Pređi na sadržaj

Boško Tokin

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Boško Tokin
Lični podaci
Puno imeBoško Tokin
Datum rođenja(1894-04-02)2. april 1894.
Mesto rođenjaČakovo, Austrougarska
Datum smrtidecembar 1953.(1953-12-00) (59 god.)
Mesto smrtiBeograd, FNR Jugoslavija
Književni rad
Najvažnija delaManifest zenitizma
Terazije (roman)
Istorija jugoslovenskog filma do rata
Filmski leksikon

Boško Tokin (Čakovo, 2. april 1894 — Beograd, decembar 1953) bio je jugoslovenski i srpski novinar, pisac, prevodilac, teoretičar, kritičar[1] i pionir filmske kritike i misli o filmu kod Srba. Pored toga bio je i propagator i popularizator filma, tada novog medija. Prvi je ovdašnji filmski autor koji je zbog svog delovanja zatvaran. Bio je krajnje osobena, živopisna i jedinstvena pojava u južnoslovenskoj i srpskoj kulturi.[2] Kao sledbenik jedinstvenog avangardnog pokreta zenitizam, bio je pokretač i jedan od urednika avangardnog jugoslovenskog časopisa Zenit, koji je izlazio u Kraljevini Jugoslaviji od 1921. do 1926. godine.[3]

Pisao je teorijske, kritičke i istorijske tekstove o književnosti i filmu, bavio se filmskom i pozorišnom kritikom, objavljivao poeziju i prozu, a takođe je i autor brojnih tekstova o sportu.[4]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Detinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]

Boško Tokin rođen je 1894. godine u Čakovu, rodnom mestu Dositeja Obradovića, u rumunskom delu Banata. Osnovnu školu započeo je u Đulvezuvama, a završio je u Vršcu. Realnu gimnaziju započeo je u Zemunu, a maturirao je u Temišvaru 1912. Prema nekim izvorima, bio je školski drug Miloša Crnjanskog.[4] Posle mature nastanio se kod strica u Zemun, gde se sprijateljio sa Slavkom Vorkapićem, Savom Šumanovićem I Nikolom Krstićem. U periodu između dva rata družio se u Beogradu i sa Tinom Ujevićem i Stanislavom Vinaverom.[2] Beogradska čaršija zvala ih je „truba, činele i veliki bubanj“, prestonički muzički trio.[1] Do januara 1914. dva puta je proputovao srednju Evropu. Tada prelazi u Beograd, prestonicu Kraljevine Srbije, i počinje da radi kao novinar u listu Pijemont, glasilu organizacije Crna ruka.[5]

Učešće u Prvom svetskom ratu[uredi | uredi izvor]

Prelazak srpske vojske preko zavejanih albanskih planina, u zimu 1915/16.

U Prvom svetskom ratu u početku je učestvovao kao dobrovoljac na frontu. Kasnije je bio član Ratnog pres biroa Srpske vrhovne komande, čiji je šef bio Slobodan Jovanović. Prešao je Albaniju sa zaštitnim polubataljonom Vrhovne komande. Godine 1916. stigao je sa prvim izbeglicama iz Srbije u Francusku.[2]

Međuratni period[uredi | uredi izvor]

Kalemegdan 1930. godine
Terazije 1934. godine

U Parizu je Tokin gledao prve filmove Čarlija Čaplina[2]. Na Sorboni je upisao studije estetike i istorije umetnosti, gde je slušao predavanja tadašnjih vodećih francuskih filozofa. Na Monparnasu se družio sa domaćim i svetskim intelektualcima, među kojima su bili Slavko Vorkapić, Tin Ujević, Lav Trocki, Marsel Sovaž i drugi. Sarađivao je sa više uglednih francuskih listova i predstavljao je jugoslovensku kulturu kroz razne aktivnosti. Godine 1917. učestvovao je u organizovanju Prve srpske izložbe u Parizu, a 1919. i Prve jugoslovenske izložbe. Pored toga preveo je i objavio Antologiju savremenih jugoslovenskih pesama (fr. Anthologie de Poémes yougoslaves contemporaine) sa delima naših modernih pesnika. U međuvremenu je dosta vremena provodio putujući u Monte Karlo, Nicu, Marsej, Barselonu, Brisel, London...[5]

