ćelijski zid je celulozan, a spoljašnji dio je prožet krečnim supstancama. U centralnom dijelu citoplazme je krupna vakuola, jedra se nalaze u velikom broju, a rezervna materija je skrob. Harofite se razmnožavaju vegetativno. Na rizoidima se nalaze krtolasti izraštaji koji se odvajaju od biljke i izrastaju u nove jedinke. Polni proces je po tipu oogamije, a na istom čvoru se razvijaju anteridije i oogonije. S obzirom da su to krupne alge (najčešće 0,5-2 milimetra), na dnu basena grade podvodne livade, te predstavljaju dobru zaštitu za ribnu mlađ. Predstavljaju značajnu kariku u lancu ishrane vodenih organizama, a u nekim krajevima ljudi ih skupljaju, suše i koriste kao đubrivo. Najznačajniji rod je Chara.

Gljive

Gljive (Mycophyta) su neobičan, raznovrsan i nedovoljno proučen svijet.

Muhara (Amanita muscaria)

Tijelo gljiva može biti građeno od jedne ili više ćelija, ima oblik micelija koji je izgrađen od končastih tvorevina - hifa. Micelij je mreža hifa koja, poput paukove mreže, prorasta supstrat. Hifa je hranidbena nit gljive, koja na vrhu ima zaobljene izdanke (haustorije) koji prodiru u ćelije, upijaju hranu i tako hrane gljivu. Hife mogu biti septirane i neseptirane. Gljive su eukariotski organizmi sa diferenciranim jedrom, ćelijski zid je građen od hitina, a rezervna materija je u vidu glikogena (kao i kod životinjskih organizama). Za optimalno razviće gljiva, pored potrebnih hranljivih materija, neophodna je povoljna temperatura i dovoljno vlažnosti. Budući da nemaju hloroplaste, gljive ubrajamo u heterotrofne organizme, a energiju stvaraju na sličan način kao i životinje i mnoge bakterije. Neke gljive, da bi se razmnožavale, razvijaju plodišta. Svako plodište oslobađa sićušne spore, a klijanjem spora na odgovarajućoj podlozi nastaje novi micelij.

Lisičarka (Cantharellus cibarius)

Jedno plodište livadske pečurke proizvede oko 16 milijardi spora.

Budući da ne vrše osnovnu funkciju biljaka, fotosintezu, a ne kreću se i ne razmnožavaju polno poput životinja, ne mogu se svrstati ni u prvu, ni u drugu grupu. One predstavljaju poseban oblik života na zemlji, koji je razvio tri osnovne strategije preživljavanja u prirodi, a to su:

• gljive simbionti koje žive u zajednici sa mnogim biljnim vrstama i međusobno se ispomažu (zadržavaju vodu u miceliju, a tu vodu koriste biljke koje pomoću korijenja izvlače mineralne materije neophodne za rast gljiva),
• gljive saprobionti (razlagači) bez čijeg djelovanja u prirodi ne bi moglo doći do razlaganja organskih materija biljnog porijekla.
• gljive paraziti koje napadaju žive biljke, ljude i druge gljive. Bolesti koje uzrokuju biljke zovu se mikoze. Kroz mrežu tankih hranidbenih niti, gljive upijaju hranu iz žive ili nežive organske materije.

Vrganj

Gljive se razmnožavaju: vegetativno (fragmentacijom micelijuma i pupljenjem), bespolno i spolno. Bespolno razmnožavanje se vrši pomoću različitih spora, koje prema postanku mogu biti: endogene ili egzogene (nastaju u proširenjima koja se zovu konidije). Polno razmnožavanje se vrši pomoću gameta (izogamija, anizogamija, oogamija), koji se stvaraju u diferenciranim hifama micelijuma. Gljive mogu biti jestive, ljekovite, psihoaktivne, halucinogene (Amanita muscaria) i otrovne.

Prema građi micelija i karakteristikama polnog procesa, razlikujemo dvije grupe: Myxomycota - sluzave gljive i Eumycota - prave gljive. Sluzave gljive imaju golu protoplazmu, bez ćelijskog zida i pravilnog oblika. Imaju ameboidno kretanje, puze po podlozi i hrane se mrtvim organskim materijama. Prave gljive imaju tijelo izgrađeno od končastih hifa koje se prepliću gradeći vegetativno tijelo micelijum. One se dijele na: fikomicete (Phycomycetes), askomicete (Ascomycetes) i bazidiomicete (Basidiomycetes).

