Kosmajski partizanski odred
| Kosmajski partizanski odred | |
|---|---|
| Postojanje | 31. jul 1941. Mesto formiranja: planina Kosmaj |
| Formacija | dve čete |
| Jačina | 94 borca |
| Deo | NOV i PO Jugoslavije |
| Odlikovanja | Orden zasluga za narod |
Kosmajski narodnooslobodilački partizanski odred „Rade Jovanović Radovan“ nastao je 31. jula 1941. godine reorganizacijom dotadašnjeg Kosmajsko-posavskog NOP odreda, koji je bio formiran 7. jula 1941. na planini Kosmaju i imao pet četa sa oko 250 boraca. Do reorganizacije ovog partizanskog odreda došlo je jer su dejstva posavskih četa bila usmerena na područje Posavine, a kosmajskih na Podunavlje i okolinu Mladenovca.
Prvi komandant Odreda bio je Milutin Mile Todorović, profesor, a politički komesar Jovan Jerković, radnik.
Kosmajski partizanski odred imao je u početku dve čete s ukupno 94 borca, sredinom avgusta narastao je na četiri čete, a u septembru je imao oko 250 boraca. Septembra 1941. godine Odred je poneo ime Radeta Jovanovića Radovana, u znak sećanja na zamenika komandanta odreda, koji je poginuo 25. septembra u blizini Sopota. On je kasnije proglašen za narodnog heroja.
Odred se krajem 1941. godine sa glavninom partizanskih snaga povukao u Sandžak, ali se po naređenju Vrhovnog štaba NOP i DVJ, početkom 1942. vratio u Srbiju i u teškim borbama tokom februara bio je razbijen na više grupa. Odred je ponovo formiran 6. maja 1943. godine kod sela Kovačevca.
Polovinom septembra 1944. godine Kosmajskom partizanskom odredu je pripojen Drugi tamnavsko-posavski bataljon i on je reorganizovan u Kosmajsku narodnooslobodilačku brigadu. Brigada je u oktobru ušla u sastav Šeste ličke proleterske divizije Nikola Tesla i dobila naziv 22. srpska brigada. Zbog pretrpljenih gubitaka, na Sremskom frontu, brigada je rasformirana 7. marta 1945. godine. Odlikovana je Ordenom zasluga za narod sa zlatnim vencem.
Borbeni put Kosmajskog odreda[uredi | uredi izvor]
Kosmajski partizanski odred je po formiranju delovao na planini Kosmaju, okolini Smedereva i Beograda i na komunikacijama Beograd-Mala Krsna, Beograd-Velika Plana i Beograd-Lajkovac. Početkom avgusta 1941. godine nemačke snage snage su opkolile planinu Kosmaj sa svih strana i u toku 8. i 9. avgusta prokrstarile planinom. Na Kosmaju se tada nalazila samo Mladenovačka partizanska četa, sa ukupno 27 boraca. U neravnopravnoj borbi protiv Nemaca, poginulo je 13 partizana, a ostatak je uspeo da se probije iz obruča. Među poginulim partizanima nalazio se i narodni heroj Branko Krsmanović, španski borac i član Glavnog štaba NOP odreda Srbije.
U Prvoj neprijateljskoj ofanzivi, posle borbi sa nemačkim 125. pešadijskim pukom, delovima 714. pešadijske divizije i nedićevsko-četničkim snagama istočno od Obrenovca, na Kosmaju, Rudniku i oko Gornjeg Milanovca, odred se krajem novembra 1941. godine povukao, preko Zlatibora u Sandžak.
Po naređenju Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije, početkom januara 1942. godine, prebacio se sa oko 110 boraca na teritoriju južno od Valjeva, a zatim se, vodeći neprestano teške borbe protiv nemačkih, nedićevskih i četničkih snaga probio na planinu Kosmaj. Posle teške borbe, sa daleko nadmoćnijim neprijateljem, u rejonu sela Mirosaljci, Tulež i Prkosava, 22. februara 1942. godine, razbijen je na više grupa.
Kosmajski partizanski odred ponovo je formiran 6. maja 1943. godine, kod sela Kovačevca, od Kosmajske čete Prvog šumadijskog partizanskog odreda, Gročansko-podunavske četa i novih boraca. Tada je pri formiranju imao svega dve čete sa oko 60 boraca. Kroz uspešne akcije u podunavlju i na području Kosmaja, kao i vrlo aktivan politički rad na terenu, Odred je vrlo brzo narastao. Iz njegovog sastava izdvojeni su borci za Prvu četu Prvog šumadijskog bataljona, koji je 28. juna 1943. formiran u selu Garaši. Potom je 5. oktobra dao jedan, a 28. oktobra 1943. godine i drugi bataljon za Prvu šumadijsku brigadu. Iz sastava Odreda, krajem aprila 1944. godine izdvojeni su borci i za Drugu šumadijsku brigadu.
Kosmajska brigada[uredi | uredi izvor]
Polovinom septembra 1944. godine od boraca Kosmajskog partizasnkog odreda i boraca Drugog posavsko-tamnavskog partizanskog bataljona, koji se iz Banata prebacio u Srbiju, formirana je u selu Drugovcu Kosmajska narodnooslobodilaka brigada. na dan formiranja imala je tri bataljona sa oko 1.000 boraca.
Brigada se najpre nalazila u Petoj krajiškoj, a potom od 8. oktobra u Šestoj ličkoj proletreskoj diviziji „Nikola Tesla“. Od 2. oktobra 1944. godine Kosmajska brigada je preimenovana u 22. srpsku narodnooslobodilaku brigadu.
Kosmajska brigada je krajem septembra 1944. godine vrodila borbe s četnicima u selima Beljini, Lisoviću i Boždarevcu, kada je razbila četničku Gročanski i Lipovičku brigadu, a u oktobru je učestvovala u borbama za oslobođenje Beograda. Potom je bila upućena na Sremski front, gde je u novemebru vodila borbe protiv Nemaca kod sela Manđelosa i Matore šume. Krajem novembra povučena je na odmor i sređivanje u Beograd, a od januara 1945. je ponovo bila na Sremskom frontu. Brigada je u sklopu reorganizacije divizija na trojnu formaciju rasformirana 7. marta 1945. godine, a njeno ljudstvo respoređeno je u ostale jedinice divizije.
Narodni heroji Kosmajskog partizanskog odreda[uredi | uredi izvor]
- Stjepan Abrlić Steva, politički komesar čete
- Milosav Vlajić, zamenik komandanta Odreda
- Božidarka Damnjanović-Marković Kika, zamenik političkog komesara
- Rade Jovanović Radovan, zamenik komandanta odreda
- Ljubomir Ivković Šuca, zamenik komandanta odreda i politički komesar odreda
- Ivan Stefanović Srba, komandant odreda
- Milorad Umjenović, borac-mitraljezac
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vojna enciklopedija (knjiga četvrta). Beograd 1972. godina.
- Narodni heroji Jugoslavije. Beograd: Mladost. 1975.
- Dimitrijević, Dragoslav (1983). KOSMAJSKI PARTIZANI (knjiga I). Beograd: BIGZ.
- Dimitrijević, Dragoslav (1983). KOSMAJSKI PARTIZANI (knjiga II). Beograd: BIGZ.
- Gončin, Milorad (1997). 22. SRPSKA KOSMAJSKA BRIGADA. Beograd: Institut za savremenu istoriju.