Mateja Stijačić
Mateja Stijačić | |
|---|---|
.jpg) | |
| Puno ime | Mateja Stijačić |
| Datum rođenja | 11. decembar 1883. |
| Mesto rođenja | Klobuk, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 12. april 1941. (57 god.) |
| Mesto smrti | Logor Jadovno, NDH |
| Zanimanje | sveštenik |
| Aktivni period | 1903 - 1941. |
| Nagrade | Pet ordena |
Mateja Stijačić (Klobuk, 11. decembar 1883 — Logor Jadovno, 12. april 1941) je bio sveštenik Srpske pravoslavne crkve u činu protojereja.
Nakon oko tri decenije sveštenosluženja u srpskim pravoslavnim sredinama u severoistočnim delovima Sjedinjenih Američkih Država i jugoistočnim delovima Kanade, na predlog Nikole Tesle, službuje kao protojerej Smiljanske parohije od 1935. godine do 12. aprila 1941. godine kada su ga ubile hrvatske Ustaše na svirep način.[1]
Biografija[uredi | uredi izvor]
Rođen je 1883. godine u Klobuku 20 km istočno od Trebinja. Bio je sin Milice i Vidaka Stijačića i imao trojicu braće: Ivana, Spasoja i Petra i dve sestre Savetu i Anitu od iste majke koja je na poslednjem porođaju preminula. Druga žena Vidakova - Mara Deretić, izrodila je Mateji četiri polu-sestre: Boriku, Anđu, Dostinju i Vidosavu. Po završenoj bogosloviji i rukopoloženju, već prvih godina dvadesetog veka odlazi sa suprugom Anicom i rođakom Petrom. O. Stijačićem, na daleki put preko Atlantika. Služio je u mnogim parohijama u Americi, pa mu se i petoro dece (Branko, Slavo, Zora, Nadežda i Vera) rodilo u različitim mestima i čak državama SAD.
Mateja je istovremeno bio i paroh i vrlo uspešni pravoslavni misionar u mestima u kojima je bilo Srba, ali i drugih nacija sa Balkanskog prostora: Grka, Rumuna, Hrvata... Srbi su najviše dolazili iz Hercegovine, Dalmacije, Crne Gore, Like, Korduna, Banije, ali i Vojvodine jer je u to vreme Ugarska vodila politiku iseljavanja što više Srba iz Bačke i Banata da bi te krajeve naseljavala Mađarima sa severa Mađarske i tako uticala na demografske promene. Mateja je u Americi sastavio "Zbornik molitava i crkvenih pesama sa odgovaranjem na liturgiji".[2] Paja R. Radosavljević, prvi srpski doktor psihologije, rodom iz sela Obreža u Sremu, nakon završenog visokog školovanja u Cirihu i Beču, odlazi, polovinom 1905. godine u Ameriku i tamo zatiče protu Mateju V. Stijačića i njegovog rođaka Petra O. Stijačića koji su već poznavali i Nikolu Teslu. I Mihajla Pupina. Zajedno sa njima, a na molbu visokog duhovnika oca Sebastijana Dabovića, organizuju gradnju crkve Sveti Luka i osnivanje crkvene opštine u Čikagu za šta su znatnu finansijsku pomoć dali i Nikola Tesla i Mihajlo Pupin.
1908. godine, Austrija anektira Bosnu i Hercegovinu i time izaziva krupne nemire na Balkanu. U osnovi, to je bio jedan od uzroka Velikog rata 1914-1918. godine koji je skupo koštao čitav srpski narod, ali i veliki deo sveta. Matejinog oca Vidaka i još 70 uglednih Srba, obesila je Austrijska vojska 1916. u blizini katoličke crkve u Trebinju, samo zato što su Srbi, pravoslavci i ugledni hercegovački građani. U to vreme, sin Mateja je pomagao u slanju dobrovoljaca i pomoći srpskoj vojsci i dobrovoljcima iz Crne Gore i Hercegovine koji su bili u vrlo teškim uslovima ratovanja tokom Prvog svetskog rata.
