Trn (grad)
| Trn Трън (bugarski) | |
|---|---|
 Trn — centar grada | |
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Bugarska |
| Oblast | Pernička oblast |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2016. | 2.341[1] |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 50′ 00″ S; 22° 39′ 00″ I / 42.833333° S; 22.65° I |
| Aps. visina | 790 m |
  Trn Trn na karti Bugarske | |
| Veb-sajt | |
| www.tran.bg | |
Trn (bug. Трън) grad je u Republici Bugarskoj, u krajnje zapadnom delu zemlje, sedište istoimene opštine Trn u okviru Perničke oblasti.
Trn se nalazi na samoj granici sa Srbijom, a blizu grada se nalazi i granični prelaz Strezimirovci.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Položaj: Trn se nalazi u krajnje zapadnom delu Bugarske, na samoj granici sa Srbijom — 4 km severno od grada. Od prestonice Sofije grad je udaljen 70 km zapadno, a od oblasnog središta, Pernika grad je udaljen 30 km zapadno.
Reljef: Oblast Trna se nalazi u oblasti Znepolje. Data oblast obuhvata srednji deo toka reke Jerme. Grad se smestio u nevelikoj dolini date reke, a oko se izdižu planine, od kojih je najvažnija Ruj-planina.[2] Sam grad je na gotovo 800 m nadmorske visine.
Klima: Zbog znatne nadmorske visine klima u Trnu je oštriji oblik kontinentalne klime sa planinskim uticajima.
Vode: Kroz Trn protiče reka Jerma srednjim delom svog toka.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Oblast Trna je prvobitno bilo naseljeno Tračanima, a posle njih ovom oblašću vladaju stari Rim i Vizantija. Južni Sloveni ovo područeje naseljavaju u 7. veku. Od 9. veka do 1373. godine oblast je bila u sastavu srednjovekovne Bugarske.
Krajem 14. veka oblast Trna je pala pod vlast Osmanlija.
Kasnije je Trnom nakratko vladao srpski despot Stefan Lazarević.
Srbi u Trnu[uredi | uredi izvor]
Država Srbija je 1850. godine razvila svoju intenzivnu propagandu u predelima koji su bili pod turskom okupacijom. Interese srpske zastupao je kao "načelnik" organizacije u Trnskom predelu, učitelj Jenča Todorović iz sela Leskovca kod Trna.[3]
U Trnu je postojala srpska muška narodna škola između 1867-1879. godine.[4] U gradiću i njegovom okruženju je bilo u drugoj polovini 19. veka mnogo pismenih ljudi Srba, koji rade kao učitelji u široj okolini. U srpskim školama pirotskog kraja radili su tako: Tonča Popović (brat čuvenog Trnčanina pop Gligorija), Đura Nikolić, Jovan Zdravković (iz Strelca), Ilija-Lilko Stanković, Petar Popović (iz Jarlovca), Zarko Milošević, Đura Jovanović, Cona Dančulović (iz Zelen grada) i drugi. Pomenuti Đura je nakon deset godina službovanja u Pirotu, otišao u rodni Trn. Tamo je uzet za crkvenog pojca i crkvenjaka. Najistaknutiji među učiteljima bio je Cona Dančulović (koji se još nazivao Tančić i Stanković). Bio je rodom iz Zelenog grada (kod Trna) i naročito okrenut Srbiji, odakle je prenosio srpske knjige i narodne pesme. Bio je vešt toliko da je kožom uvezivao crkvene knjige. Radio je po nekoliko godina u Strelcu, Crvenoj Jabuci i Gornjem Bonjincu.[5]
Tokom Istočne krize (1875—1878) Srbi u Trnu i okolini su bili veoma aktivni, i u ratničkom i u političkom pogledu. Stanovništvo Trnskog sreza njih 2.000 predvođeni jednim oficirom Srbinom sami su oslobodili od Turaka taj prostor. Po srpskom "Zakonu o uređenju zauzetih teritorija" uspostavljena je srpska vlast u tim mestima. Godine 1877. i 1878. su naročito burne, jer Srbi u Trnu i okolini ne žele da pripadnu pod Bugarsku. Smatrali su da su žrtvovani zbog ruskih imperijalističkih ciljeva na Balkanu, koje su nameravali da postignu sa Bugarima. Kroz "Veliku Bugarsku" (koja je bila kao jedna od ruskih "gubernija") Rusi bi se sasvim približili Carigradu, i ostvarili izuzetne strateške pozicije. Srbi u pograničnim mestima nove države nisu se mirili sa situacijom i slali su izjave i peticije, da dopru do šire javnosti. Godine 1878, uručena je "Adresa" (pozdravno pismo) od strane svečane deputacije knezu srpskom Milanu Obrenović. Ona počinje rečima: Premilostivi izbavitelju! Trn varoš i sva njegova Znepoljska nahija u veliku moć slave Gospoda Boga i veličaju Presvetlo ime Tvoje, za svoje izbavljenje... Mi smo danas pod Tvojim imenom sasvim srećni. Opštine sastavljene, kmetovi i odbornici svud izabrani i potvrđeni, a Premilostivo podareni zakon pročitan... Imenom Svemoguća Boga zaklinjemo se na pokornost ove podarene blagodeti nama... U Trnu, 5. februara 1878. godine, slede potpisi (55), među kojima: predsednik Sreskog suda Aranđel Spasojević, kmetovi Tiko Pajov i Anastas Bošković, sveštenici prota Jovan, Nikola Jović, Hadži Mihail Nikolić, odbornici, zatim predstavnici okolnih opština: Bapska, kmet Giga Trifunović; Izvorska, Rade Kitanović; Nasarevska, Nikola Pop Marković; Jarolovska, Momčil Hadži Milošević; Zelenogradska, Andol Zabel; Rejanovska, Miloš Bogdanović; Klisurska, kmet Milan Stanojević.[6] Kada su drugu izjavu, potpisali i poslali srpskom kralju Milanu 12. marta 1878. godine, bugarski agenti su ih prijavili ruskoj Vrhovnoj komandi u Sofiji. Navodno su svi potpisnici bili silom naterani da je potpišu. Na vrhu spiska su najviđeniji ljudi tog kraja: Aranđel Stanojević "trnski i znepoljski predsednik", prota pop Jovan i još desetak popova i ukupno 135 lica. Kada je ta peticija bila dovedena u pitanje, opet su Srbi sa bugarske strane granice sastavili treću javnu izjavu, potpisanu 20. marta 1878. godine u Trnu, da bi to demantovali. Njihov motiv je bio da su oni odvojeni od svoje matice države Srbije. Stanovnici Trna i Znepolja su godišnje vadili po 7-8.000 putnih isprava da bi "prelazili braći u Srbiju". Smetala im je novouspostavljena granica, jer su oni bili "čisti i pravi stari Srbi". Opet su se potpisali brojni potpisnici (100) iz tih mesta (17), na čelu sa predsednikom opštinskog suda u Trnu, Aranđelom Stankovićem, protom pop Jovanom i 10 kmetova.[7] Četvrti "pozdrav" je usledio posle praznika Cveti, 18. aprila 1878. godine sa potpisima trnskih prvaka: predsednik opštinskog suda Nikola Stanojević, članovi - Anastas Boškov i Mita Ćorović, odbornici Giga Jejić i Stanoje Hranisavljević, braća sveštenici - pop Mihailo Nikolović, pop Jovan Vučo, pop Grigorija, pop Stojanović, pop Jovan, prota Tojča Jocić, i građani Jovanča Radenković, Zlatko Gonsić, Jovan Gornić i Dimitrije Jokić.[8] Aranđel Stanojević je trebalo da bude u srpskoj delegaciji, spremljenoj za rusku prestonicu Petrograd sredinom aprila 1878. godine. Zajedno sa Mitom Kostićem iz Pirota i Dimitrijem Jovanovićem iz Vranja, podneo bi ruskom vladaru, molbe i dokaze, da ta mesta treba da pripadnu Srbiji, a ne Bugarskoj. I po završetku po njih nesrećnog Berlinskog kongresa Srbi stanovnici Trnskog sreza ne prestaju da protestuju.