U Jugoslaviju se vratio 1920. i u listu Progres objavljuje prvu filmsku kritiku na srpskom jeziku. Do 1925. godine aktivno je učestvovao u svim književnim i umetničkim manifestacijama u zemlji. Bio je član avangardnog pokreta zenitizam i sa Ljubomirom Micićem i Ivanom Golom 1921. objavljuje „Manifest zenitizma“, a zatim je bio i zastupnik u Beogradu čuvenog avangardnog časopisa Zenit.[6] Bio je takođe i član grupe Alfa - Beogradske književne zajednice, čiji su članovi sarađivali u različitim avangardnim časopisima tog vremena, kakvi su bili zagrebačka Kritika, Micićev Zenit i drugi.[a][1][7]

Drugi svetski rat i posleratni period[uredi | uredi izvor]

Za vreme okupacije tokom Drugog svetskog rata Tokin je bio urednik kolaboracionističkog lista Kolo i sve vreme rata objavljivao je filmske kritike. Zbog saradnje u Kolu 1945. godine suđeno mu je jer je taj list "donosio članke i fotografije o uspesima i pobedama okupatora". Osuđen je na gubitak nacionalne časti i prisilan rad. Proveo je u zatvoru tri godine.[8] Po izdržavanju kazne dobija državni posao u jednoj knjižari u Vršcu. Do 1951. godine nije objavljivao ništa,[4] ali onda brzo počinje svoj put ka punoj reafirmaciji i vraća se filmu i donekle novinarstvu.[2] Piše o filmu za mnoge specijalizovane listove, drži predavanja u Jugoslovenskoj kinoteci i Kolarčevoj zadužbini,[5] sa Vladetom Lukićem priređuje Filmski leksikon.

Boško Tokin umro je u Beogradu, decembra 1953. godine, u 59. godini života.

Novinarski rad[uredi | uredi izvor]

Novinarsku karijeru započeo je 1914. godine u listu Pijemont. U Prvom svetskom ratu bio je angažovan u Ratnom pres birou Srpske vrhovne komande. Tokom boravka u Francuskoj postaje saradnik više pariskih časopisa u kojima objavljuje eseje. Njegov esej „Kinematografska estetika“ preveden je tada na čak šest evropskih jezika.[5] Po povratku u Jugoslaviju sarađuje u mnogim časopisima. Uoči Drugog svetskog rata, u tadašnjem časopisu Vreme u trinaest nastavaka objavio je Istoriju jugoslovenskog filma do rata.[2] Kao profesionalni novinar je 1921.[9] bio jedan od osnivača Jugoslovenskog novinarskog udruženja.[1] Takođe je bio i začetnik jugoslovenske filmske i sportske priče. Uređivao je razne sportske listove i bio strastveni ljubitelj fudbala.[5]

Svoje članke objavljivao je u časopisima Letopis matice srpske, XX vek, Vreme, Zenit, Tribuni, Film, Hipnos, Beogradske novosti, Mlada Bosna, Ilustrovani list Nedelja i drugim.[4]

Književni rad[uredi | uredi izvor]

Pesma Cirkus Boška Tokina
1912.

Imao je lepu kćerku, Amazonku.
Vladala je konjem, ljubavnikom, klovnom i Crncem.
Oženio se.

1914.
Rat.
Klovn je poginuo. Konj je vukao top. Crnac je postao pop. Ljubavnik je otišao u Australiju.

1919.
Konj je crkao. Klovn vaskrsao. Ljubavnik je umro u Honolulu. Muž je postao slon. Crnac je još uvek bio crn, zbacio mantiju i pisao pesme. Konj je postao kobasica.

