Tifus

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Tifus
Sinonimitifoidna groznica
Osip uzrokovan tifusom
SpecijalnostiInfektivna bolest
SimptomiGroznica, glavobolja, osip[1]
Vreme pojave1–2 nedelje nakon izlaganja[2]
UzrociBakterijska infekcija koju šire paraziti[1]
LečenjeDoksiciklin[2]
FrekvencijaRetko[3]

Tifus (od grč. τῦφος - magla, isparenje) je skup infektivnih bolesti sa karakterističnim tokom: postepeno povećavanje temperature, bolovi u stomaku, zatvor i bradikardija (puls ispod 50 otkucaja u minutu). Ako se ne leči, bolest može da dovede do smrti.[1] Simptomi obično postaju uočljivi jednu do dve nedelje nakon izlaganja.[2][4][5]

Bolesti su uzrokovane specifičnim tipovima bakterijske infekcije.[1] Epidemični tifus uzrokuje Rickettsia prowazekii, koju šire telesne vaši, skrab tifus se javlja usled Orientia tsutsugamushi koju šire grinje porodice Trombiculidae, i endemični tifus uzrokuje Rickettsia typhi koju šire buve.[1][6]

Trenutno ne postoji prodajno dostupna vakcina.[3][7][8] Prevencija se vrši smanjivanjem izloženosti organizmima koji šire bolest.[3][7][8] Tretman je antibiotik doksiciklin.[2] Epidemični tifus se generalno javlja tokom izbijanja bolesti, kada su prisutni loši sanitarni uslovi i pretrpanost.[9] Bolest je nekad bila česta, dok se u današnje vreme retko javlja.[3] Skrab tifus se javlja u jugoistočnoj Aziji, Japanu, i severnoj Australiji.[7] Endemski tifus se javlja u tropskim i suptropskim oblastima sveta.[8]

Tifus je prvi put bio opisan 1528. godine.[10] Naziv potiče od grčke reči tûphos (τύφος) sa značenjem maglovit, čime se opisuje stanje uma infektiranih osoba.[10] Dok „tifoidan” znači „poput tifusa”, tifus i tifoidna groznica su dve različite bolesti uzrokovane različitim tipovima bakterija.[11][12]

Znaci i simptomi[uredi | uredi izvor]

Sledeći znaci i simptomi odnose se na epidemijski tifus, jer je on najvažniji iz tifusne grupe bolesti.[13]

Znaci i simptomi počinju sa naglom pojavom groznice, i drugih gripu sličnih simptoma nakon jedne ili dve nedelje od infektiranja.[14] Pet do devet dana nakon početka simptoma, tipično se pojavljuje osip prvo na trupu i širi se na ekstremitete. Ovaj osip se na kraju širi preko većine tela, izuzev lica, dlanova i tabana. Znaci meningoencefalitisa počinju sa osipom i nastavljaju se u drugu i treću nedelju. Drugi znaci meningoencefalitisa obuhvataju senzitivnost na svetlo (fotofobija), promenjeni mentalni status (delirijum), ili komu. Nelečeni slučajevi su često fatalni.[15]

Uzroci[uredi | uredi izvor]

Više bolesti sadrže reč „tifus” u svom opisu.[16] Tipovi obuhvataju:[17]

Bolest Bakterija Rezervoar/vektor Napomene
Epidemični tifus.[18] Rickettsia prowazekii Telesne vaši.[19] Kad se termin „tifus” koristi bez klasifikacije, obično se odnosi na epidemični tifus. Generalno se smatra da se istorijske reference na „tifus” odnose na to oboljenje.[20]
Endemski tifus Rickettsia typhi buve na pacovima
Skrab tifus Orientia tsutsugamushi Žetvene grinje na ljudima ili glodarima
Kvinslendski krpeljski tifus[21] ili australijski krpeljski tifus (i pegavi tifus[22]) Rickettsia australis Krpelji

Prevencija[uredi | uredi izvor]

Prema podacima iz 2017. godine ne postoji prodajno dostupna vakcina.[3][7][8] Vakcija je bila u razvoju za skrab tifus, poznata kao skrab tifusna vakcina.[23][24]

Tretman[uredi | uredi izvor]

