Istorija Gruzije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Istorija Gruzije
Preistorija
Antika
Srednji vijek
Rano savremeno doba
Savremena istorija
Kategorija Istorija Gruzije

Još od vremena Antike na području Gruzije postojala su moćna i nezavisna kraljevstva. Kraljevine Kolhida i Iberija su još u 4. veku primile hrišćanstvo, pa se Gruzija može uvrstiti među najstarije hrišćanske zemlje na svetu. Svoj najveći uspon gruzijska država doživela je tokom 11. i 12. veka, pogotovo u vreme vladavine kralja Davida IV i kraljice Tamare. Početkom 19. veka gruzijske države dolaze pod vlast Rusije, a 1921. godine Gruzija postaje delom Sovjetskog Saveza kao Gruzijska SSR. Raspadom Sovjetskog Saveza 1991. godine, Gruzija postaje samostalna država, a period tranzicije ka kapitalističkom i demokratskom društvu tokom 1990-ih godina bio je praćen velikim ekonomskim problemima i oružanim sukobima u Južnoj Osetiji i Abhaziji. Period kriza i sukoba privremeno je okončano Revolucijom ruža u novembru 2003. godine, u kojoj je smenjen tadašnji predsednik Eduard Ševarnadze. Početkom avgusta 2008. godine, u Južnoj Osetiji je došlo do sukoba države sa lokalnim vlastima u koje se umešala i Rusija, a koji su okončani odcepljenjem Južne Osetije i Abhazije od Gruzije.

Teritorija današnje Gruzije naseljena je Homo erectusima još od paleolita. Pisana istorija datira prva proto-gruzijska plemena još u 12. vek pre nove ere. Arheološki nalazi i reference u antičkim izvorima otkrivaju elemente ranih političkih i državnih formacija koje karakteriše napredna metalurgija i zlatarske tehnike koje datiraju iz 7. veka p. n. e. i ranije. U stvari, rana metalurgija počela je u Gruziji tokom 6. milenijuma p. n. e., povezana je sa Šulaveri-Šome kulturom.[1]

Antičko doba[uredi | uredi izvor]

U grčkoj mitologiji, Kolhida je bilo mesto gde su Jason i Argonauti tražili zlatno runo, prema epskoj priči "Argonautika" Apolonija Rođanina. Pominjanje zlatnog runa u mitu možda proizlazi iz prakse korišćenja runa pri prosejavanje zlatne prašine iz reke.[2] Kolhida je bila poprište Lazičkog rata (Kolhidskog rata), gde su se sukobili Vizantija i Sasanidsko carstvo.

U vremenu od 653. do 333. p. n. e. uspele su se odbraniti od pokušaja osvajanja Medijskog carstva, Persijskog carstva, a pred kraj 3. vek p. n. e. i od napada Aleksandra Velikoga. Iberija i Kolhida su se oduprela i napadima ostalih helenističkih vladara, iako je uticaj grčke kulture i jezika izražen u naseljima kraljevstva Kolhide, dok u gradovima kraljevstva Iberije je prevladao aramejski jezik. U vremenu od 2. vek p. n. e. do 2. st. Gruzija je bila središte borbi Rimskog carstva, moćnog kraljevstva Jermenije i kratkovječnog Kraljevstva Pont.

Godine 189. p. n. e. kraljevstvo Jermenije osvojilo je više od polovine Iberije, a vladar Mitridat VI od Ponta između 120. p. n. e. i 63. p. n. e. osvojio je celo kraljevstvo Kolhidu i pripojio ga Pontu. Kraljevstvo Jermenije i Kraljevstvo Pont šire se na račun teritorije Rima, zbog čega rimska vojska 65. p. n. e. pod generalom Pompejom napad Iberiju (zbog dobrih odnosa sa Jermenijom), Jermeniju i Pont, uzimajući velik deo teritorije natrag. Rimljani osvojeno područje kraljevstva Kolhide stavlja pod svoju upravu kao rimsku provinciju, Kraljevstvo Pont je potpuno razoreno, a Iberija se uspela održati. Ipak 19 godina (36. p. n. e.) kasnije u novom pohodu Rimljani prisiljavaju iberijskog kralja, da im se pridruži u vojnom pohodu protiv Albanije (na Kavkazu).

