Milanovac (planina)
| Milanovac | |
|---|---|
 Orahovac u podnožju planine Milanovac | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Delo |
| Ndm. visina | 1.042 m |
| Koordinate | 42° 25′ 41″ S; 20° 41′ 05″ I / 42.428104° S; 20.684655° I |
| Geografija | |
  Milanovac | |
| Države |  Srbija |
| Pokrajine | Kosovo i Metohija |
| Regije | Metohija |
| Oblast | Podrimlje |
| Grupa | Metohijske planine |
| Geologija | |
| Vrsta planine | ostrvska, krečnjačka |
Milanovac ili Milanović[1] (alb. Mali Millanovac), planina u središnjem delu Metohije. Deli Podrimlje, tj. dolinu Belog Drima na zapadu, i dolinu reke Topluge, na istoku. Nalazi se na krajnjem jugoistoku Dinarskog planinskog područja. Najvećim delom se prostire kroz opštine Orahovac i Suva Reka.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Geografi daju različite definicije dokle se prostire i šta sve obuhvata Milanovac. Istočna i jugoistočna granica je dolina Brešanske (ili Semetiške) reke, južnu granicu čini dolina reke Topluge, dok je duž čitave istočne strane planina uokvirena dolinom Belog Drima. O prostiranju na sever postoje različliti izvori. Negde se smatra da se planina završava na prevoju preko koga prelazi put Orahovac-Mališevo,[1][2] dok drugi uračunavaju i severoistočni krak Gradište.[3] Konačno, čitav neprekinuti masiv koji se na sever prostire do doline reke Miruše, i koji obuhvata masiv Delo (najviši deo planine) i planinu Koznik, se takođe smatra delom planine Milanovac.[4][5]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Milanovac se uzdiže u središnjem delu Metohije, sa dna metohijske kotline koje se nalazi na nadmorskoj visini od 450 metara. Planina je skrašćena, prostire se u pravcu severozapad-jugoistok, i sa svih strana je oivičena rečnim dolinama. Na severu je razdvojen od Gajrak planine epigenetskom krečnjačkom klisurom koju je usekla reka Miruša.[2][3][4]
Najviši vrh planine je Delo, sa 1.042 m. Vrh Gradište ima 1.038 m, dok Crni krš (ili Bajrak), najviši vrh Koznika, ima 1.006 m (ili 1.005 m). U ostale vrhove spadaju Okovan (999 m), Razdol (996 m), Vran stena (761 m), Špat (709 m), Veliki krast (708 m), Čuka (622 m), Mali krast (612 m). Najveća visina središnjeg milanovačkog masiva, tj. Milanovac u najužem smislu, je 884 m. Na severoistoku se nalazi Zatrićka visoravan, visoka 900-910 m. Na zapadnom uzvišenju Padina podignuto je svojevremeno naselje, preteča današnjeg Orahovca.[1][3][4][6]
Vode[uredi | uredi izvor]
U središnjem delu istočne padine izvire Brešanska ili Semetiška reka (17 km), koja teče na jug i uliva se u reku Toplugu koja dolazi sa istoka. Topluga nastavlja južnim padinama Milanovca dok se kao leva pritoka ne ulije u Beli Drim kod sela Pirane. Takođe na jugu, kod sela Studenčane izbija izdašni izvor Vrelo, dok kod sela Opteruša izbija Opteruško vrelo. Voda iz njega formira Opteruški potok (ili Skanj) koji teče na jug i uliva su u Toplugu.[1][2][4][6]
Na zapadnoj padini izvire Vrelski potok, iz izvora koje se takođe zove Vrelo. Izvor je u blizini manastira Zočište i navodno je "lekovit za oči", iz čega je izvedeno ime današnjeg sela Zočište i manastira. Vrelski potok se ulive u Beli Drim jer leva obala Belog Drima čini celu istočnu granicu planine. Severno od Orahovca izvire Rimnik, koji teče na jug niz zapadne padine Milanovca. Još severnije izvire Šošnica koja se uliva u Rimnik pre njegovog ulivanja u Beli Drim kod sela Rogovo.[1][2][4]
Severoistočnu i severnu granicu Milanovca čini reka Miruša. Na putu ka Belom Drimu, u koga se na kraju uliva, usekla je kanjonsku dolinu između Milanovca (tj. severnog masiva Koznika) i Gajraka. Kanjon je dugačak 10 km a u proširenjima reka je formirala 13 jezeraca, između kojih su vodopadi. Najviši vodopad je visok 22 m, a ceo kompleks se popularno naziva Metohijske Plitvice i zaštićen je kao Predeo izuzetnih odlika Miruša.[2][4][7]
Naselja[uredi | uredi izvor]
Najnaseljenija su južna i jugoistočna podgorina planine. Najvećo gradovi su Orahovac i Suva Reka. Sa orahovačke strane južno niz planinu nalaze se Velika Hoča, Zočište, Opteruša, Samodraža i Studenčane, na reci Toplugi. Nizvodno niz Toplugu se nalaze Neprebište, Mamuša, Medvece, Zojić i Pirane, a na padinama u pravcu Belog Drima su Retimlje, Randubrava, Mala Kruša, Velika Kruša, Nogavac, Celina, Mala Hoča, i Brestovac. Uzvodno uz Toplugu su Raštane i Suva Reka.[1][2][4][6]