• fikomicete (plijesni) imaju višejedarni micelijum koji najčešće nije podijeljen na ćelije. Najpoznatiji rod je Mucor koji se razvija na hljebu, voću, povrću i drugim namirnicama. Plijesni ili peronospode uzrokuju bolesti na različitim biljkama. Razmnožavaju se pomoću spora.
• askomicete (mješinarke) su dobile naziv po akusima, kesastim proširenjima u kojima nastaju spore. Najpoznatiji rodovi su: Saccharomyces (kvasac), koji se koristi u fermentaciji šećera, te Pennicilium, koji produkuje antibiotik penicilin.
• bazidiomicete (stapčare) imaju spore koje nisu zatvorene u bazdijama, završnim ćelijama hifa, već se nalaze na odvojenim drškama. Bazidije sa bazidiosporama nastaju u krupnim plodonosnim tijelima, koja su najsloženije građena kod pečuraka. Iz podzemnog micelijuma razvija se nadzemno mesnato plodonosno tijelo, koje se sastoji iz drške i šeširića. Donja strana šeširića nosi zrakasto poređane listiće, građene od hifa, na kojima se razvijaju bazidije. Mnoge pečurke su jestive: rujnica (Amanita caesarea), šamšinjon (Agaricus campester), vrganj (Boletus sp.), ali ima i otrovnih: zelena pupavka (Amanita phalloides), muhara (Amanita muscaria), smrdljiva suncobranka (Lepiota crista). Žitna rđa (Puccinia) napada žitarice i teško se suzbija.

Gljive su široko rasprostranjene i imaju veliki ekonomski značaj: dobri su razlagači, služe kao hrana (bogate su bjelančevinama i fosforom), produkti metabolizma su antibiotici i mikotoksini (nakancerogenija materija biološkog porijekla - alfatoksin, izolovan iz Aspergilus flavus). Industrijskom fermentacijom pomoću gljiva proizvodi se etilalkohol (alkoholna fermentacija - Saccharomyces), proizvodnja organskih kiselina (npr. limunske - Aspergillus niger) i fermentacija sireva (sir rokfort - Penicillium roquefortii).

Lišajevi

Lišajevi su višećelijski organizmi koje ubrajamo u niže biljke, a predstavljaju simbiozu gljiva i algi. Alge vrše fotosintezu i tako omogućavaju autotrofni način prehrane, dok gljive dobavljaju vodu i minerale.

Korast talus

Lišaj ne tvore sve alge i gljive, već modrozelene ili zelene alge, a od gljiva se pojavljuju najčešće mješinarke, a rjeđe stapčarke. Tijelo lišaja je građeno od više slojeva. Spoljni sloj je kožnat i često obojen, građen je od hifa koje su gusto raspoređene, i ima zaštitnu funkciju. Ispod je asimilacijski sloj sa manje hifa, a sa mnogo ćelija algi koje vrše fotosintezu. Zatim slijedi sloj za izmjenu plinova, a građen je od dugih hifa. Kod lisnatih lišajeva postoji na dnu još jedan sloj, koji je građom sličan spoljnom sloju, a služi za pričvršćivanje lišajeva za podlogu na kojoj se nalazi. Lišajevi se razmnožavaju polno i vegetativno. Polno se razmnožavaju pomoću spora koje se nalaze u askusu. Spore se izbacuju i, ako padnu na pogodnu podlogu, onda prokliju. Vegetativno (bespolno) se lišajevi razmnožavaju pomoću tjelašaca, koja čine grupe algi obavijenih hifama gljiva (soredija). Prskanjem talusa one se oslobađaju, dalje ih raznosi vjetar, te se iz svakog soredija može razviti cijelo tijelo lišaja.

Listast talus

Lišajevi imaju niz pozitivnih osobina koje čovjek može iskoristiti. Neke vrste su ljekovite (npr. islandski lišaj, koji je poznati lijek za kašalj). Lišajevi se koriste u dobijanju različitih hemijskih supstanci, naročito kiselina koje se koriste u tekstilnoj industriji i proizvodnji lakmus papira.