Države Iberija i Kolhida

Nakon što je Rimsko carstvo osvojilo Kavkaz 66. godine od partskog carstva,[3] Gruzijsko kraljevstvo, s prekidima je klijentska država Rimskog carstva i saveznika za gotovo 400 godina.[4] Od 1. veka štovana su paganska verovanja, kult Mitre i zoroastrizam.[5] Godine 337, godine, kralj Mirijan III proglasio je hrišćanstvo kao državnu religiju, dajući veliki podsticaj za razvoj književnosti, umetnosti, te igra ključnu ulogu u formiranju jedinstvene gruzijske nacije.[6][7] Kraljevstvo se zatim efektivno veže uz Istočno rimsko carstvo, koje će vršiti snažan uticaj na Gruziju gotovo hiljadu godina, određujući u velikoj meri današnji kulturni identitet Gruzije.[8]

Sledećih 600 godina istorije Gruzije obeleženo je borbama Rima i Persije, odnosno Parta i sasanidskog Persijskog carstva za dominaciju na području.

U 2. veku Kraljevstvo Iberije je ojačalo, naročito u vreme vladavine kralja Farasmanesa II, Koji je ostvario potpunu nezavisnost od Rima, a od oslabljenog Jermenskog kraljevstva povratio je neka pre izgubljena područja. U ranom 3. veku Rim je izgubio i Albaniju (na Kavkazu) i veliki deo Jermenije od Sasanidskog carstva, a provincija Lazikum je prvobitno dobila je značajnu nezavisnost od Rima, koju je istokristila te do kraja veka postala nezavisno kraljevstvo Lazika-Egrisi i održala se gotovo 250 godina do 562. g. kada je postala deo Vizantijskog carstva.

Godine 327. Kraljevstvo Iberija je kao jedna od prvih država proglasilo hrišćanstvo državnom verom. Mirijan III bio je prvi hrišćanski car Iberije.

Srednji vek i rani novi vek[uredi | uredi izvor]

Tamara vladarka Gruzije tokom Zlatnog gruzijskog doba

Rano kraljevstvo raspalo se u rane feudalne regije do ranog srednjeg veka. Tako su lako Arapi osvojili većinu istočne Gruzije u 7. veku. Od 7. do 10. veka, Gruzija je deo Hazarskog carstva. Sve te razne gruzijske regije neće biti ujedinjene u jednu državu sve do 11. veka.

Iako su Arapi osvojili Tbilisi 645. godine, Kartli-Iberija su zadržali znatan deo nezavisnosti pod lokalnim arapskim vladarima. Knez Ašot I (813—830) Postao je prvi vladar dinastije Bagration koja je vladala kraljevstvom. Ašot je započeo gotovo hiljadu godina dugu vladavinu jedne dinastije, koja je vladala područjem koja barem delom čini današnju Republiku Gruziju. Bagrat III (1027—1072) ujedinio je zapadnu i istočnu Gruziju. Kraljevina Gruzija dostigla je svoj vrhunac u 12. do sredine 13. veka. To razdoblje, tokom vladavine kralja Davida IV Graditelja (1089—1125) i njegove unuke Tamara (1184—1213) naziva se Gruzijsko zlatno doba ili Gruzijska renesansa. Ovu ranu gruzijsku renesansu,[9] koja prethodi evropskoj renesansi obeležile su impresivne vojne pobede, teritorijalna širenja, kulturne renesanse u arhitekturi, književnosti, istoriji i nauci.[10] Gruzijsko zlatno doba ostavilo je u nasleđe velike katedrale, romantičnu poeziju i književnost i epsku pesmu "Vitez u tigrovoj koži" gruz. ვეფხისტყაოსანი

David Graditelj pokrenuo je Zlatno doba progonom Turaka Seldžuka iz zemlje, pobedivši u bici na Didgoriju 1121. godine, šireći gruzijski politički i kulturni uticaj na jug Jermenije i na istok do Kaspijskog jezera.