Američka asocijacija za javno zdravlje preporučuje tretman baziran na kliničkim nalazima i pre nego što se kultiviranjem potvrdi dijagnoza.[25] Bez tretmana, smrt se može javiti kod 10 do 60 procenata pacijenata sa epidemijskim tifusom, pri čemu su pacijenti sa više od 60 godina izloženi najvećem riziku od smrti.[26] U antibiotičkoj eri, smrtni ishodi nisu česti ako se koristi doksiciklin.[27][28] U jednoj studiji sa 60 hospitalizovanih pacijenata sa epidemijskim tifusom, ni jedan pacijent nije umro nakon što mu je dat doksiciklin ili hloramfenikol.[29] Nekim pacijentima je isto tako neophodan dodatni kiseonik i intravenozni fluidi.

Oblici tifoidne groznice[uredi | uredi izvor]

Trbušni tifus (lat. Typhus abdominalis) izaziva bakterija Salmonella Typhi.

Pegavi tifus ili epidemijski tifus (lat. Typhus levissimus) izaziva rikecija Rickettsiom prowazeki, a prenosi je isključivo telesna vaš (Pediculus humanis corporis).[30]

Endemski tifus izaziva rikecija Rickettsia typhi i prenose ih buve (koje obično obitavaju na pacovima).

Paratifus je lakša forma tifusa koju izaziva bakterija Salmonella paratyphi.

Epidemiologija i patologija[uredi | uredi izvor]

Globalna učestalost tifusa
Zeleno (velike epidemije), žuto (srednje velike epidemije), belo (sporadični slučajevi)

Bacili trbušnog tifusa nalaze se u stolici asimptomatskih kliconoša ili u stolici i urinu onih sa aktivnom bolesti. Zbog neadekvatne higijene bacil se može proširiti na komunalne izvore hrane ili vode. U endemskim područjima, gde su sanitarne mere nedovoljne, bacil tifusa se češće prenosi vodom nego hranom.[31]

Bakterija tifusa ulazi u telo preko gastrointestinalnog trakta, a u krvotok ulazi preko limfnih puteva.[32]

Oko 3% nelečenih bolesnika postaju hronične crevne kliconoše, što znači da izlučuju mikroorganizme stolicom duže od godinu dana.

Tok bolesti[uredi | uredi izvor]

Inkubacija (obično 8-14 dana) zavisi od broja progutanih bakterija. Bolest obično počinje postepeno sa povišenom temperaturom, glavoboljom, faringitisom, zatvorom, anoreksijom i bolom u trbuhu koji je osetljiv na palpaciju. U ređe simptome spadaju bol pri mokrenju, kašalj,[33] i epistaksa.[34]

Ako se ne započne terapija, temperatura postepeno raste 2-3 dana, ostaje povišena (obično do 39,4-40 °C) narednih 10-14 dana, da bi postepeno padala krajem 3. nedelje i došla na normalu tokom 4. nedelje. Produžena groznica obično je praćena bradikardijom i prostracijom, a u teškim slučajevima pojavljuju se neurološki simptomi: delirijum, sopor ili koma. Kod oko 10% bolesnika na prstima i na trbuhu tokom druge nedelje pojavljuju se diskretne ružičaste pege koje na pritisak izbleđuju (rozeole). One nestaju za 2 do 5 dana. Perforacija creva, obično u području distalnog ileuma, javlja se u 1-2% bolesnika. Česti su splenomegalija, leukopenija, anemija, lezija jetre, proteinurija i blaga potrošna koagulopatija.[35] Može doći i do akutnog kolecistisa i hepatitisa.

U kasnijem stadijumu bolesti, kad je oštećenje creva najizraženije, može doći do teškog proliva, a stolica može sadržavati krv. Kod oko 2% bolesnika u trećoj nedelji dolazi do teškog krvarenja sa smrtnošću od oko 25%. Pneumonija se može razviti u drugoj ili trećoj nedelji i obično je posledica pneumokokne infekcije.