[9] Tri puta su se tokom leta 1878. godine sa molbom obraćali engleskoj kraljici Viktoriji: 16/28. jul 1878, 30. jul/11. avgust i treći put (bez datuma). U pismu vladarki Velike Britanije (države koja je odlučno bila protiv tih Srba) tvrdili su da su odluke kongresa suprotne želji većine stanovnika i nacionalnom karakteru njihovog kraja. Aranđel Stanojević i drugi stanovnici podsetili su pismom 12/24. jula 1878. godine vicekonzula Lajonela Maršala da su mu prilikom njegove posete Trnu rekli da su pravi Srbi i da žele ujedinjenje sa Srbijom. Britanski konzul Hjubert Džerningam je priznao 25. jula/6. avgusta 1878. godine Stanojeviću da je pogrešno shvatio Maršalov izveštaj i tako ga preneo državnom sekretaru Solzberiju, koga će obavestiti o tom slučaju. Gubitak Trna i istoimenog sreza za stolom u Berlinu bio je velika nesreća za sve Srbe, a naročito one u Bugarskoj. Mesto koje su Srbi oslobodili, u kojem su dominirali Srbi a što je dokazano mnogo puta, i što su utvrdili članovi međunarodnih komisija, bilo je nepovratno izgubljeno - žrtvovano. Uzalud su srpski predstavnici tražili organizovanje glasanja u Trnskom srezu, kada bi se pokazala još jednom srpska većina. Austrijski opunomoćenik je po pitanju Trna izjavio na Berlinskom kongresu: Dve tačke, Pirot i Trn, treba da pripadnu Srbiji, jer u njima živi srpsko stanovništvo. A ruski opunomoćenici su bili na suprotnoj poziciji, smatrajući da su ta dva mesta u stvari bugarski centri. Rus grof Petar Šuvalov je neumoljiv; odbacio je srpska pisma i peticije Trnčana. I upravo je Šuvalov presudio Srbima, predlažući kasnije kompromis: traži da se Trn pripoji provinciji Bugarskoj, a grad Pirot prepušta Srbiji. Berlinski kongres sa predsedavajućim Bizmarkom se složio. Po srpskom ministru inostranih poslova Jovanu Ristiću, ako je za utehu, proizilazi da nije sve izgubljeno tada: Polovina Trnskog sreza je spasena.[9]
Nakon Berlinskog kongresa[uredi | uredi izvor]
Za vreme Turaka živeo je u Trnu, u svom rodnom mestu Srbin, pop Gligorije Popović. Taj srpski patriota je u mladosti bio kafedžija u Svilajncu, pa trgovao po Srbiji. Kada se smirio, zapopio se i dobio parohiju u Trnu. On je donosio srpske knjige i jačao rečju i delom srpske osećaje svojih parohijana. Zbog bujne neustrašive prirode zvali su ga "pop junak", a Bugari su ga prozvali "ludi pop Gligorije". Njegov brat Tonče Popović (bivši učitelj) je u Trnu držao u to vreme kafanu. Pop Gligorije je činio sve da prilikom razgraničenja ostane Trn u Srbiji, ali nije uspeo u nameri. Njegove podvige je čuo 1896. godine u svom putopisu opisao srpski naučnik Tihomir Đorđević.[10]
Trn je 1896. godine bio siromašna palanka, bez kaldrme, a Sud i Okružno načelstvo su bile jedine javne zgrade vredne pomena. Duž varoši je bilo poređano u nizu nekoliko kafana i dućana. Državna trorazredna niža gimnazija radila je tada. U toj dvospratnoj zgradi na pijaci, bila je i četvororazredna osnovna škola. Pred školom je bio spomenik palim oficirima u srpsko-bugarskom ratu - pisalo je na ploči "bratoubistvenim". Trn je imao u to doba i državnu Grnčarsku školu. U gradu su tada bile dve pravoslavne crkve, a van naselja na jednoj steni bila je "Isposnica Sv. Petke".[10] Pravoslavne crkve su bile, starija posvećena Sv. Nikoli i novija, posvećena Sv. Petki. Crkvu Sv. Petke je 1825. godine obnovio Srbin, deda Misail Cvetković Bajkuš, arhimandrit manastira Sv. Bogorodice kod Trna. Starac je utrošio svojih 130.000 groša uz ostale priloge tamošnjih čorbadžija. Pored te druge crkve, van varošice na bregu je mala pećina, pomenuta "isposnica". Postoje vrata na njenom ulazu, tu su tri ikone i tri zemljana suda u koju kaplje lekovita voda sa tavanice. Tu je navodno živela svetiteljka Sv. Petka dvanaest godina.[11]
Grad su u Drugom srpsko-turskom ratu oslobodili srpski dobrovoljci. Ali prema Sanstefanskom i Berlinskom sporazumu, grad je, nakon godinu dana srpske uprave, 1879. godine postao deo savremene bugarske države. Naselje postoje ubrzo središte okupljanja za sela u okolini, sa više javnih ustanova i trgovištem.