Dvadesetdevetogodišnja vladavina Tamare, prve žene vladara Gruzije, smatra se najuspješnijom u gruzijskoj istoriji.[11] Tamara je dobila titulu "kralj kraljeva" (mepe mepeta). Uspela je neutralisati opoziciju i energično vodila spoljnu politiku, dodatno potpomognute padom moći suparnika - Seldžuka i Vizantije. Uz podršku moćne vojne elite, Tamara je nadograđivala uspehe svojih prethodnika i dodatno učvršćavala carstvo koje dominira Kavkazom, šireći se na velike delove Azerbajdžana, Jermenije, istok Turske i delove severnog Irana. [12] Ti uspesi traju do prodora Mongola, u roku od dve decenije nakon Tamarine smrti 1213. godine.

Oživljavanje Kraljevine Gruzije počinje ponovo za vladavine Giorgija V, sina Demetra II, koji je proterao Mongole, i dobio nadimak "Briljantni" zbog svoje uloge u obnovi prethodne snage i hrišćanske kulture zemlje. Giorgi V je bio poslednji veliki kralj ujedinjene gruzijske države. Nakon njegove smrti, različiti lokalni vladari borili su se za svoju nezavisnost od Gruzije. To je trajalo do konačnog raspada kraljevine u 15. veku. Gruzija je dodatno oslabljena nakon nekoliko katastrofalnih provala Tamerlana, mongolskog vladara, poznatog kao osnivača Timuridskog carstva. Učestale invazije nisu davale dovoljno vremena za oporavak. Došlo je do bezvlađa 1466. godine i Gruzija je podeljena na tri nezavisna kraljevstva i pet polunezavisnih kneževina. Susedna velika carstva kasnije iskorištavaju unutrašnje podele. Od početka 16. do početka 19. veka Safavidi (kasnije i Afšaridsko carstvo) i Osmanlijsko carstvo, pokorili su i podredili sebi istočne i zapadne krajeve Gruzije. Vladari područja koja su ostala delimično autonomna, u raznim prilikama organizovali su pobune. Međutim, kasnije osmanske i iranske invazije dodatno su oslabile lokalna kraljevstva i regije. Kao rezultat neprestanih ratova i proterivanja, populacija Gruzije je smanjena na 250.000 krajem 18. veka. Istočna Gruzija, sastavljena od regija Kartli i Kahetije, obe pod iranskom vlašću, podeljene su podjednako između Otomanskog carstva i Irana Mirom u Amasji.

Od sredine 15. veka, vladari istočnih i zapadnih carstava, tražili su pomoć zapadnih evropskih sila, ali bez uspeha.[13][14][15] Nedostatak pomoći Zapada, doveo je kasnije Gruziju u poziciju tražiti pomoć Petra Velikog i Ruskog carstva, iz čijeg zagrljaja se nikad nije vratila.

Smrću šaha Nadara 1747. godine, dva velika gruzijska istočna kraljevstva oslobodila su se iranske kontrole i ponovo se ujedinili u Kraljevstvo Kartli i Kahetije pod energičnim kraljem Iraklijem II 1762. godine. Stabilizovao je zemlju, kojoj je bila garantovana autonomija tokom celog perioda vladavine dinastije Zand.

Gruzija u Ruskom carstvu[uredi | uredi izvor]

Godine 1783, Rusko carstvo i istočno gruzijsko kraljevstvo Kartli i Kahetije potpisali su Georgijevski ugovor (traktat). Ugovorom, kojim je prepoznata spona gruzijskih i ruskih ljudi u vidu pravoslavnih hrišćana, Gruzija je postala ruski protektorat, sa garantovanim teritorijalnim integritetom i nastavkom vladavine Bagatriona, u zamenu za povlasticu vođenja gruzijskih spoljnih poslova.[16] Prema tom ugovoru, Gruzija se odrekla bilo koje zavisnosti o Persiji ili nekih drugih moćnika, te je svaki gruzijski vladar morao tražiti potvrdu i investituru ruskog cara.[17].

