Okućnica Slavka Radojičića u Lascu
| Okućnica Slavka Radojičić | |
|---|---|
 Čardak u okućnici Radojičića | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Lazac |
| Opština | Kraljevo |
| Vrsta spomenika | Nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture |
| Vreme nastanka | 19. vek |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo |
| zzskv | |
Okućnica Slavka Radojičića se nalazi u selu Lazac na obroncima Jelice u zaseoku Strmovo. Utvrđena je za nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture 1993. godine.[1]
Opis[uredi | uredi izvor]
Okućnica je formirana u prvoj polovini 19. veka, kao tipična okućnica sela starovlaškog tipa koja u središnjem delu ima kuću oko koje su raspoređene privredne i stambene zgrade. Od privrednih zgrada u okviru dvorišta je mlekar, dok su koš i kačara van dvorišta. Pored stare i nove kuća od stambenih objekata u okviru dvorišta su i čardak (gostinska kuća) i zgradica (vajat).
Stara kuća je dvodelna polubrvnara većih dimenzija sa dvoje naspramnih vrata. Podignuta je na blagoj padini, bez podruma. Unutrašnjost objekta je podeljena na sobu i „kuću”. Masivne temeljače postavljene se na niz kamenova u nivou „kuće”, a na visoki kameni podzid u suhozidu ispod sobe. „Kuća" je građena od masivnih tesanih talpi koje su na uglovima povezane „u ćert”. Soba je građena u drvenoj skeletnoj konstrukciji sa ispunom od opeke. Na čeonoj strani su dva prozora a jedan na strani glavnih vrata. Prozori imaju gvozdene rešetke i drvene kapke. Krov je četvoroslivan, pokriven ćeramidom, sa naglašenom strehom. Podovi u obe prostorije su od zemlje, a tavanica u sobi od šašovca, a u „kući” od dasaka. Od ugradnog nameštaja sačuvani su dolap i naćvar. Kuća je tokom svog postojanja više puta menjana i prilagođavana potrebama porodice.
Zgrada koja zaslužuje najviše pažnje je čardak. Čardaci su reprezentativni objekti koje su gradile samo bogate porodice. Njegov nastanak vezan je za ime Đuka Radojičića koji je bio među najbogatijim domaćinima sreza trnavskog, okruga čačanskog. Čardak Radojičića je spratna građevina i pripada starijem tipu. Gotovo u potpunosti izrađen je od drveta. U nivou prizemlja se nalazi podrum, a na spratu su soba, divana i hodnik koji su imali stambenu i javnu funkciju.
Krov mu je piramidalan, pokriven ćeramidom. Ispred ulaza u podrum je trem formiran od ispuštenog dela sprata kojeg nose drveni stubovi. Ograđen je niskom ogradom od šašovaca. Preko njega je ostvarena veza prizemlja i sprata drvenim stepeništem koje vodi do otvor sa kapkom u podu sprata. Soba je građena u bondručnoj konstukciji sa ispunom od čatme. Pod sprata je od dasaka.
Tavanica je od kolenika koja je zamenila prvobitni šašovaca. Na zidovima su dva prozora sa gvozdenim rešetkama i drvenim kapcima, isti kao na kući, po čemu se može pretpostaviti da su izmene čardaka i kuće iz istog vremena. Zidovi divane su pravljeni od šašovca koji je unizan u drvenu skeletnu konstrukciju. Dva veća otvora se zatvaraju “ležećim” kapcima sa obrtanjem po donjoj horizontalnoj osi. Iz hodnika je ulaz u sobu, na uglu prema divani, zbog čega je verovatno i dobio ovaj naziv. Zidovi hodnika su od talpi ućertenih na uglu. Na njima su dva mala prozora zatvorena romboidnim isečcima koji se kreću oko pišljaka. U hodniku su malo zidano ognjište prislonjeno uz zid sobe i ugrađeni viseći dolap između njega i zida od talpi. Tavanice u hodniku i divani su od šašovaca.
Pored kuće i čardaka u okviru okućnice se nalazi i vajat. Vajat je podignut kao jednoprostorni objekat sa tremom koji je ograđen šašovcem. Krov je pokriven ćeramidom. Prema natpisu na šašovcu tavanice trema vajat je podignut 1891. godine. Pun natpis glasi: „Nova sretna godina” i ispod „1891”. Pored toga zapisano je i ime majstora Čede Lišanina iz Lasca, imena članova porodice Radojičić, Matije, njegovog brata Mijaila poginulog na Javoru u srpsko-turskom ratu i Matijinog sina Tadije, kao i dunđerski simbol - bradva i izvesne šare.
U neposednoj blizini vajata se nalazi mlekar koji je nešto noviji. Građen je od talpi unizanih u spubove. Ventilacija je ostvarena preko profilisanih letvica. Krov je pokrivenog crepom.
Okućnica je zasnovana nakon doseljavanja Radojičića u ovo selo. Po kazivanju, čukundeda današnjeg vlasnika, Radovan, doselio se iz okoline Bijelog Polja. Kada je to bilo ne zna se tačno, ali svakako u prvoj polovini prošlog veka. Podatak da je njegov prvi naslednik Matija, zvani Đuko, rođen 1829-30. godine, što se izvodi iz toga da je umro 1889. godine u 59. godini života, nije dovoljan da bi se pouzdano utvrdilo vreme doseljavanja, ali je indikativan za okvirno datovanje.
U okviru celine arhitektonskom vrednošću i starinom posebno se izdvajaju čardak, stara kuća i zgradica, koje upotpunjavaju hronološki mlađi ali tipski objekti, pleteni koš, mlekar, kačara i kuća zidanica. Ovi objekti očuvanošću i urednim prostorom kao ogledalom marljivosti članova domaćinstva liče na muzej narodnog graditeljstva u malom. [2][3]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Radojičići su doseljeni u selo Lazac u prvoj polovini 19. veka, kada su i formirali današnju okućnicu. Po kazivanju, čukundeda današnjeg vlasnika, Radovan, doselio se iz okoline Bijelog Polja. Tačnije vreme doseljavanja može se, nedovoljno pouzdano utvrditi na osnovu porodičnog predanja da je Radovanov sin Matija, zvani Đuko, rođen 1829-30. godine u Lascu. Objekti okućnice su nastajali tokom 19. veka, a menjani su u skladu sa potrebama porodice do današnjih dana..
Značaj[uredi | uredi izvor]
Okućnica Radojičića predstavlja reprezentativan primer okućnice zapadne Srbije starovlaškog tipa. Ona svedoči o sposobnosti čoveka da svoj životni prostor organizuje u skladu sa životom velike zadružne porodice. Okućnica svedoči i o životu zadružne porodice zapadne Srbije, sa podeljenim muškim i ženskim poslovima. Pored arhitektonskog, etnografskog i sociološkog značaja, vrednost ove okućnice ogleda se i u retkosti, pošto su očuvane okućnice sa pojedinačno vrednim objektima narodnog graditeljstva retke.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Republički zavod za zaštitu spomenika kulture”. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd. Pristupljeno 17. 12. 2018.
- ^ Grujović Brković, Katarina (2016). Pogled kroz nasleđe 1965-2015. Kraljevo: Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu. str. 47. ISBN 9788684867058.
- ^ Krstanović, Božidar. „Okućnica Slavka Radojičića u selu Lazac kod Kraljeva”. Glasnik DKS. 15: 122—123.
