Banjalučka regija
Banjalučka regija se nalazi u zapadnom dijelu Republike Srpske. Obuhvata dio istorijsko-geografske oblasti Krajine, čije ime potiče iz vremena kada je ova oblast bila granično područje između Turske i Austrougarske.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Na zapadu i jugu regije je entitetska linija (granica) sa Federacijom Bosne i Hercegovine. I ova granica je djelimično prirodna, a čine je rijeka Una i planine Klekovača i Vitorog. Na istoku je granica sa Dobojsko-bijeljinskom regijom. Geografski položaj regije je povoljan. Ona je tranzitno područje između Panonske nizije i jadranskog Primorja. Dolinama rijeka (Sava, Una, Vrbas) je povezana sa pojedinim kantonima Federacije Bosne i Hercegovine i Dobojsko-bijeljinskom regijom Republike Srpske. Veći dio regije pripada Panonskoj oblasti, a manji dio Planinsko-kotlinskoj reljefnoj oblasti Republike Srpske. Ostrvske planine ove regije se nalaze u Panonskoj oblasti. To su:
- Kozara, ostrvska planina između rijeka Save, Une, Sane i Vrbasa. Najviši vrh je Lisina, 977 metara. Duga je 70 km, široko oko 20 km i dobro je pošumljena. U cilju zaštite i očuvanja prirodnih i njenih kulturno-istorijskih vrijednosti centrali dio Kozare (3900 hektara), proglašen je nacionalnim parkom 1967. godine. U središnjem dijelu nacionalnog parka je plato Mrakovica. Na njemu je uređen Memorijalni kompleks (muzej, spomenik i memorijalni zid) poginulim Kozarčanima u Drugom svjetskom ratu.
- Prosara, niska stršenjačka planina smještena rijeka Une na zapadu, Jablanice na istoku i jugoistoku i Save na sjeveru. Najveći vrh nalazi se na 363 metara nadmorske visine. Prosara je bogata vodom i ona je pod gustom vegetacijom. Nalazi se na prostoru opština Kozarske Dubice i Gradiške.
- Motajica, planina koja se pruža desnom obalom rijeke Save, granica na jugu je dolina rijeke Lepenice, a zapadnu čini mala rijeka Ina. Duga je 12 do 15 km i široka 7 km. Pruža se u smjeru sjeverozapad-jugoistok. Najviši vrh je Gradina, 652 metara nadmorske visine. Bogata je granitom i šumama, posebno kvalitetnim drvećem hrasta i bukve.
U regiji se takođe nalazi i Lijevče polje koje je aluvijalna ravan oko donjeg toka i ušća Vrbasa u Savu. Plodno zemljište je njeno značajno bogatstvo. Na sjeveru Lijevče polja nalazi se močvarni ekosistem. Obodu Panonske nizije pripadaju i rudne i flišne planine Dinarida. Najpoznatije su:
- Manjača, planina jugozapadno od Banja Luke. Najviši vrh je Velika Manjača sa visinom od 1236 metara. Dio Manjače je oblast Zmijanje. U selu Stričići na Zmijanju, rođen je poznati srpski pisac Petar Kočić. Manjaču takođe obilježava veliko bogatstvo biljnog i životinjskog svijeta. Ovde se nalazi i najveća jama u Bosni i Hercegovini, koja dostiže do 302 metra dubine.
- Čemernica, nalazi se južno od Banja Luke, na područjima opština Mrkonjić Grad, Kneževo i upravo Banja Luke. Najviši vrh je goli Vis na visini od 1339 metara. Okružuju je rijeke Vrbas i njene pritoke Ugar i Vrbanja. Istočno se nalazi planina Manjača. Obrasla je bjelogoričnom šumom (grab, jasen, bukva), a sa sjeveroistočne strane je prekrivena pašnjacima, koji se ljeti koriste za ispašu stoke.