Međutim, uprkos tom zalaganju za odbranu Gruzije, Rusija nije doprinela nikakvom pomoći tokom Iranske invazije 1795. godine. Godine 1801, krše se odredbe Georgijevskog ugovora. Rusija anektira istočnu Gruziju, ukida kraljevsku dinastiju Bagration, kao i autokefalnost gruzijske pravoslavne Crkve.

Dana 22. decembra 1800. godine, car Pavle, na navodni zahtev gruzijskog kralja Giorgija XII, potpisao je proglas o inkorporiranju Kartlije-Kahetije u Rusko carstvo, koje je završeno ukazom 8. januara 1801. godine i potvrdio car Aleksandar 12. septembra 1801. godine. Gruzijski izaslanik u Sankt Peterburg u predao je protestnu notu, koja je predstavljena ruskom prorektor, princu Kurakina. U maju 1801. godine, pod nadzorom generala fon Knoringa, Carska Rusija prenosi vlast nad istočnom Gruzijom vladi pod vođstvom generala Ivana Petroviča Lazareva.

U leto 1805. godine, ruski vojnici su na reci Askerani porazili iranski vojsku u sklopu Rusko-persijskog rata, i tako spasili Tbilisi od ponovne iranske okupacije. Tada Tbilisi i zvanično postaje delom ruske carske teritorije. Ruska vrhovna vlast nad istočnom Gruzijom službeno je zapečaćena sklapanjem Gulistanskog ugovora 1813. godine između Ruskog carstva i Persije, kojim su delovi današnjeg Dagestana, većinskog područja Azerbejdžana i delovi severne Jermenije, ustupljeni Rusiji od strane Persije. Nakon aneksije istočne Gruzije, zapadno gruzijsko kraljevstvo Imeretija je anektirano od strane Aleksandra I. Poslednji imeretski kralj i poslednji gruzijski vladar dinastije Bagration, Solomon II umro je u progonstvu 1815. godine.

Od 1803. do 1878. godine, kao rezultat brojnih ruskih ratova protiv Osmanlija, nekoliko gruzijskih, prethodno izgubljenih teritorija (kao npr. Adžarija) su obnovljena i takođe uključena u sastav Ruskog carstva. Kneževina Gurija je ukinuta i uključena u sastav Carstva 1828. godine, a Mingrelija 1857. godine. Područje Svanetije je postepeno pripojeno od 1857. do 1859. godine.

Deklaracija o nezavisnosti[uredi | uredi izvor]

Deklaracija o nezavisnosti Gruzijskog parlamenta, 1918.

Nakon Ruske revolucije 1917. godine, Gruzija je proglasila nezavisnost 26. maja 1918, u jeku Ruskog građanskog rata. Menjševici, Gruzijska Socijalno-demokratska partija osvojila je većinu mandata na parlamentarnim izborima. Njihov vođa, Noe Džordania, postao je premijer.

Godine 1918, Gruzijski-jermenski rat, koji je izbio u delovima gruzijskih pokrajina naseljenih uglavnom Jermenima, završio je zbog britanske intervencije. Nezavisnost zemlje nije dugo trajala. Gruzija je bila pod britanskom zaštitom od 1918−1920 godine.

Gruzija u Sovjetskom Savezu[uredi | uredi izvor]

Uprkos sovjetskom preuzimanju, Noe Džordania je bio priznat kao legitimni vođa Gruzijske vlade u egzilu od strane Francuske, UK, Belgije i Poljske tokom 1930-ih.[18]

U februaru 1921. Gruziju je napala Crvena armija. Gruzijska vojska je poražena, a socijaldemokratska vlada je pobegla iz zemlje. Dana 25. februara 1921. godine, Crvena armija je ušla u Tbilisi i instalirala komunističku vlast lojalnu Moskvi, na čelu sa gruzijskim boljševikom Maharadzeom Ipak, postojao je značajan otpor boljševicima, što je rezultiralo ustankom u avgustu 1824. godine.[19] Sovjetska vlast je uspostavljena nakon gušenja ustanka. Gruzija je ugrađena u sastav zakavkaske Socijalističke Federativne Sovjetske Republike, koja je objedinjavala Gruziju, Jermeniju i Azerbejdžan. Kasnije, 1936. godine, zakavkaska SFSR je razjedinjena u sastavnice i tada je nastala Gruzijska Sovjetska Socijalistička Republika.

