Knez Mihailova (Beograd)

Ulica kneza Mihaila
Opština	Stari grad (Beograd)
Početak	Terazije i Kolarčeva ul.
Kraj	Pariska ul. i Kalemegdan
Dužina	790 m
Širina	10 do 25 m
Stvorena	1867–1870.
Nazvana	1870.

Izgled Knez Mihailove 1900. godine

Knez Mihailova ulica kasnih 1970-ih godina

Knez Mihailova ulica je pešačka zona, trgovački centar i ulica zakonom zaštićena kao jedno od najstarijih i najvrednijih gradskih spomeničkih ambijenata, sa nizom reprezentativnih zgrada i građanskih kuća nastalih krajem 70-ih godina 19. veka. Smatra se da je još u vreme Rimljana ovde bio centar naselja Singidunum, a u vreme Turaka na ovom području krivudale su ulice sa baštama, česmama i džamijama. Sredinom 19. veka ovde je u gornjem delu bila bašta kneza Aleksandra Karađorđevića. Nakon izrade regulacionog plana Beograda, koji je 1867. izradio Emilijan Josimović, ulica je brzo izgrađena i dobila svoju fizionomiju i sadržaj. U njoj se grade kuće i nastanjuju najuticajnije i najbogatije porodice trgovačkog i političkog Beograda. Godine 1870. Uprava grada je i zvanično krstila ulicu dajući joj ime — Ulica kneza Mihaila.

Istorijat

Knez Mihailova spada u najstarije i najznačajnije ulice Beograda i predstavlja svedočanstvo o kontinuiranom trajanju grada. Na području ulice postoje tragovi antičke civilizacije. U vreme Rimljana, jedan od glavnih prilaznih puteva, Via cardo, protezao se trasom koja se najvećim delom poklapa sa današnjim potezom ulice Kneza Mihaila. Nema dokaza da je u srednjem veku ovo područje bilo nastanjeno. U prvoj polovini 16. veka obnovljen je stari rimski i izgrađen novi vodovod, koji je išao trasom današnje ulice, čime su se stekli uslovi za nicanje naselja. U vreme turske vladavine na području današnje Knez Mihailove ulice podignuto je pet džamija sa pratećim mahalama, od kojih su najznačajnije bile Ibrahim begova i Musala. Kada su 1717. godine osvojili Beograd, Austrijanci su otpočeli rekonstrukciju grada i dali nov izgled ulici. Tada je porušen veći broj kuća i džamija, kako bi bile podignute nove zgrade, i to na građevinskoj liniji regulisane ulice koja je delila gornju varoš na srpsku, sa zapadne, i nemačku, sa istočne strane, a po odlasku austrijske vojske, na srpsku i tursku.

Konačnim odlaskom Turaka iz Beograda, 1867. godine, i prihvatanjem zapadnjačkih urbanističkih uzora, otpočeo je preobražaj grada. Na osnovu regulacionog plana iz 1867. godine, koji je sačinio prvi srpski urbanista, inženjer Emilijan Josimović, profesor Liceja i Velike škole, trasirana je Knez Mihailova ulica kao najkraća veza između Tvrđave i Varoši. Period kada je Knez Mihailova ulica u Beogradu trasirana, između 1867. i 1880. godine, označava napuštanje stihijskog razvoja Beograda i višu etapu urbanizacije grada. Današnje stanje pokazuje da je ulica zadržala autentični gabarit, profile i pravac prostiranja. Građevine su nastale u jednom vremenu i imaju jedinstvene arhitektonske odlike, a upotrebljeni građevinski materijali, konstrukcije, funkcije i stilska obrada, pripadaju onom periodu evolucije beogradske arhitekture koji označava prekid sa balkanskim i usvajanje evropskih stilova u arhitekturi. Proces evropeizacije uticao je na razvoj građanske klase i formiranje trgovačkog staleža čiji predstavnici u novoformiranoj ulici grade sopstvene zgrade i palate i otvaraju trgovačke radnje. Iako su tokom 20. veka neke od zgrada, koje su činile front ulice, izmenjene ili zamenjene novim, Knez Mihailova je zadržala karakter reprezentativne trgovačke ulice. Poslednji kućerci na početku ulice, oko apoteke "Delini", uklonjeni su početkom decembra 1940, radi podizanja palate osiguravajućeg društva "Srbija". Tokom 1930-tih se pokušavalo sprečiti šetače na korzu da stupaju na kolovoz, a i poslovni svet se žalio na "zakrčenost" ulice šetačima; beogradska opština je želela da se korzo izmesti iz Knez Mihailove, mada nije bilo jasno gde.

Ulica je rekonstruisana 1987, kada je postala pešačka zona, popločana jablaničkim granitom. Krajem 20. veka, od isključivo trgovačke, Knez Mihailova ulica je prerasla u kulturno središte prestonice.