Na istoku, u dolini Brešanske reke uzvodno se nalaze Semetište, Pagaruša, Gorić, Moralija, Dragobilje i Mađare. U jugoistočnom podnožju planine nalazi se selo Dobrodeljane, a na centralnoistočnoj padini Milanović i Jančište. Sa zapadne strane, od centralnog dela planine ka severu nalaze se Bela Crkva, Brnjača, Gornje Potočane, Donje Potočane, Našpale, Sopnić, Drenovac, Bratotin i Vranjak.[1][2][4]
Na severnim obroncima Milanovca nalaze se sela Zatrić i Koznik (središnji deo), Ostrozub, Jović i Crnovrana (severoistok), Sanovac, Pusto Selo, Poluža, Petković, Čiflak i Kramovik (severozapad). Na severoistoku, u dolini Miruše, nalaze se Mališevo, Miruša, Ljubižda, Turjak, Domanek i Bublje. Na krajnjem severu, južno od kanjona Miruše i paralelno sa njim, nalaze se sela Mrasor, Labučevo, Ponorac i Goračevo.[1][2][4]
Ceo masiv Milanovca pripadao je župi Prekoruplje. Skoro sva naselja na Milanovcu i oko njega su stara srpska, srednjovekovna naselja, spominjana u raznim izvorima i poveljama. U zavisnosti od istorijskih okolnosti, stanovništvo je do danas raseljeno, islamizovano, albanizovano ("poarbanašeno") ili zamenjeno doseljenim Albancima.[1]
U okolini Milanovca su se tokom rata 1999. godine vodile žestoke borbe. U širem rejonu jugoistoka, sela Budakovo, Donja Krušica, Gornja Krušica, Movljane i Papaz predstavljala su jako uporište albanskih terorista, gde je većina seoskih kuća bila pretvorena u baze.[6] Na istoku i severoistoku, Milanovac se naslanja na najžešće terorističko uporište, Drenicu, i u njoj Mališevo. Tako je put Orahovac-Mališevo, preko prevoja Troja, bio redovno napadan, iako je prevoj bio izuzetno utvrđen još u toku 1980-ih, od strane JNA. Urađene su kompletne odbrambene linije, bunkeri, skloništa. Sve je bilo betonirano i to je bila najjača linija odbrane na planini Milanovac, koja je trebalo da spreči eventualni prodor iz Albanije. Pored postojeće linije odbrane, teroristi su napravili još i dodatne bunkere i rovove.[8]
Ekonomija[uredi | uredi izvor]
U Srednjem veku, planina je bila šumovita. Međutim, još tada je ogoljena zbog velike potražnje za drvetom koje je korišćeno pri gradnji mnogobrojnih crkava i manastira na planini i oko nje. Neki su opstali do danas, ali od većine su preostali samo temelji i ruine, ili toponimi (mnogobrojna crkvišta).[1]
Na planini ima raznih metala, pre svega hroma (sela Zatrić i Drenovac), ali se ne eksploatišu. Na Milanovcu rade tri kamenoloma. Jedan je na severu, kod Ostrozuba, gde se prozvodi ukrasni kamen (polumermer). Druga dva su na jugu, jedan pored drugog, u Samodraži i Dobrodeljanu. Oba proizvode krovne kamene ploče.[1]
Područje je pretežno poljoprivredno-stočarsko. Na obroncima planine se pre svega gaje ovce i koze. Od poljoprivrede razvijeni su voćarstvo i povrtarstvo. Od voća, pre svega se gaji vinova loza za komercijalnu upotrebu, a grožđe koriste vinarije od kojih su najpoznatije u Velikoj Hoči. Od povrća, gaje se paprika, paradajz, kupus, krastavac, zelje, šargarepa.[1]
Područje Milanovca je i saobraćajno čvorište. Sa istočne strane, kroz Podrimlje, prolaze pruga Klina-Prizren, i magistralni put Peć-Đakovica-Prizren. S južne prolazi auto-put u izgradnji Priština-Prizren. Preko prevoja na samoj planini, na nadmorskoj visini od 748 m, prolazi put Orahovac-Mališevo.[1][2][4]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l Srboljub Đ. Stamenković, ur. (2001). Geografska enciklopedija naselja Srbije, III tom, M-R, članak Orahovac. Beograd: Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu. str. 152—165.
- ^ a b v g d đ e ž z Branko Šoštarić, ur. (1979). Auto atlas Jugoslavija-Evropa, 11. izdanje. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski institut "Miroslav Krleža". str. 34—35.
- ^ a b v Jovan Đ. Marković (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. str. 79. ISBN 86-01-02651-6.
- ^ a b v g d đ e ž z i Denis Šehić, Damir Šehić, ur. (2007). Atlas Srbije. Beograd: Monde Neuf. str. 36. ISBN 978-86-86809-05-6.
- ^ „Planinarsko društvo Kablar”. Arhivirano iz originala 25. 06. 2023. g. Pristupljeno 28. 06. 2023.
- ^ a b v g Srboljub Đ. Stamenković, ur. (2002). Geografska enciklopedija naselja Srbije, IV tom, S-Š, (članak Suva Reka). Beograd: Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu. str. 111—123.
- ^ Jovan Đ. Marković (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. str. 150. ISBN 86-01-02651-6.
- ^ Milan Galović (14. jul 2013). „Vojna bezbednost protiv albanskih separatista”. Politika.