Konačno se nastanjuje i zadržava u rudarskom mestu Čizelm, kanton Sent Luis (Chisholm, St. Luis County) u državi Minesota. Uželevši se rodne grude, Mateja odlazi 1923. godine na dugo putovanje i obilazi grobove, prijatelje i rođake širom Hercegovine i Crne Gore. U Ameriku se vraća krajem 1924. i nastavlja prijateljstvo sa velikanima Nikolom Teslom, Dr Pajom Radosavljevićem, Mihajlom Pupinom i mnogim drugim Srbima pravoslavcima. Svi su oni bili veoma zaiteresovani za zbivanja u otadžbini, a ona se, bez obzira na upravu, vlast, granice i okupacije, praktično prostirala većim delom Balkanskog poluostrva, od Korduna, Banije i Like, preko Dalmacije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Kosova i Metohije, Vojvodine, Srbije, Mekedonije, sve do Albanije i severa Grčke.
Sveštenosluženje u Smiljanu[uredi | uredi izvor]
U dalekoj Lici u Smiljanu,[3], rodnom selu Nikole Tesle[4] (nekada Austrijsko carstvo, a danas Hrvatska), sveštenosluženja je obavljao Milutin Tesla (otac velikog Nikole Tesle) od 1852 do 1863, a zatim đakon Stevan Kosanović (1891—1892), pa jedno vreme jerej Dimitrije Jerković, a onda, duže vremena nije bilo ni paroha ni službi. To je verovatno bio motiv Nikole Tesle da predloži proti Mateji da se zaputi iz Amerike u Smiljan i pokrene stvar sa mrtve tačke. Nikola Tesla je u proti Mateji video jednako posvećenog i iskrenog pravoslavnog sveštenika kakav je bio i njegov otac. Matija je sa ponosom i odgovornošću prihvatio predlog prijatelja i otišao u daleki Smiljan 1935. godine zajedno sa svojom porodicom. Novi prota u Smiljanu je najpre na prikladan način obeležio Teslinu rodnu kuću, već slavnog Teslu u Americi, glorifikovao je među nedovoljno obaveštenim sirotim ličkim seljanima pritisnutim velikim nevoljama u večito neprijateljskom okruženju. Prota je priredio veliku proslavu 80-og rođendana Nikole Tesle pred samom rodnom kućom poštovanog genija. Slavljenik nije bio fizički prisutan, ali je zato došlo mnogo zvanica iz uvaženog sveta nauke i kulture kao i mnogo Srba iz Smiljana i okoline. Oko hrama Svetih apostola Petra i Pavla je ponovo okupio parohijane iz Smiljana i okoline. Stanovao je upravo u rodnoj kući Nikole Tesle, pretežno leti, a zimi bi prelazio u Gospić. Veliki inovator, vizionar i naučnik, Nikola Tesla, nije mogao ni sanjati da će ispunjenje njegovog predloga da ode u Smiljan, upućenog, poštovanom proti i prijatelju, odvesti Mateju Stijačića, pravoslavnog misionara, u neopisivu mučeničku smrt.
Stradanje pravoslavaca u vreme fašizma[uredi | uredi izvor]
Tih godina dolazi do rađanja nacizma u Evropi i njegovih tragičnih posledica po čitav svet. Zahvatio je nacizam i Hrvatsku i to u najbrutalnijem svom vidu. Vrlo brzo je Hitler bez objave rata, napao Srbiju i stravično bombardovao Beograd (6. aprila 1941) a to je bilo zeleno svetlo već pripremljenom ekstremno-šovinističkom militantnom redu ustaša, da mogu da krenu u zverstva protiv jevrejskog i srpskog stanovništva, a najpre su na udaru bili sveštenici i ugledni predstavnici ova dva naroda. Za samo nekoliko dana (10. aprila 1941), je i zvanično proglašena Nezavisna Država Hrvatska (NDH) putem ustrojstva klero-militantne vrhuške hrvatskih nacionalista podržanih od strane vojske ustaša pripremljene na najsvirepije akcije u istoriji čovečanstva. Već se u redovima ustaških krvnika znalo da je sam Ante Pavelić, osnivač NDH, odobrio Zakon o odobravanju masakra kao načinu postupanja prema populaciji Srba u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Dalmaciji, Slavoniji pa čak i Sremu.