Josif Visarionovič Staljin, etnički Gruzijac, bio je istaknut među boljševicima. Uspeo se na najviši položaj, te je vodio SSSR od 3. aprila 1922. godine, sve do svoje smrti 5. marta 1953. godine.

Parada Crvene armije na dan sovjetske okupacije Gruzije, 25. februara 1921. u Tbilisiju

Od 1941. do 1945. godine, za vreme Drugog svetskog rata, gotovo 700.000 Gruzijaca se borilo na strani Crvene armije protiv Nacističke Nemačke. Bilo ih je koji su se borili i na protivničkoj strani. Više od polovine vojnika poginulo je u borbama.

Dana 9. aprila 1989. godine, mirni protest u Tbilisiju krvavo je završio ubistvom nekolicine demonstranata od strane sovjetske vojske. Pre oktobra 1990. godine i izbora za narodnu skupštinu (Umaghlesi Sabcho - vrhovno veće), održani su prvi izbori u Sovjetskom Savezu na višestranačkoj bazi. Politička struktura se ponovo preoblikuje. Iako je više radikalnih grupa bojkotovalo izbore i sazvalo alternativni forum (Nacionalni kongres) uz navodnu podršku Moskve, drugi deo antikomunističke opozicije ujedinjuje se u Okrugli sto-Slobodna Gruzija oko bivših disidenata poput Meraba Kostave i Zvijada Gamsahurdija. Potonji je pobedio velikom većinom, sa 155 od 250 mesta u parlamentu, dok je vladajuća Komunistička partija dobila samo 64 mesta. Sve ostale stranke nisu uspele da pređu prag od 5%.

Nakon obnove nezavisnosti[uredi | uredi izvor]

Dana 9. aprila 1991. godine, neposredno pre raspada Sovjetskog Saveza, Gruzija je proglasila nezavisnost. 26. maja iste godine, Zvijad Gamsahurdia je izabran kao prvi predsednik nezavisne Gruzije. On je podsticao gruzijski nacionalizam i obećao dokazati vlast Tbilisija nad područjima kao što su Abhazija i Južna Osetija, koje su klasifikovane kao autonomne oblasti pod Sovjetskim Savezom. On je ubrzo svrgnut u državnom udaru, od 22. decembra 1991. do 6. januara 1992. godine. Udar bio je podstaknut od strane nacionalne garde i paravojne organizacije "Mkhedrioni" ("konjanici"). Zemlja je upletena u građanski rat, koji je trajao sve do gotovo 1995. godine. Eduard Ševardnadze (sovjetski ministar spoljnih poslova od 1985. do 1991. godine) vratio se u Gruziju u 1992. godini, i pridružio vođama puča - Tengizu Kitovaniju i Jabi Joselianiju - na čelu trijumvirata pod nazivom "Državno veće".

Tinjajući sporovi unutar dva regiona Gruzije, Abhazije i Južne Osetije, između lokalnih separatista i većinskog gruzijskog stanovništva, izbili su u velika međuetnička nasilja i ratove. Uz podršku Rusije, Abhazija i Južne Osetije ostvarila de facto nezavisnost od Gruzije, a Gruzija je zadržala kontrole samo u malim područjima spornih teritorija. Godine 1995. Ševardnadze je službeno izabran za predsednika Gruzije. Oko 230.000 do 250.000 Gruzijaca [20] je masakrirano ili proterano iz Abhazije od strane abhaškix separatista i sjevernokavkaških dobrovoljaca (uključujući Čečene) u 1992—1993. Oko 23.000 Gruzijaca [21] je napustilo Južnu Osetiju. Mnoge osetske porodice bile su primorane da napuste svoje domove u Boržomi regionu i presele u Rusiju.