Oporavak može trajati nekoliko meseci. Osim toga, bakterija ponekad može izazvati žarišne infekcije, kao što su osteomijelitis, endokarditis, meningitis, apscesi mekih tkiva ili glomerulonefritis. U 8 do 10% nelečenih bolesnika, simptomi slični inicijalnom kliničkom sindromu mogu se ponovo pojaviti oko 2 nedelje nakon pada temperature.

Iz nejasnih razloga, antibiotska terapija na početku bolesti povećava incidenciju febrilnog relapsa na 15 do 20%. Ako se terapija antibioticima ponovo primeni kad dođe do relapsa, temperatura pada brzo, za razliku od sporog pada koji se vidi kod primarne bolesti.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d „Typhus Fevers”. www.cdc.gov (na jeziku: engleski). 7. 3. 2017. Arhivirano iz originala 26. 3. 2017. g. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  2. ^ a b v g „Information for Health Care Providers”. www.cdc.gov (na jeziku: engleski). 7. 3. 2017. Arhivirano iz originala 27. 3. 2017. g. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  3. ^ a b v g d „Epidemic Typhus”. www.cdc.gov (na jeziku: engleski). 7. 3. 2017. Arhivirano iz originala 26. 3. 2017. g. Pristupljeno 27. 3. 2017. 
  4. ^ Watt G, Parola P. Scrub typhus and tropical rickettsioses. Curr Opin Infect Dis. 2003 Oct. 16(5):429-36
  5. ^ Saah AJ. Rickettsia prowazekii (epidemic or louse-borne typhus). Principles and Practice of Infectious Diseases. 2000. 2050-2053.
  6. ^ Watt G, Olson JG. Scrub typhus. Hunter GW, Thomas SG, eds. Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases. 8th ed. Philadelphia, Pa: WB Saunders and Co; 2000. 443-5.
  7. ^ a b v g „Scrub Typhus”. www.cdc.gov (na jeziku: engleski). 7. 3. 2017. Arhivirano iz originala 26. 3. 2017. g. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  8. ^ a b v g „Murine Typhus”. www.cdc.gov (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 26. 3. 2017. g. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  9. ^ „WHO | Typhus”. www.who.int. maj 1997. Arhivirano iz originala 27. 3. 2017. g. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  10. ^ a b Bennett, John E.; Dolin, Raphael; Blaser, Martin J. (2014). Mandell, Douglas, and Bennett's Principles and Practice of Infectious Diseases E-Book (na jeziku: engleski). Elsevier Health Sciences. str. 2217. ISBN 9780323263733. Arhivirano iz originala 10. 9. 2017. g. 
  11. ^ Evans, Alfred S.; Brachman, Philip S. (2013). Bacterial Infections of Humans: Epidemiology and Control (na jeziku: engleski). Springer. str. 839. ISBN 9781461553274. Arhivirano iz originala 10. 9. 2017. g. 
  12. ^ La Scola B, Raoult D. Laboratory diagnosis of rickettsioses: current approaches to diagnosis of old and new rickettsial diseases. J Clin Microbiol. 1997 Nov. 35(11):2715-27.
  13. ^ Levinson, Warren (2010). Review of Medical Microbiology and Immunology (11 izd.). McGraw Hill. ISBN 9780071700283. 
  14. ^ Mullen, Gary R. A. Durden; Lance (27. 9. 2002). Medical and Veterinary Entomology. Academic Press. str. 58—. ISBN 978-0-08-053607-1. Arhivirano iz originala 10. 9. 2017. g. 
  15. ^ Raoult D, Roux V. Rickettsioses as paradigms of new or emerging infectious diseases. Clin Microbiol Rev. 1997 Oct. 10(4):694-719.
  16. ^ Eremeeva, Marina E; Gregory A Dasch. „Rickettsial (Spotted & Typhus Fevers) & Related Infections (Anaplasmosis & Ehrlichiosis)”. CDC Centers for Disease Control and Prevention. Arhivirano iz originala 17. 5. 2014. g. Pristupljeno 15. 5. 2014. 
  17. ^ Olson JG. Typhus: general principles. Hunter GW, Thomas SG, eds. Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases. 8th ed. Philadelphia, Pa: WB Saunders and Co; 2000. 430-3.