Žbunast talus

Lišajevi su i pioniri vegetacije, što je ujedno, i njihovo najveće značenje. Oni su prvi organizmi koji nastanjuju neko stanište, stvarajući tako uslove za druge biljke i životinje, zbog svojih vrlo malih životnih potreba. Lišajevi su, takođe, i bioindikatori zagađenja vazduha, zbog svoje osjetljivosti na zagađeni vazduh, te ih zato nije moguće naći u većim gradovima. Za određivanje stepena zagađenosti vazduha se koriste najčešće lišajevi koji rastu na kori drveća. Simptomi koji se javljaju kod lišajeva, ako dođe do njihovog trovanja sa SO2 su:

• promjena boje sa sive ili zelene u neobično žutu, ružičastu ili bijelu, što je rezultat uništavanja hlorofila,
• odljepljivanje od podloge
• smanjena količina steljke, posebno kod grmastih lišajeva
• smanjena proizvodnja spora
• prstenasti ili polumjesečasti oblik steljke, zbog primarnog odumiranja središnjeg dijela.

Danas je poznato oko 25.000 vrsta lišajeva. Po obliku se dijele na: koraste (oblik korice na stijenama ili kori drveća), listaste (položen po podlozi) i grmaste (na granama drveća ili na zemlji).

Mahovine

Mahovine pretežno žive na kopnu, a najuspješnije se razvijaju na vlažnim mjestima. Funkciju korijena obavljaju rizoidi, končasti izraštaji koji pričvršćuju biljku za podlogu.

Mahovina

Providna tkiva (floem i ksilem) nisu razvijena, pa vodu i mineralne materije uglavnom upijaju neposredno, cijelom površinom tijela, ili pomoću rizoida. Razmnožavaju se polno sa karakterističnom smjenom generacija.

Gametofit prave mahovine, vide se rizoidi, stablo i listići

Gametofit je dominantna haploidna faza, a diploidni sporofit je u potpunoj zavisnosti od gametofita. Dijele se na dvije klase:

• Jetrenjače (Marchantiopsida)rastu na vlažnim mjestima. Listoliki talus raste položen po podlozi, a na poprečnom presjeku se razlikuje gornji i donji epidermis između koga se nalazi bezbojno višeslojno tkivo za fotosintezu. Sa donjeg epidermisa polaze rizoidi. Razmnožavaju se bespolno fragmentacijom talusa i polnim načinom. Na muškim biljkama se razvijaju anteridije sa spermatozoidima, a na ženskim arhegonije sa jajnim ćelijama. Pomoću kapi vode spermatozoidi se spajaju sa jajnom ćelijom i u arhegonijama se formira zigot u kome se obrazuju spore. Spore su haploide i klijaju u nove biljke. Najčešća vrsta je Marchantia polymorpha.
• Prave ili listaste (Bryopsida) su složenije građe, stabaoce je pričvršćeno rizoidima, a na stabaocetu su spiralno raspoređeni iglasti listići. Muške biljke na vrhu obrazuju anteridije, a ženske flašolike arhegonije. Iz oplođene jajne ćelije razvija se sporogon (sporofit generacija), koji je pričvršćen za vršni dio ženske biljke, a sastoji se od drške i čahure. Haploidne spore nastaju u čahuri i raznose se putem vjetra. Iz spore se razvija zelena končasta granata tvorevina (protonema). Na protonemi se obrazuje pupoljčić koji se razvija u pravu mahovinu. Naploidnoj ili gametofit generaciji pripadaju: spora, protonema i biljka mahovina sa polnim organima (anteridijama i arhegonijama). Diploidnoj ili sporofit generaciji pripada sporogon (od momenta oplodnje jajne ćelije do redukcione diobe i nastanka spora). Najčešća vrsta je vlasak (Polytrichum commune), koji raste u vlažnim šumama i gradi guste tepihe.

Riniofita

Riniofita (Rhyniophyta) su fosilne biljke koje su postigle viši stepen tjelesne organizacije u odnosu na alge i počele da žive na kopnu. U fosilnom stanju otkriveno je nekoliko vrsta, a najpoznatija je Rhynia. To je biljka visine oko 50 centimetara, imala je pravi korijen, te račvasto i bezlisno stabaoce zelene boje koje je vršilo fotosintezu. Pretpostavlja se da su se razmnožavale pomoću spora iz kojih se razvijao gametofit. Riniofite se smatraju precima današnjih kopnenih biljaka.

Prečice

Prečice (Lycopodiophyta) su zeljaste biljke koje rastu u sjenovitim i vlažnim šumama. Predstavnik je Lycopodium, čije je dugo dihotomo granato stablo po zemlji položeno i pokriveno igličastim listićima. Sa donje strane stabaoca polaze korjenovi, a sa gornje uspravne grane koje na vrhu nose sporangije sa sporama. Klijanjem spora razvija se protalijum sa anteridijama (nosi spermatozoide) i arhegonijama (nosi jajne ćelije), a nakon oplodnje nastaje zigot iz koga se razvija biljka sporofit generacije.