Godine 2003. Ševarnadze je svrgnut u Revoluciji ruža, nakon što su gruzijska opozicija i međunarodni posmatrači tvrdili da je na parlamentarnim izborima 2. novembra narušena regularnost.[22] Revoluciju su vodili Mihail Sakašvili, Zurab Žvanija i Nino Burjanadze, bivši članovi i vođe Ševarnadzeove stranke. Mihail Saakašvili je izabran za predsednika Gruzije 2004. godine.

Nakon Revolucije ruža, pokrenuto je niz reformi sa ciljem jačanja vojnih i privrednih potencijala države. Napori nove vlade, kako bi u jugozapadnu autonomnu republiku Adžariju ponovno uspostavili vlast, doveli su do velike krize početkom 2004. godine. Uspeh u Adžariji podstakao je Sakašvilija u naporima da učini to isto sa Južnom Osetijom, ali bezuspešno. Ovi događaji, zajedno sa optužbama o upletenosti Gruzije u Drugi čečenski rat,[23] rezultirao je pogoršanjem odnosa sa Rusijom. Stoga je Rusija započela i poticala secesionističke otpore u dvema odmetnutim gruzijskim pokrajinama. Uprkos sve težim odnosima, u maju 2005. godine, Gruzija i Rusija su postigle sporazum,[24] što je dovelo do predaje ruskih vojnih baza (koje datiraju još iz vremena Sovjetskog Saveza) Batumija i Ahalkalakija, gruzijskoj vlasti. Povučena su sva lica i oprema do decembra 2007. godine.[25] No, nisu se povukli iz baze Gaudata u Abhaziji, što su bili dužni da učine potpisivanjem ugovora na samitu u Istanbulu 1999. godine.[26]

Rusko-gruzinski rat i dešavanja nakon toga[uredi | uredi izvor]

Mihail Sakašvili

Napetosti između Gruzije i Rusije ponovo su eskalirale u aprilu 2008. godine.[27][28][29] Južnoosetski separatisti napravili su prvi čin nasilja kada su razneli gruzijsko vojno vozilo 1. avgusta. U eksploziji je ranjeno pet pripadnika gruzijskih mirovnih snaga. Kao odgovor na taj čin,[30] gruzijski snajperisti napali su južnoosetske policajce.[31] Separatisti potom granatiraju gruzijska naselja.[27][31][32] Ozbiljni incidenti nastavljeni su čitav nedelju. 7. avgusta Sakašvili je najavio jednostrano primirje.[33] No, separatisti su nastavili napadati gruzijska sela koja su se nalazila u zoni sukoba.[34][35] Gruzijski vojnici su uzvratili vatru i počeli napredovati prema glavnom gradu samoproglašene Republike Južne Osetije, Chinvali. Prema ruskom vojnom stručnjaku Pavelu Felgenhauer, Oseti su namerno provocirali Gruzijce, kako bi dali Rusiji povoda za invaziju na Gruziju.[36] To se i jeste desilo, jer je deo regularne vojske (nemirotvoraca) već prešao u Južnu Osetiju i pre gruzijskog napada.[37]

Dana 8. avgusta u središte Chinvalija pristiglo je 1.500 gruzijskih snaga.[38] Rusija lažno optužuje Gruziju za agresiju i pod krinkom mirovne operacije napada Gruziju isti dan.[39] Ruska vojska koja je pristigla u Chinvali oterala je gruzijsku vojsku u roku od pet dana, a pokrenuli su i vazdušne napade na gruzijske vojne objekte na teritoriji Gruzije. Abhazi, na drugoj strani, otvaraju novo ratno žarište, napadajući dolinu Kodori, koja je u sastavu Abhazije, ali ga je u tom trenutku bila pod gruzijskom kontrolom.[40] Ruske snage zauzimaju gruzijske gradove: Zugdidi,[41] Senaki,[42] Poti,[43] i Gori.[44] Potonji su zauzeli nakon dogovorenog prekida vatre. Ruska crnomorska flota blokirala je gruzijsku obalu.