Ustaški krvnici su se prosto takmičili ko će više Srba pobiti i time se među čelnicima NDH pohvaliti. Tako su 12. aprila 1941. u Gospiću, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, ustaše, bez ikakvog povoda, uhapsile protu Mateju Stijačića, odveli ga najpre u gradski koncentracioni logor, a odmah zatim, sa mnogobrojnim drugim građanima, u već zloglasni koncentracioni logor Jadovno. Istovremeno, ustaše su u porti crkve u Smiljanu zatekli maloletnog sina Slavu i zverski ga zaklali na očigled njegove sestrice Nadežde.
Oko stotinu sveštenika, arhijereja i paroha, sa područja Srpske Krajine (Like, Korduna i Banije) i po nekim izvorima 68 hiljada civila, muškaraca, žena i dece, mahom srpske nacionalnosti i pravoslavne vere, a delom i Jevreja, odveli su ustaški zlikovci u koncentracione logore Gospić i Jadovno. Ustaški poglavari su naređivali mučenje, batinanje i izgladnjivanje nedužnog pravoslavnog naroda i sveštenstva, a zatim su ih dželati-izvršioci vodili na planinu Velebit, vršili zverska mučenja i ubijanja i bacali žrtve, bilo još jedva žive ili mrtve, u brojne uske, strme i unedogled duboke jame. Proti Mateji, ustaše su skidale kožu sa leđa, posipale gole rane solju, izvadili mu krupne plave oči i izmučenog bacili u bezizlaznu jamu Jadovno ispred koje se od 2012. godine nalazi spomen-ploča koju su podigli Episkop i sveštenstvo Eparhije Gornjokarlovačke. Na ploči je 54 imena stradalih arhijereja i sveštenika. Među imenima sveštenika je i ime: Mateja Stijačić.[5]
Od Smiljana je ostalo samo skromno groblje iznad crkve i jedna zajednička grobnica sa posmrtnim ostacima više od 500 ljudi, žena, dece... Među žrtvama je bilo čak 119 osoba sa prezimenom Tesla. Ustaše su pobili svo stanovništvo u Smiljanu i okolini. Stalno prisutna, represivna politika Hrvatske vlasti prema srpskoj populaciji je onemogućila svaku pomisao da se selo obnovi. Srpska pravoslavna crkva je tek 1986. uspela da dobije dozvolu da delimično obnovi hram Svetih apostola Petra i Pavla. Mala srpska zajednica koja je preostala u Hrvatskoj do danas, nadljudskim naporima nastoji da obiđe ili obeleži mesta stradanja ili da podigne dužne spomenike, ali oni često preko noći bivaju rušeni od strane militantnih pro-ustaški nastrojenih vandala, a prolaze uglavnom bez odgovornosti i procesuiranja.
Kanonizacija Sveštenomučenika[uredi | uredi izvor]
Mateja Stijačić je stradao mučeničkom smrću kao protojerej Srpske pravoslavne crkve. Glorifikovan je kao sveštenomučenik i kanonizovan u Svetog Mateju Stijačića 2004. godine od strane Srpske pravoslavne crkve Severne Amerike. Njegovo ime se nalazi na listi svetaca pored značajnih imena srpske istorije, religije i kulture kao što su imena časnih otaca Svetog Nikolaja Velimirovića, Svetog Sebastijana Dabovića, Svetog Varnave Nastića i drugih znamenitih Srba pravoslavne veroispovesti.[6]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „SJEĆANjE NA PROTU MATIJU STIJAČIĆA: Trebinjac koga su ustaše ubile u Teslinom Smiljanu”. Slobodna Hercegovina. Pristupljeno 25. 1. 2019.
- ^ [1]
- ^ Smiljan (na jeziku: srpski), 12. 1. 2020, Pristupljeno 13. 5. 2020
- ^ „Nikola Tesla - Biografija”. tesla.radista.info. Pristupljeno 13. 5. 3020. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|access-date=(pomoć) - ^ „Matej Stijacic”. Geni. Pristupljeno 25. 1. 2019.(jezik: engleski)
- ^ „St. Matej of Chisholm · All Saints of North America Orthodox Church · Phoenix, Arizona”. All Saints of North America Orthodox Church · Phoenix, Arizona (na jeziku: engleski). Pristupljeno 13. 5. 2020.