  18. ^ Biggs HM, Behravesh CB, Bradley KK, Dahlgren FS, Drexler NA, Dumler JS, et al. Diagnosis and Management of Tickborne Rickettsial Diseases: Rocky Mountain Spotted Fever and Other Spotted Fever Group Rickettsioses, Ehrlichioses, and Anaplasmosis - United States. MMWR Recomm Rep. 2016 May 13. 65 (2):1-44
  19. ^ Nutanson I, Steen C, Schwartz RA. Pediculosis corporis: an ancient itch. Acta Dermatovenerol Croat. 2007;15(1):33-8.
  20. ^ Chapman AS, Bakken JS, Folk SM, et al. Diagnosis and management of tickborne rickettsial diseases: Rocky Mountain spotted fever, ehrlichioses, and anaplasmosis--United States: a practical guide for physicians and other health-care and public health professionals. MMWR Recomm Rep. 2006 Mar 31. 55(RR-4):1-27.
  21. ^ Ticks Factsheet Arhivirano 2011-02-21 na sajtu Wayback Machine NSW Department of Health
  22. ^ Spotted Fevers Arhivirano 2010-12-29 na sajtu Wayback Machine Department of Medical Entomology, University of Sydney
  23. ^ Chattopadhyay, S; Richards, AL (2007). „Scrub typhus vaccines: past history and recent developments.”. Human Vaccines. 3 (3): 73—80. PMID 17375000. doi:10.4161/hv.3.3.4009. 
  24. ^ Richards AL. Rickettsial Vaccines: the old and the new. Expert Rev Vaccines. October 2004. 3:541-555. [Medline].
  25. ^ Heymann, David (2015). Control of communicable diseases manual : an official report of the American Public Health Association. Washington, DC: APHA Press, an imprint of the American Public Health Association. str. 661-668. ISBN 9780875530185. 
  26. ^ Jensenius M, Han PV, Schlagenhauf P, Schwartz E, Parola P, Castelli F, et al. Acute and Potentially Life-Threatening Tropical Diseases in Western Travelers--A GeoSentinel Multicenter Study, 1996-2011. Am J Trop Med Hyg. 2013 Feb. 88(2):397-404.
  27. ^ Kim YS, Yun HJ, Shim SK, et al. A comparative trial of a single dose of azithromycin versus doxycycline for the treatment of mild scrub typhus. Clin Infect Dis. 2004 Nov 1. 39(9):1329-35.
  28. ^ Watt G, Kantipong P, Jongsakul K, et al. Doxycycline and rifampicin for mild scrub-typhus infections in northern Thailand: a randomised trial. Lancet. 2000 Sep 23. 356(9235):1057-61
  29. ^ Matossian RM, Thaddeus J, Garabedian GA (1963). „Outbreak of epidemic typhus in the northern region of Saudi Arabia”. Am J Trop Med Hyg. 12: 82—90. PMID 13933690. doi:10.4269/ajtmh.1963.12.82. 
  30. ^ Powers, Jim; Badri, Talel (2020), Pediculosis Corporis, StatPearls Publishing, PMID 29489282, Pristupljeno 2021-01-21 
  31. ^ Christie AB. Rickettsial disease: typhus. Infectious Diseases: Epidemiology and Clinical Practice. 1987. 2: 1070-1097.
  32. ^ Jensenius M, Fournier P, Raoult D. Rickettsioses and the international traveler. Clin Infect Dis. 2004. 34(10):1493-9.
  33. ^ Chen HC, Chang HC, Chang YC, Liu SF, Su MC, Huang KT, et al. Chest radiographic presentation in patients with scrub typhus. Trans R Soc Trop Med Hyg. 2011 Oct 25.
  34. ^ Giulieri S, Jaton K, Cometta A, Trellu LT, Greub G. Development of a duplex real-time PCR for the detection of Rickettsia spp. and typhus group rickettsia in clinical samples. FEMS Immunol Med Microbiol. 2011 Nov 21.
  35. ^ Wongchotigul V, Waicharoen S, Riengrod S, et al. Development and evaluation of a latex agglutination test for the rapid diagnosis of scrub typhus. Southeast Asian J Trop Med Public Health. 2005 Jan. 36(1):108-12.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Klasifikacija
Spoljašnji resursi


Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje
u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тифус&oldid=27441105”