- Uzlomac, izdužena planina u središnjem dijelu Bosne i Hercegovine, čiji se vrh nalazi u opštini Kotor Varoš. Proteže se smjerom sjeverozapad-jugoistok od rijeke Kruševice do Jošavke. Ima dva najviša vrha koji su iste visine, a to su Jelovka (1002 metra) i Prdeljica (1002 metra). Prekrivaju je mješovite listopadne šume hrasta kitnjaka i lužnjaka i bukve. Bogata je takođe i izvorima i lovnom divljači. Pored toga, bogata je i vodama tekućicama: izvorima, potocima i rijekama.
- Majdanska planina, planina bogata željezom koja se nalazi jugozapadno od Prijedora. Najviši vrh je Glavica (650 metara.
U Planinsko-kotlinskoj oblasti regije je oblast Bila i polja. Tu se izdvajaju planine:
- Vitorog, Dinarska planina na kojoj se sreću uticaji kontinentalne i sredozemne klime. Najviši vrh je 1906 metara. Ime Vitorog potiče od krečnjačkih vrhova u obliku vitkih šiljaka. Sadrži veliko bogatstvo flore i faune.
- Srnetica, pripada području zapadne Bosne. Najveći vrh je Miljakuša (1375 metara). Izgrađena je od krečnjaka i pretežno obrasla šumom.
- Dimitor, takođe krečnjačka planina, a nalazi se istočno od gornjeg toka rijeke Sane. Najviši vrhovi su Mali Dimitor (1483 metara), Javorac (1332 metara) i Kozja strana (1311 metara). Oskudijeva izvornim vodama.
- Klekovača, planina jugoistočno od Bihaća. Najviši vrh je Velika Klekovača (1962 metara). Bogata je velikom i gustom četinarskom šumom koja na nadmorskoj visini od 1500 metara prelazi u rjeđu bukovu šumu. Vrh Klekovače obrastao je klekom, niskim rastinjem, po čemu je i dobila ime. Na Klekovači se može pronaći i rijetka biljka runolist, a rijetka ljekovita biljka žuta lincura pretjeranim branjem je gotovo iskorijenjena.
Klima i biljni svijet[uredi | uredi izvor]
Banjalučka regija je reljefno nagnuta od juga prema sjeveru, pa je zato široko otvorena kontinentalnim uticajima iz Panonske nizije. Najveći, središnji dio regije ima umjerenokontinentalnu klimu. Sjeverni dio regije (Posavina) ima kontinentalnu klimu sa najmanjom količinom padavina u toku godine. Južni dio regije, područje Bila i polja ima planinsku klimu. Zbog uticaja zapadnih vjetrova, količina padavina je veća u zapadnim i južnim dijelovima regije. Sjeverni dio regije je bio karakterističan po travnatim površinama koje su pretvorene u oranične površine. Prirodna vegetacija je izmijenjena u kotlinama i na brdovitim predjelima. Prostrane hrastove šume odavno su iskrčene i pretvorene u voćnjake. Brdoviti predjeli regije su poznati po šumama pitomog kestena.
Vode i prirodna bogatstva[uredi | uredi izvor]
Rijeke Banjalučke regije su površinske, a sve pripadaju slivu Crnog mora. Najveće su:
- Sava, rijeka u sjevernoj Bosni i Hercegovini i najveća rijeka u čitavoj zemlji. To je mirna rijeka pogodna za ribolov i rekreaciju, te raspolažu značajnim hidroenergetskim potencijalom. Uliva se u Dunav.
- Una, rijeka u sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine. Mjesto je bogatog turističkog prometa i međunarodne sportsko-turističke manifestacije Una-Regata. Uliva se u Savu.
- Vrbas, rijeka u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine. Na Vrbasu je izgrađeno nekoliko značajnih hidrocentrala (Jajce 2, Bočac). Uliva se u Savu.