Za vreme, i nakon rata, snage Južne Osetije i iregularne policijske snage sprovodile su kampanje etničkog čišćenja Gruzijaca u Južnoj Osetiji.[45] Gruzijska sela u okolini Chinvalija bila su uništena nakon završetka rata.[46] Ratom je raseljeno 192.000 ljudi.[47] Mnogi su bili u mogućnosti da se vrate u svoje domove nakon rata, ali godinu dana nakon, još uvek 30.000 Gruzijaca je bilo raseljeno.[48] Vođa Južne Osetije Eduard Kokojti rekao je da nikad neće dopustiti Gruzijcima da se vrate.[49]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Lang, David Marshall (1997). Lives and Legends of the Georgian Saints (2 izd.). St. Vladimir's Seminary Press. ISBN 978-0913836293. 
  2. ^ "Christianity and the Georgian Empire" (early history) Library of Congress, March 1994, webpage:LCweb2-ge0015
  3. ^ Johnston 2006, str. 147.
  4. ^ Ronald Grigor Suny. Armenia, Azerbaijan, and Georgia - "Christianity and the Georgian Empire". DIANE Publishing, Apr 1. (1996). str. 158.
  5. ^ „GEORGIA iii. Iranian elements in Georgian art and archeology”. Pristupljeno 22. 4. 2015. 
  6. ^ Toumanoff 1967, str. 83–84, 377
  7. ^ Sketches of Georgian Church History by Theodore Edward Dowling
  8. ^ Rapp 2014, str. 160.
  9. ^ Lang 1976, str. 29
  10. ^ Ivana Marková, Alex Gillespie, ur. (2011). Trust and Conflict: Representation, Culture and Dialogue. Cultural Dynamics of Social Representation. str. 43. ISBN 978-0415593465. 
  11. ^ Eastmond 2010, str. 93
  12. ^ Rapp 1997, str. 652.
  13. ^ Donald Rayfield. Edge of Empires: A History of Georgia. 15 February (2013). str. 158
  14. ^ Giusy Maria Ausilia Margagliotta, Andrea Aldo Robiglio. Art, Intellect and Politics: A Diachronic Perspective. BRILL, 30 November (2012). str. 592
  15. ^ Aleksander Mikaberidze. Historical Dictionary of Georgia. Rowman & Littlefield, 6 February (2015). str. 516
  16. ^ Anchabadze, George, Ph.D. History of Georgia. Georgia in the Beginning of Feudal Decomposition. (XVIII cen.). Pristupljeno 5 April 2012.
  17. ^ Treaty of Georgievsk|date=24. 7. 1783|publisher=Moscow State University|accessdate=1. 2. 2015|language=ru}}
  18. ^ Talmon 1998, str. 289–290
  19. ^ Knight, Amy. Beria: Stalin's First Lieutenant, Princeton University Press, Princeton, New Jersey. ISBN 978-0-691-01093-9. str. 237.
  20. ^ „Georgia/Abchasia: Violations of the laws of war and Russia's role in the conflict”. Hrw.org. mart 1995. Arhivirano iz originala 16. 01. 2020. g. Pristupljeno 11. 04. 2016. 
  21. ^ „Russia - The Ingush-Ossetian conflict in the Prigorodnyi region”. Human Rights Watch/Helsinki. maj 1996. 
  22. ^ „EurasiaNet Eurasia Insight – Georgia’s Rose Revolution: Momentum and Consolidation”. Eurasianet.org. Arhivirano iz originala 5. 8. 2009. g. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  23. ^ Gorshkov, Nikolai (19. 9. 2002). „Duma prepares for Georgia strike”. BBC News. Pristupljeno 24. 7. 2009. 
  24. ^ „Russia, Georgia strike deal on bases”. Civil Georgia, Tbilisi. 30. 5. 2005. Arhivirano iz originala 13. 8. 2008. g. Pristupljeno 11. 4. 2016. 
  25. ^ „Russia Hands Over Batumi Military Base to Georgia”. Civil Georgia, Tbilisi. 13. 11. 2007. Pristupljeno 24. 7. 2009. 