1921.
Klovn je ponovo umro. Muž postao konj. Kobasicu je pojeo crnac.

1925.
I drugi konj je crkao. Crnac je dobio Nobelovu nagradu.

1945.
Ona je još uvek bila mlada.

1999.
Utopija...[10]

Tokin je aktivno učestvovao u gotovo svim književnim i umetničkim manifestacijama tadašnjih novih pokreta, kakvi su bili zenitizam i dadaizam. Godine 1932. u izdanju Gece Kona objavio je roman Terazije. Osim ovog napisao je i roman Gideon i Olga, koji se bavi temama iz pozorišnih i filmskih krugova, od koga su objavljeni samo fragmenti. U rukopisu su ostali mnogi njegovi tekstovi. Romanom Terazije Tokin u srpsku i južnoslovensku književnost uvodi modernističke motive i pojave – homoseksualnost, promiskuitet, društveni darvinizam, bolesti zavisnosti i druge, čime je skandalizovao tadašnju čitalačku publiku, ali i dao rani nagoveštaj popularne kulture ne samo na našim prostorima.[2] Terazije se smatra prvim srpskim modernim romanom. Tokin je bio i autor drame Gospodin Nadežda, verovatno prve priče na ovim prostorima o nekom transvestitu, ali drama nije igrana iako je 1928. trebalo da bude postavljena u čak tri pozorišta.[8] Još jedna njegova drama iz 1929. godine, pod nazivom Okeanija, takođe je ostala neizvedena.[4]

Prevodilački rad[uredi | uredi izvor]

Prevodio je sa francuskog (Marlo, Monterlan), mađarskog (Kašak, Heltai, Zilahi, Ermendi) i bugarskog jezika (Jovkov, Kunev), ali i na francuski savremenu južnoslovensku poeziju, između ostalih i pesme Miloša Crnjanskog i Miroslava Krleže.[1]

Rad na filmu[uredi | uredi izvor]

Boško Tokin bio je pokretač prvih filmofilskih udruženja, klubova i časopisa kod nas. Godine 1924. sa Draganom Aleksićem je osnovao Klub filmofila. U listu Progres, početkom 20-ih, objavio je prvu filmsku kritiku na srpskom jeziku, a 1920. godine objavio je u Francuskoj esej o filmskoj estetici. Bio je u tom smislu zaista fenomen, s obzirom da je prva filmska kritika u SAD objavljena tek 1925. Još u svojim prvim tekstovima o filmu Tokin pravi preciznu kategorizaciju američkih filmskih žanrova i piše o rediteljima kao referentnim imenima kada je kvalitet filma u pitanju. Tokinova prva filmska kritika objavljena je u listu “Progres”, a izazvala je zgražavanje javnosti, koja je smatrala da je reč o tekstu o „vašarskoj atrakciji”. Tokin je, međutim, bio znatno obavešteniji od publike, jer je već tada poznavao filmove Čarlija Čaplina, sa kojima se upoznao u izbeglištvu u Parizu tokom Prvog svetskog rata. Već tada je primetio da se najveći broj američkih filmova završava srećno, što je nazvao „dovragastim optimizmom”.

Godine 1925. u Zagrebu je pokrenuo prvi nedeljni filmski list Film. Pre Drugog svetskog rata, 1940. godine, završio je knjigu Istorija jugoslovenskog filma, u kojoj se pominje i Leni Rifenštal.[b] Posle rata je, sa Vladetom Lukićem, napisao Filmski leksikon i knjigu o filmu.[8]

