Velebitski ustanak
Velebitski ustanak, poznat i kao Lički ustanak, bila je oružana akcija manjeg obima koju su u 6. i 7. septembra 1932. godine oranizovale ustaše.
Pripreme[uredi | uredi izvor]
U blizini Gospića, ustaše su imale snažnu organizaciju predvođenu Andrijom Artukovićem. Ostali važni članovi ustaša iz gospićke organizacije bili su Marko Došen, bivši austrougarski oficir Juraj Rukavina, trgovci Josip Tomljenović i Nikola Orešković, kao i poreski službenik Josip Japunčić.[1]
Rukavina je imao jednu od veoma važnih uloga u ustanku. On je posjetio veliki broj sela da bi zadobio podršku lokalnog stanovništva u podizanju ustanka. Ustaše su širile propagandu nadajući se da Italija podržava hrvatsku nezavisnost, i da će ustaše pomoći Italijanima da osvoje područja u blizini Triglava i planina oko Ljubljane, dok će Italijani njima dati Rijeku i Trst.
S obzirom da je glavni cilj bio sabotaža vojnog skladišta i garnizona u Gospiću, ustaše su pokušale da stupe u kontakt sa nekim vojnim licima, što je proteklo bez većeg uspjeha. Ustaše iz Gospića su stupile u kontakt sa ustaškom emigracijom, stalno razmjenjivale informacije i savjete. Prije početka akcije, italijanske vlasti su ustašama dale dozvolu sa pokrenu akciju. Ustaški vođa Ante Brkan bio je odgovoran za prenos oružja iz Italije preko Zadra,[2] koji je tada bio dio Italije. Početkom 1932. godine prvi kontigent oružja je prebačen, dok je velika količina oružja stigla u avgustu.
U isto vrijeme ustaše su pokrenule mobilizaciju muškaraca za ustanak. Dva narednika, Josip Čačić i Ante Malbaša pristala su da učestvuju. Pet naoružanih i uniformisanih ustaša stiglo je iz Italije. Među njima je bio i Rafael Boban.[1] Sakrili su se u kući nekih seljaka u selu Lukovo Šugarje, gdje je kasnije pristiglo još pet ustaša.[2]
Na sastanku održanom u austrijskom gradu Špitalu 28. avgusta 1932. godine,[1] Ante Pavelić, Gustav Perčec i Vjekoslav Servaci su odlučili da podignu manji ustanak. Servaci je izabran da organizuje akciju. Prije početka akcije, Artuković i Došen su otišli u Zadar da bi izbjegli hapšenje od strane jugoslovenske policije.
Napad na policijsku stanicu u Brušanima[uredi | uredi izvor]
U noći između 6. i 7. septembra, ustaše su pokrenule napad na policijsku stanicu u selu Brušane blizu Gospića. Pored deset ustaša koji su došli, neke ustaše iz Gospića su takođe učestvovale u napadu. Prije napada, ustaše su presjekle telefonske linije do policijske stanice u Gospiću, pa su zatim otvorile vatru na policijsku stanicu u selu Brešane. Napad je trajao oko pola sata, nakon čega su pripadnici ustaša koji su živjeli u Jugoslaviji vratili svojim kućama, dok su oni koji su došli iz Italije otišli u Zadar preko Velebita. Iako je vođa akcije, Artuković, pobjegao, uhapšen je i izveden pred sud u Beogradu 1935. godine. Optužen je, kao i ostale ustaše, za uništavanje policijske stanice u tokom akcije.[2]
Posljedice i reakcije[uredi | uredi izvor]
Nakon napada ustaše su se povukle preko Velebita bez ijedne žrtve. Uprkos manjem obimu ustanka, jugoslovenske vlasti su zaključile da je broj ustaša nepoznat. Zbog toga su uvedene velike mjere bezbjednosti. Ova akcija je značajno propraćena u stranim medijima, posebno u italijanskim i mađarskim.[2]
Komunistička partija Jugoslavije je proglasom u partijskom organu Proleter podržala oružanu pobunu ustaša: »pozdravlja ustaški pokret ličkih i dalmatinskih seljaka i stavlja se potpuno na njihovu stranu«.
„U posljednje vrijeme počinje da se širi osobito u Lici i sjevernoj Dalmaciji ustaški pokret protiv srpskih okupatorskih vlasti. Bilo je više sukoba između naoružanih ustaša i žandara. Među Šibenikom i Benkovcem ustaše su digli u zrak četiri žandarske kasarne. U sukobima u Lici zarobili su ustaše 5 žandara i odveli ih sobom kao taoce. Vlada je, da uguši pokret proglasila opsadno stanje u tim krajevima, poslala tamo 1,400 žandara, tri bataljona vojske, dva kavalerijska odreda strojnihpušaka (mitraljeza) i jednu brdsku bateriju. […]
U novembru 1932. godine, u tekstu objavljenom u zvaničnom glasilu Komunističke partije Jugoslavije, sekretar CK KPJ Milan Gorkić je kritikovao komunističke vođe iz Dalmacije jer se nisu pridružile ustašama tokom Velebitskog ustanka.[3]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Marković 2003, str. 18.
- ^ a b v g Matković 2002, str. 14.
- ^ Bulajić 1988, str. 165.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bulajić, Milan (1988). Ustaški zločini genocida i suđenje Andriji Artukoviću 1986. godine. Izdavačka radna organizacija "Rad".
- Krizman, Bogdan (1978). Ante Pavelić i ustaše. Zagreb: Globus. ISBN 978-86-343-0130-4.
- Krizman, Bogdan (1980). Pavelić između Hitlera i Musolinija. Zagreb: Globus.
- Basta, Milan (1986). Rat je završen 7 dana kasnije (5 izd.). Beograd: Privredni pregled.
- Krizman, Bogdan (1983). Ustaše i Treći Reich. 1. Zagreb: Globus.
- Krizman, Bogdan (1983). Ustaše i Treći Reich. 2. Zagreb: Globus.
- Marković, Marko (2003). Povijest Crne legije: Jure i Boban (na jeziku: hrvatskom).
- Matković, Hrvoje (2002). Povijest Nezavisne Države Hrvatske (na jeziku: hrvatskom). Naklada Pavičić. ISBN 978-953-6308-39-2.
- Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2.