Rastavići

Rastavići (Equisetophyta) su zeljaste biljke člankovitog stabla sa čijih čvorova polaze grane, takođe člankovite građe. Nadzemna stabla preko zime izumiru, u proljeće se razvija stablo sa klasom, na vrhu, u kome nastaju sporangije. U toku ljeta obrazuje se zeleno, granato stablo čija je osnovna uloga fotosinteza. Predstavnik je rod Equisetum.

Prave paprati

Prave paprati (Polypodiophyta) su višegodišnje zeljaste biljke, prve prave kormofite. List paprati obavlja dvije uloge, fotosintezu i učestvuje u procesu razmnožavanja.

Prave paprati

Najčešće na naličju lista razvijaju se gomilice sporangija, koje se nazivaju sorusi. Predstavnici su Nephrodium, Pteridium, itd. Biljka predstavlja generaciju sporofit na kojoj se razvijaju sporangije, najčešće na naličju lista (filosporne), rjeđe na izdanku (stahisporne). U sporangijama se mogu razvijate spore iste (izospore) ili različite po veličini (heterospore), Klijanjem u povoljnim uslovima iz spore se razvija protalijum. Na protalijumu razvijaju se anteridije i arhegonije, a u njima muški i ženski gameti (gametofit generacija). Poslije oplodnje razvija se zigot koji klija u novu biljku (sporofit generacija). Za paprati je karakteristična heteromorfna i heterofazna smjena generacija. Dok neke vodene vrste imaju listove duge 2,5 centimetara, takozvane drvenaste paprati imaju stabla visoka i do 20 metara sa listovima preko 4 metra, te rastu u tropskim i suptropskim vlažnim šumama. Potiču iz Australije, Novog Zelanda, južne Afrike i Južne Amerike. Drvenaste paprati, u stvari, nisu drveća, gledano sa morfološkog aspekta. Njihova stabla su rizomi koji rastu uspravno, a sa njih se (kao i sa svih drugih paprati) razvijaju listovi. Ne treba ih miješati sa papratima koje žive na drveću (čak i na samim drvenastim papratima), a poznate su pod nazivom epifitske paprati. Rastu dobro i na siromašnim zemljištima, ali traže dosta vode i vlage u vazduhu. Razmnožavaju se dijeljenjem rizoma (vještački), ili sporama u prirodnim uslovima. Traže dobru zaštitu od vjetra, zbog svojih velikih listova.

Golosjemenice

Golosjemenice (Pinophyta, Gymnospermae) se mogu podijeliti na pet osnovnih klasa:

• Sjemene paprati (Liginopteridopsida) su najprimitivnija grupa golosjemenica. Kod njih se prvi put javlja sjemeni zametak. To su bile drvenaste biljke, krupnih listova koji su izgledali kao listovi današnjih paprati. Predstavnig je rod Lyginopteris.
• Cikasi (Cycadopsida) su rasprostranjeni u toplijim predjelima, stabla imaju krupno lišće, najčešće perasto podijeljeno, slično palmama. Organi za razmnožavanje smješteni su u muškim i ženskim šišaricama. Muške šišarice nose polenove kese, a polen se pomoću vjetra raznosi do sjemenog zametka. Sjeme cikasa sadrži hranljivo tkivo i krupnu klicu iz koje se razvija biljka sporofit. Najpoznatiji rod je Cycas.

Lijana

• Lijane (Gnetopsida) su poludrvenasti ili drvenasti šibovi koji rastu u toplim staništima, a mogu se naći i u pustinjskim predjelima. Oko sjemenog zametka imaju tvorevine koje podsjećaju na omotače cvjetova kod biljaka cvjetnica, pa ih neki smatraju precima cvjetnica. Značajniji rodovi su: Welwitschia, Gnetum, Ephedra.
• Ginko (Ginkgopsida) danas ima samo jednu vrstu, Ginkgo biloba. Ginko je listopadno drvo do 40 centimetara visine sa granatom krunom piramidalnog oblika. Liska je na dugoj dršci i duboko po sredini usječena. Ginko je dvodoma biljka. Muška biljka obrazuje rese na kojima nastaju prašnici, a polen se raznosi vjetrom. Ženska biljka, zajedno sa kitom listova obrazuje nekoliko drški koje na svojim vrhovima nose po dva sjemena zametka. U divljem stanju raste samo u Kini.
• Četinari (Pinopsida) se odlikuju sekundarnim debljanjem stabla i korijena, a provodni sudovi su tipa traheida.