Boško Tokin bio je jedan od deset članova Akademije Sedam umetnosti, osnovane 1933. godine, čiji je prvi predsednik bio Branislav Nušić.[1] Godine 1924. sa Draganom Aleksićem snimio je film Kačaci u Topčideru. Režirao je i pokušao da snimi avangardni film, tragikomediju Budi Bog s nama,[4] za koju je napisao i scenario, ali ovaj film nikada nije završeni.[2] Film je misteriozno nestao posle snimanja, a prema nekim izvorima 200 metara snimljene filmske trake uništio je sam snimatelj, i to zbog neuzvraćene ljubavi glavne glumice.[8] Koliko je snimanje tog filma bilo značajno govori i činjenica da je u njega bila uključena cela elita tadašnje države - Ivo Andrić, Miloš Crnjanski, Tin Ujević, Žanka Stokić, Ita Rina i drugi.[11]

Jugoslovenska avangarda i časopis Zenit[uredi | uredi izvor]

Naslovna strana časopisa Zenit br. 37 iz 1925. godine

Boško Tokin bio je jedan od tadašnjih vodećih predstavnika srpske avangarde. Aktivno je učestvovao u gotovo svim književnim i umetničkim manifestacijama tadašnjih novih pokreta, kakvi su bili zenitizam i dadaizam. Njegov roman Terazije i film Budi Bog s nama ubrajaju se među prva domaća avangardna ostvarenja. Jedna od njegovih najznačajnijih delatnosti na polju avangarde bilo je mesto urednika beogradske redakcije časopisa Zenit, međunarodnog mesečnika za umetnost i kulturu, jednog od najznačajnijih avangardnih časopisa koji je izlazio na teritoriji Jugoslavije. Pokrenut je februara 1921. u Zagrebu, gde je izlazio do aprila 1924, a zatim u Beogradu do kraja 1926, kada je zabranjen zbog teksta „Zenitizam kroz prizmu marksizma”.[12] Predstavljao je glasilo Zenitizma, jednog od avangardnih pokreta koji su nastali dvadesetih godina 20. veka u posleratnoj Evropi. Pokretač i glavni i odgovorni urednik časopisa bio je pesnik, pisac i kritičar[13] Ljubomir Micić (1895–1971), Srbin iz Hrvatske.[6] Svoje radove Tokin je objavljivao i na stranicama Drainčevog Hipnosa, kao i u almanahu Crno na belo Monije de Bulija.[4]

Bibliografija[uredi | uredi izvor]

Radovi ostali u rukopisu[uredi | uredi izvor]

  • Filosof na utakmici (zbirka priča o sportu i filmu)
  • Veliki planovi (zbirka pripovedaka)
  • Vedrine i genealogija čoveka umetnika (eseji)
  • Gideon i Olga (roman iz pozorišnih i filmskih krugova)
  • Književne čerge (intimno ispričana istorija razvoja književnosti između dva rata)
  • Film se okreće (knjiga o filmu, najavljena u izdanju Gece Kona)

Dela Boška Tokina prevođena su na francuski, bugarski, mađarski, nemački, slovenački i rumunski jezik.[4]

Boško Tokin u savremenoj kulturi[uredi | uredi izvor]

Boško Tokin je krajem 20. veka gotovo pao u zaborav. Ponovo ga je otkrio tek Duško Stojanović koji je 1981. napisao knjigu Boško Tokin pionir filma.[8] Godine 2009. godine teoretičar filma, režiser, osnivač i višedecenijski predavač filmske montaže na akademijama u Beogradu, Ljubljani, Sarajevu i Novom Sadu, Marko Babac objavio je o njemu knjigu u dva toma Boško Tokin - novinar i pisac, prvi srpski estetičar, publicista i kritičar filma,[14] a 2015. Ivana Miljak je priredila zbirku Tokinove proze pod nazivom Veliki planovi.[15]