- Sana, rijeka u Bosanskoj Krajini. U mjesecu junu održava se manifestacija „Dan rijeke Sane“, ekološka manifestacija koja ima za cilj očuvanje i zaštitu rijeke. Uliva se u Unu.
- Pliva, desna pritoka Vrbasa, dugačka je 33 km. Ušće joj je kod Jajca gdje gradi 22 metra visok vodopad.
- Janj, kratka rijeka od svega 14 km. To je desna pritoka Plive. Teče kroz kanjon čije su litice visoke do 200 metara. Kanjoni Plive i Janja su zaštićeni prirodni rezervat Republike Srpske. Obje su veoma bogate ribom pa se na njima često održavaju takmičenja u sportskom ribolovu.
- Ugar, desna pritoka Vrbasa. Izvire u podnožju planine Vlašić i dijelom toka teče entitetskom granicom. Veliki dio toka od 45 km je duboka kanjonska dolina.
Što se tiče jezera u Banjalučkoj regiji, ona su malobrojna. Najpoznatije je vještačko jezero Balkana, koje se sastoji od dva jezera, velikog i malog. Balkana je centar zimskog i ljetnog turizma. Bočac je takođe vještačko akumulaciono jezero na rijeci Vrbas. Nastalo je izgradnjom brane za potrebe istoimene hidroelektrane. Nalazi se između planina Čemernice i Manjače. U Banjalučkoj regiji su brojni izvori mineralnih i termalnih voda. Na mnogima od njih su izgrađene banje. Najpoznatije su Mlječanica kod Kozarske Dubice, Laktaši, Slatina kod Banjaluke... Regija raspolaže značajnim prirodnim bogatstvima. To su plodno zemljište, vode (rijeke, jezera, termomineralne vode), šume. Značajno bogatstvo su i rude metala i nemetala. U Ljubiji je najveći rudnik gvožđa u Bosni i Hercegovini. Značajne rezerve gvožđa su i u Omarskoj i Tomašici. Kod Prijedora su rezerve gipsa, a kod Šipova gline. Pojedina nalazišta minerala su zatvorena zbog skupe, nerentabilne eksploatacije.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Banjalučka regija je najveća, populaciono najbrojnija i privredno najrazvijenija regija Republike Srpske. Površina regije je 8.869 km². Po preliminarnim podacima popisa iz 2013. godine, imala je 597 000 stanovnika, a gustina naseljenosti (67 stanovnika na km²) je neravnomjerna. Najveća koncentracija stanovništva je u Banja Luci i Prijedoru. Broj stanovnika u seoskim predjelima se stalno smanjuje. Banja Luka je najveći grad Republike Srpske. Predstavlja politički, kulturni, zdravstveni, sportski i univerzitetski centar regije i Republike Srpske. Smješten je na obali Vrbasa na nadmorskoj visini od 163 metra (središnji dio grada). U 19 vijeku se razvija značajni trgovački centar. Razvoj industrije počinje izgradnjom prve željezničke pruge 1872. godine. Kulturno-istorijski spomenici (Kastel), arhitektura (Banski dvor), muzeji, rijeka Vrbas i priroda okoline osnova su za razvoj turizma. Banja Luka se nalazi u seizmički veoma nestabilnoj zoni. Snažan zemljotres desio se 1969. godine sa katastrofalnim posljedicama.
Prijedor je drugi grad po veličini u Banjalučkoj regiji, a treći grad po broju stanovnika u Republici Srpskoj. Smješten je u podnožju planine Kozare, na obali rijeke Sane. Značajan je industrijski centar. Privredni centri u Banjalučkoj regiji su još: Gradiška, Laktaši, Prnjavor, Novi Grad, Kozarska Dubica, Kotor Varoš, Mrkonjić Grad, Srbac, Čelinac.