Bor

Većinom su zimzelena drveća, a njihovo igličasto lišće opada poslije 2-13 godina. To su jednodome biljke. Muška šišarica ima spiralno poređane ljuspaste listiće - mikrosporofili, koji na donjoj strani imaju po dvije polenove kesice. Polenova zrna imaju po dva krilata izraštaja radi boljeg raznošenja vjetrom. Ženska šišarica ima spiralno raspoređene zaštitne ljuspe, koje u pazuhu nose po jednu plodnu ljuspu u kojoj se razvijaju dva sjemena zametka. U četinare ubrajamo: bor (Pinus), jelu (Abies), smrču (Picea), čempres (Cupressus), kleku (Juniperus), tisu (Taxus), kedar (Cedrus), itd. Među četinarima jedino ariš (Larix) svake godine u proljeće obrazuje novo lišće.

Skrivenosjemenice

Skrivenosjemenice ili kritosjemenjače (Magnoliophyta, Angiospermae) su najveća grupa zelenih kopnenih biljaka i izgledom su jako raznovrsne, ali ih povezuje to što se kod njih sjeme nalazi unutar ploda. U provodnom sistemu, pored traheida i traheja, javljaju se sitaste cijevi i ćelije pratilice. Odlikuju se još jače izraženom redukcijom gametofit generacije, te novim tvorevinama u evoluciji biljaka, plodovima, sjemenima i cvijetom kao organom za razmnožavanje. Jednopolni cvjetovi se oprašuju pomoću vjetra, a kod većine vrsta, cvjetovi su dvopolni i oprašivanje vrše insekti, ptice i drugi oprašivači. Osim drvenastih, postoji i veliki broj zeljastih vrsta. Broj vrsta skrivenosjemenica je oko 250.000.

Bukva

Veličine su od oko 1 milimetar (npr. plutajuća biljka Wolffia) do preko 80 metara (npr. neki predstavnici roda Eucaliptus).

Skrivenosjemenice mogu živjeti u najsurovijim uslovima pustinja i oboda arktičke tundre, ali najveću raznovrsnost imaju u predjelu tropskih (ekvatorijalnih) kišnih šuma. Većina vodi samostalan život i ishranjuje se procesom fotosinteze, ali postoje i parazitske i saprofitske forme. Značaj skrivenosjemenica za kopnene ekosisteme je ogroman. One u većini slučajeva čine najveću biomasu u ekosistemu, a svojim izgledom i brojnošću određuju izgled i strukturu ekosistema.

Narcis

Imaju veliki značaj za čovjeka, jer skoro sve biljke koje on gaji radi sopstvene i ishrane domaćih životinja, pripadaju skrivenosjemenicama. Porijeklo skrivenosjemenica od velike grupe golosjemenica (izumrlih i savremenih) još uvijek nije razjašnjeno u potpunosti. Brojna su pitanja na koja treba pronaći odgovor, a jedno od njih je i nastanak hermafroditnog cvijeta skrivenosjemenica.

Tradicionalno, grupa skrivenosjemenice (Magnoliophyta) ima taksonomski status razdjela, a dijeli se na dvije velike klase: dikotiledone biljke (Magnoliopsida, Dicotyledoneae) i monokotiledone biljke (Liliopsida, Monocotyledoneae). Monokotiledone biljke smatraju se filogenetski mlađima i da su nastale od dikotiledonih, a postoji čitav niz grupa dikotiledonih biljaka sa pojedinim karakteristima monokotiledonih. Dikotiledone biljke su brojnije i uključuju oko 325 porodica sa 10.000 rodova i oko 175.000 vrsta. Značajnije familije zastupljene na našim prostorima su: ljutići (Ranunculaceae), bukve (Fagaceae), breze (Betulaceae), konoplje (Cannabaceae), kupus (Brassicaceae), sljez (Malvaceae), ruže (Rosaceae), mahunarke (Fabaceae), celer (Apiaceae), pomoćnice (Solanaceae), usnatice (Lamiaceae), zijevalice (Scrophulariaceae), glavočike (Asteraceae), ljiljani (Liliaceae), narcisi (Amaryllidaceae), perunike (Iridaceae), kaćuni (Orchidaceae), šaševi (Cyperaceae), trave (Poaceae), итд.

Спољашње везе

• Plant systematics