  26. ^ Russia's retention of Gudauta base – An unfulfilled CFE treaty commitment Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. februar 2017) Socor, Vladirmir. The Jamestown Foundation. May 22, 2006
  27. ^ a b Whitmore, Brian (12. 9. 2008). „Is The Clock Ticking For Saakashvili?'”. RFE/RL. 
  28. ^ „Russia criticised over Abkhazia”. BBC News. 24. 4. 2008. 
  29. ^ „Russia says UN Abkhazian refugee resolution counterproductive”. RIA Novosti. 16. 5. 2008. Arhivirano iz originala 09. 10. 2014. g. Pristupljeno 11. 04. 2016. 
  30. ^ „Countdown in the Caucasus: Seven days that brought Russia and Georgia to war”. Financial Times. 26. 8. 2008. Arhivirano iz originala 20. 9. 2008. g. 
  31. ^ a b Champion, Marc; Osborn, Andrew (16. 8. 2008). „Smoldering Feud, Then War”. The Wall Street Journal. 
  32. ^ Harding, Luke (19. 11. 2008). „Georgia calls on EU for independent inquiry into war”. The Guardian. 
  33. ^ „Saakashvili Appeals for Peace in Televised Address”. Civil.Ge. 7. 8. 2008. 
  34. ^ „The Goals Behind Moscow's Proxy Offensive in South Ossetia”. The Jamestown Foundation. 8. 8. 2008. Arhivirano iz originala 26. 10. 2014. g. Pristupljeno 11. 04. 2016. 
  35. ^ „Georgian conflict puts U.S. in middle”. Chicago Tribune. 9. 8. 2008. 
  36. ^ Felgenhauer, Pavel (14. 8. 2008). „THE RUSSIAN-GEORGIAN WAR WAS PREPLANNED IN MOSCOW”. Arhivirano iz originala 20. 08. 2014. g. Pristupljeno 11. 04. 2016. 
  37. ^ url=http://www.newsru.com/russia/11sep2008/voshli.html
  38. ^ Finn, Peter (17. 8. 2008). „A Two-Sided Descent into Full-Scale War”. The Washington Post. 
  39. ^ „Russian Federation: Legal Aspects of War in Georgia”. Library of Congress. Arhivirano iz originala 16. 7. 2014. g. 
  40. ^ „Abkhaz separatists strike disputed Georgia gorge”. Reuters. 9. 8. 2008. Arhivirano iz originala 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 11. 04. 2016. 
  41. ^ „Russia opens new front, drives deeper into Georgia”. Associated Press. 11. 8. 2008. Arhivirano iz originala 14. 8. 2008. g. 
  42. ^ Schwirtz, Michael; Barnard, Anne; Kramer, Andrew E. (11. 8. 2008). „Russian Forces Capture Military Base in Georgia”. The New York Times. 
  43. ^ Kramer, Andrew E.; Barry, Ellen (12. 8. 2008). „Russia, in Accord With Georgians, Sets Withdrawal”. The New York Times. 
  44. ^ Levy, Clifford J. (14. 8. 2008). „Russia Vows to Support Two Enclaves, in Retort to Bush”. The New York Times. 
  45. ^ „Report. Volume I” (PDF). Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia. septembar 2009. str. 27. Arhivirano iz originala (PDF) 7. 10. 2015. g. 
  46. ^ „Amnesty International Satellite Images Reveal Damage to South Ossetian Villages After...”. Reuters. 9. 10. 2008. Arhivirano iz originala 22. 2. 2014. g. 
  47. ^ „Civilians in the line of fire” (PDF). Amnesty International. novembar 2008. 
  48. ^ „Georgia Marks Anniversary of War”. BBC News. 7. 8. 2009. 
  49. ^ „Rights Groups Say South Ossetian Militias Burning Georgian Villages”. RFE/RL. 30. 9. 2008. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Istorija Gruzije na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Грузије&oldid=27673353”