Objekti od kulturne i istorijske vrednosti u Knez Mihailovoj ulici

• Hotel „Srpska kruna“, sagrađen 1869. u stilu romantizma, kao najmoderniji hotel u Beogradu. U zgradi je između 1945. i 1970. bila smeštena Narodna biblioteka Srbije, a danas je Biblioteka grada Beograda.
• Kuća Marka Stojanovića, sagrađena oko 1889. prema projektu Konstantina Jovanovića kao privatna kuća advokata Marka Stojanovića, u stilu neorenesanse. U njoj je bila Akademija likovnih umetnosti, osnovana 1937. godine, a danas je Galerija Akademije.
• Blok građanskih kuća, nastao 70-ih godina XIX veka, čijim se podizanjem označava početak prekida sa tradicionalnom „balkanskom“ arhitekturom. Sve tri zgrade imaju jedinstvenu obradu, izvedenu na stilskom prelazu od romantizma ka renesansi. Blok čine tri zgrade:
  • Kuća Hristine Kumandi, izgrađena 1870. kao ugaona zgrada na preseku ulica Kneza Mihaila i Dubrovačke. U zgradi je jedno vreme bila smeštena Francusko-srpska banka, zatim belgijski i engleski konzulat.
  • Kristina mehana, sagrađena 1869. godine, kao administrativno-trgovačka zgrada u kojoj su braća Krstići otvorili istoimeni hotel, a gde su se do izgradnje Gradske skupštine održavale skupštinske sednice.
  • Kuća Veljka Savića, sagrađena 1869. kao stambena kuća sa trgovačkim radnjama. Od prvobitnog izgleda zgrada je pretrpela dosta izmena.
• Palata SANU, podignuta 1923—1924. godine, po planovima iz 1912. godine, rad Dragutina Đorđevića i Andre Stevanovića, u stilu akademizma sa elementima secesije. U zgradi se nalaze: Biblioteka SANU, jedna od najbogatijih u Beogradu; Arhiv SANU sa bogatom građom o istoriji Srbije; Galerija SANU u prizemlju zgrade, sa posebnom salom za predavanja, knjižara i antikvarnica.
• Zgrada Prometne banke, podignuta 1914. godine godine za potrebe Prometne banke prema projektu arhitekte Danila Vladisavljevića i inženjer Miloša Savčića,
• Zadužbina Nikole Spasića, sagrađena 1889. godine, po projektima arh. Konstantina Jovanovića u stilu neorenesanse, za stambenu kuću beogradskog trgovca Nikole Spasića.
• Pasaž Nikole Spasića, sagrađen 1912. u stilu secesije.
• Restoran „Grčka kraljica“, sagrađen 1835. u stilu akademizma.
• Hotel „Rusija“, zgrada je sagrađena oko 1870. godine, a dograđena 1920.
• Ruski car danas kafe i restoran, sagrađen 1926. na uglu sa ulicom Obilićev venac (Beograd) u stilu kasne Secesije s elementima Art deko-a prema projektu arh. Petra Popovića.
• Zgrada Doma štampe u Beogradu, Knez Mihailova 6
• Robna kuća Mitić, u broju 41, prva projektovana savremena robna kuća u Beogradu, između dva rata u vlasništvu Vlade Mitića.
• Ostali objekti: Restoran „Kolarac”, Tržni centar Rajićeva, Muzej Cepter, Delijska česma

Piramida ispred zgrade Srpske akademije nauka i umetnosti

Piramidu ispred zgrade Srpske akademije nauka i umetnosti je 1995. godine postavio Grad Beograd. Ima četiri strane. Na dve su navedene geografska dužina i širina tačke na kojoj se nalazi piramida, potom nadmorska visina i ubrzanje zemljine teže u toj tački.

Prethodnik te piramide je bila takođe piramida, u neposrednoj blizini, jedan vek ranije, na vrhu Kapetan Mišinog zdanja, gde su bile obeležene strane sveta. Pošto je ta zgrada bila tada najviša u Beogradu, sa nje su vatrogasci osmatrali Beograd.

Zbog svojih kulturno-istorijskih i arhitektonsko-urbanističkih vrednosti ulica Knez Mihailova je utvrđena za kulturno dobro od izuzetnog značaja, 1979. godine.

Galerija

• 
  Ulica Knez Mihailova
• 
  Spomen-obeležje Emilijanu Josimoviću
• 
  Zgrada zadužbine Nikole Spasića u na broju 33.
• 
  Piramida ispred Akademije
• 
  Kapija
• 
  Spomenici kulture Gradske kuće u Knez Mihailovoj ulici
• 
  „Srpska kruna“, danas Biblioteka grada Beograda
• 
  Kafana „Ruski car“
• 
  Palata SANU
• 
  Zgrada Prometne banke
• 
  Crveni hrast u Knez Mihailovoj

Spoljašnje veze

• Grad Beograd
• Miraz je mladu krasio („Večernje novosti“, 25. februar 2015)
• Pešačko carstvo od trideset leta („Politika”, 4. januar 2017)
• Knez Mihailova ulica