Krajem 2019. Slobodan Šijan, autor kultnih domaćih ostvarenja Ko to tamo peva, Maratonci trče počasni krug i Davitelj protiv davitelja, započeo je snimanje filma o ovom izuzetnom stvaraocu. Za naslov filma uzet je naslov Tokinovog nikad prikazanog filma - Budi Bog s nama. Planirano je da se film snima na više lokacija u zemlji i inostranstvu, a glavnu ulogu Boška tokina igra Miloš Biković. Snimanje je prekinuto usled pandemije kovida 19, ali je nastavljeno već polovinom 2020.[16] Film nastaje kao koprodukcija Srbije (Gargantua Films), Hrvatske (Maksima film i Jaako dobra produkcija), Slovenije (Studio Virc), Crne Gore (Artikulacija Film), Češke (Sirena film), Bugarske (Chouchkov Brothers) i Rumunije (Mikro Film). Osim od nacionalnih centara, projekat ovog filma dobio je podršku programa MEDIA – Kreativna Evropa.[11]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ U izdanju grupe Alfa, biblioteke Albatros, čiji su urednici bili Miloš Crnjanski i Todor Manojlović, pojavila su se značajna dela tadašnje savremene literature: Dnevnik o Čarnojeviću Miloša Crnjanskog (1920), Gromobran svemira Stanislava Vinavera (1921) i Burleska gospodina Peruna, boga groma Rastka Petrovića (1921).
  2. ^ Zanimljivo je da su Leni Rifenštal novinari u Beogradu praktično videli tek 1971. godine na prvom FEST-u, i to na projekciji u noćnom terminu, uz molbu da to ne pominju u izveštajima kako organizatori FEST-a ne bi bili pohapšeni.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ „Ciklus "Skrajnuti pisci": Boško Tokin”. Blic. 22. 3. 2015. Pristupljeno 16. 12. 2020. 
  2. ^ a b v g d đ e ž Janković, Zoran (16. 1. 2020). „On je sve ono što nije uspevalo u Srbiji”. Vreme. Pristupljeno 16. 12. 2020. 
  3. ^ Subotić, Irina. „Zenit književni časopis i umetnički pokret zenitizam”. Bašta Balkana. Pristupljeno 21. 11. 2020. 
  4. ^ a b v g d đ e ž Tokin, Miljak 2019, str. 92-94
  5. ^ a b v g d „Brutalan odlomak Tokinovog romana „Terazije“ iz 1932: Čupamo od zaborava bisere srpske kulture”. Telegraf. 23. 7. 2019. Pristupljeno 19. 12. 2020. 
  6. ^ a b Rakezić, Saša (30. 10. 2008). „Ima tu nečeg!”. Vreme. Pristupljeno 21. 11. 2020. 
  7. ^ Spasojević, Predrag. „AVANGARDA U SRPSKOJ I DRUGIM SLOVENSKIM KNjIŽEVNOSTIMA”. Pristupljeno 17. 12. 2020. 
  8. ^ a b v g d „Boško Tokin”. Zvanični veb-sajt. Dereta. Pristupljeno 17. 12. 2020. 
  9. ^ „Istorijat”. Zvanični veb sajt. UNS. Pristupljeno 17. 12. 2020. 
  10. ^ „Konj je crkao, klovn vaskrsao”. XXZ Portal. 12. 2. 2018. Pristupljeno 18. 12. 2020. 
  11. ^ a b „Počelo snimanje novog filma Slobodana Šijana: Upoznaćemo Beograd iz zlatnog doba dvadesetih godina, a muziku radi grupa "Laibach"”. Blic. 25. 12. 2019. Pristupljeno 17. 12. 2020. 
  12. ^ Rasinov, M. (decembar 1926). „Zenitizam kroz prizmu marksizma”. Zenit. 43: 12—15. Pristupljeno 18. 11. 2020. 
  13. ^ „ZENIT”. Avantgarde Museum - virtualni muzej avangarde. Pristupljeno 21. 11. 2020. 
  14. ^ Babac 2009 harvnb greška: više ciljeva (2×): CITEREFBabac2009 (help)
  15. ^ Tokin, Miljak 2019
  16. ^ „Nastavljeno snimanje ostvarenja “Budi Bog s nama”: Sudbina pionira filmske kritike”. Glas Srpske. 22. 6. 2020. Pristupljeno 17. 12. 2020. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бошко_Токин&oldid=27677491”