| Stepen privredne razvijenosti | Opština |
|---|---|
| Razvijene opštine | Banja Luka, Gradiška, Laktaši, Mrkonjić Grad, Prijedor, Prnjavor |
| Srednje razvijene opštine | Kozarska Dubica, Kotor Varoš, Novi Grad, Srbac, Čelinac |
| Nerazvijene opštine | Kostajnica, Petrovac, Ribnik, Šipovo |
| Izrazito nerazvijene opštine | Istočni Drvar, Jezero, Kneževo, Kupres, Krupa na Uni, Oštra Luka |
Privreda[uredi | uredi izvor]
Poljoprivreda[uredi | uredi izvor]
Poljoprivreda u Banjalučkoj regiji ima odlične prirodne uslove za razvoj. Najplodnije zemljište je u Posavini i Lijevče polju, ali i u Peripanonskom obodu. To je preduslov za razvijenu zemljoradnju u okviru koje se najviše proizvode žitarice, povrće, voće, te industrijsko i krmno bilje. U nizijskom dijelu regije karakteristično je stajsko, intenzivno stočarstvo (goveda, svinje, perad). U planinskom dijelu još uvijek je u velikoj mjeri karakteristično pašnjačko, ekstenzivno stočarstvo. Šumarstvo, lov i ribolov predstavljaju važne djelatnosti u regiji.
Industrija[uredi | uredi izvor]
Industrija ove regije je najrazvijenija u odnosu na ostale regije u Republici Srpskoj. Značajna poljoprivredna proizvodnja je preduslov za razvoj prehrambene industrije jer ima domaće sirovine. Fabrike za preradu voća, povrća, mesa i mlijeka su raspoređene u Posavini, Potkozarju i Lijevče polju. Neke od najznačajnijih fabrika koje su uspjele da obnove proizvodnju posle građanskog rata su „Vitaminka“ Banja Luka, Banjalučka pivara, „Mlijekoprodukt“ Kozarska Dubica, „Mira“ Prijedor.
Energetika[uredi | uredi izvor]
Energetika regije koristi značajan hidropotencijal Vrbasa, gdje je izgrađena hidroelektrana „Bočac“. Predviđena je izgradnja i malih, protočnih hidroelektrana na Ugru i drugim rijekama.
Rudarstvo[uredi | uredi izvor]
Rudarstvo Banjalučke regije se bazira na nalazištima ruda metala i nemetala. Rudnik gvožđa u Ljubiji (Majdanska planina) je bio najveći na teritoriji Jugoslavije, a sada je i u Bosni i Hercegovini.
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Saobraćaj Banjalučke regije je značajan zbog njegovog tranzitnog karaktera. Regija je raskrsnica kopnenih puteva koji povezuju susjedne države i dijelove Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. Magistralni putevi drumskog saobraćaja su u mnogo boljem stanju nego u ostalim regijama. Prvi i za sada jedini auto-put u Republici Srpskoj povezuje Banja Luku i Gradišku. U izgradnji je i put koji će povezivati Banja Luku i Doboj. Željeznička pruga od Novog Grada, preko Banja Luke, povezuje regiju sa ostalim linijama željezničkog saobraćaja u Bosni i Hercegovini . Vazdušni saobraćaj se odvija preko jedinog aerodroma u Republici Srpskoj, Mahovljani kod Banja Luke.
Turizam[uredi | uredi izvor]
Turizam u Banjalučkoj regiji je grada privrede koja ima odlične uslove za razvoj. Planinski turizam (zimski, izletnički) je karakterističan na svim planinama, ali se naročito izdvaja Kozara. Gradski turizam je prije svega razvijen u Banja Luci. Banjski turizam je razvijen ne samo kao dio zdravstvenog turizma nego sve više i kao rekreativni. Turistička ponuda se sve više orijentiše i na manifestacioni („Kočićev zbor“) i vjerski turizam. Sportski ribolov, rafting na Vrbasu i drugim rijekama predstavljaju značajnu perspektivu razvoja.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Geografija za 9. razred osnovne škole; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva; Banja Luka; 2016.
- Veb sajt "Dinarskogorje"