Gradom je nakratko vladala srpska vojska u Srpsko-bugarskom ratu 1885., te je uspostavljena i privremena uprava, no grad su ubrzo povratile bugarske trupe.
Popisano je 1894. godine u Trnu 3662 stanovnika.
Posle pobede Srbije nad Bugarskom u Prvog svetskog rata, Nejskim mirom 1919. godine oblasti zapadno i severo od Trna su pripale Srbiji, pa je Trn postao pogranično mesto na samom zapadu Bugarske. Ovakav položaj doprineo je stagnaciji naselja tokom većeg dela 20. veka.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po procenama iz 2007. godine. Trn je imao oko 2.600 st. Ogromna većina gradskog stanovništva su etnički Bugari. Ostatak su mahom Romi. Poslednjih decenija grad gubi stanovništvo zbog udaljenosti od glavnih tokova razvoja u zemlji.
Pretežan veroispovest mesnog stanovništva je pravoslavna. Ovde se nalazi Trnski manastir u kome je, prema predanju, zamonašen prvi srpski patrijarh Joanikije.
Krsna slava Trna je Sveta Petka, 14. oktobra po gregorijanskom kalendaru. Na ovaj dan se vrši liturgija, šopski običaj kurban, kao i razna kulturno-umetnička dešavanja. Ovaj dan je istovremeno i dan grada.
Znameniti Srbi iz Trna i okoline[uredi | uredi izvor]
- Grigorije Srbin — prvi niški mitropolit posle ukidanja Pećke patrijaršije pod Turcima. Rođen je u selu Kožinci u trnskom okrugu.[12]
- Misail Cvetković Bajkuš — srpski crkveni velikodostojnik, prvi učitelj mladog Petra II Petrovića Njegoša
- Aranđel Stanojević-Trnski — kodžobaša Trnske kaze (načelnik sreza Trn), politički vođa Srba u Znepolju u vreme oslobađanja od Turaka
- Sima Sokolović — srpski oficir, vođa Šopskog ustanka i politički vođa Srba u Trnu nakon što je dodeljen Kneževini Bugarskoj
- Gligorije Popović, sveštenik u Trnu i nacionalni radnik (umro oko 1885. godine)[10]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Zdanje suda -
Zgrada opštine Trn -
Kapela svete Petke -
Klisura Jerme kod Trna
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Izvor: Zvanični popis stanovništva sproveden 15. marta 2016. godine.
- ^ "Delo", Beograd 1. jul 1897. godine
- ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1936.
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1900. godine
- ^ "Srpske novine", Beograd 14. februar 1878. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1878.
- ^ "Srpske novine", Beograd 20. april 1878. godine
- ^ a b "Srbija 1878. godine", zbornik dokumenata, Beograd 1978.
- ^ a b v "Delo", Beograd 1897. godine
- ^ "Otadžbina", Beograd 1881. godine
- ^ Milićević, Milan: „Kraljevina Srbija. Novi krajevi“, Beograd, 1884, str. 33
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Stojančević, Vladimir (1986). Srbija i Bugarska od Sanstefanskog mira do Berlinskog kongresa. Beograd: Istorijski institut, Prosveta.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
