Salata
Salata je vrsta hrane, koja se obično jede kao prilog uz glavno jelo, a ređe samostalno (npr. voćna salata). Salata se najčešće pravi od sirovog povrća. Može joj se dodati testenina, kuvano meso, sir, majonez, razni prelivi i slično. U pojedine salate dodaje se i voće, npr. jabuke seckane na kockice. Voćna salata je vrsta desertne salate u kojoj su glavni sastojci razne vrste voća.[1]
Salata se najčešće začinjava uljem i sirćetom uz dodatak soli, bibera i limunovog soka.[2] Sezonske salate se prave od svežeg povrća tipičnog za to doba godine. Salate imaju hranljivu vrednost, i sadrže vitamine i minerale. Većina salata sa smatra dijetalnom hranom, jer sadrže malo kalorija, a veće količine vode i biljnih vlakana.
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Reč salata dolazi iz francuskog jezika salata istog značenja, koja je skraćeni oblik ranije proste latinske reči herba salate (slano povrće). Na engleskom se reč najpre pojavljuje kao salata ili salata u 14. veku. So je povezana sa salatom jer je povrće začinjeno solju (rastvorom soli u vodi) ili slanim prelivima ulja i sirćeta u rimsko vreme.[3]
Frazu „dani salate“,[4][5] što znači „vreme mladalačkog neiskustva“ (zasnovano na pojmu „zeleno“), prvi put je zabeležio Šekspir 1606. godine,[3] dok se korišćenje salatnog bara, misleći na bife[6] - stil serviranja sastojaka za salatu, prvi put pojavilo na američkom engleskom 1937. godine.[7]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Rimljani, stari Grci i Persijci jeli su mešano zelje sa dresingom, praktično vrstu mešane salate. Salate, uključujući slojevite i različite salate, bile su popularne u Evropi još od grčkih i rimskih carskih ekspanzija.[8][9] Marija, kraljica Škota, jela je kuvan koren celera preko zelenog povrća prelivenog prelivom od senfa, tartufa i tvrdo kuvanim jajima isečenim na kriške.[10]
Salate, uključujući slojevite i prelivene salate, popularne su u Evropi još od grčke i rimske imperijalne ekspanzije. U svojoj knjizi iz 1699. godine, Acetaria: A Discourse on Sallets,[11] Džon Evelin je bez uspeha pokušao da podstakne svoje sunarodnike Britance da jedu svežu zelenu salatu.[12] Marija, kraljica Škotske, jela je kuvani koren celera preko zelenila prelivenog kremastim prelivom od senfa, tartufima, krbuljicom i kriškama tvrdo kuvanih jaja.[13][14][15][16]
Ulje koje se koristi za salate moglo se naći u koloniji Nova Holandija iz 17. veka (kasnije nazvanoj Njujork, Nju Džersi i Delaver). Spisak uobičajenih stvari koje stižu na brodovima i njihove naznačene cene prilikom procene tereta uključivalao je „kantu ulja za salatu od 1,10 florina“ i „anker vinskog sirćeta od 16 florina“.[17] U pismu iz 1665. direktoru Nove Holandije sa ostrva Kurakao postoji zahtev da se pošalje zelenilo: „Najljubaznije molim vaše visosti da mi pošaljete seme svake vrste, kao što su kupus, šargarepa, zelena salata, peršun, itd, jer se ovde ništa ne može steći a znam da vaša čast ima dosta,...“.[18]
Salate se mogu prodavati u supermarketima, restoranima i lancima brze hrane. U Sjedinjenim Državama, restorani mogu da imaju salatni bar sa sastojcima za pravljenje salata, koje će kupci koristiti da sastave svoju salatu.[19] Saladni restorani zaradili su više od 300 miliona dolara u 2014. godini.[20] Potrošnja salate kod kuće 2010-ih je rasla, ali se udaljila od sveže iseckane zelene salate ka zelenilu u vrećama i kompletima za salatu, a očekuje se da će prodaja kesa dostići 7 milijardi dolara godišnje.[21]
Vrste salata[uredi | uredi izvor]
Glavna podela salata je na letnje i zimske. [22] Letnje salate su: salata od svežih krastavaca, zelena salata, salata od paradajza, paprike i luka i sl. Zimske salate su: salata od kiselog kupusa, salata od cvekle, turšija, kiseli krastavčići i sl.
Poznate salate su: zelena salata koja ima mnogo varijanti, voćna salata, ruska salata (kiseli krastavci, krompir, šargarepa, grašak, majonez, šunka), srpska salata (paprika, paradajz, krastavac, luk, feferoni), urnebes salata, francuska salata, šopska salata, Valdorf, turšija, salata od pasulja, salata od krompira, salata od tunjevine i dr.
Klinasta salata[uredi | uredi izvor]
Klinasta salata je zelena salata napravljena od glavice zelene salate (često ajsberg), prepolovljene ili sečene na četvrtine, sa ostalim sastojcima na vrhu.[23]
Vezane salate[uredi | uredi izvor]
Vezane salate se prave sa gustim sosovima kao što je majonez. Jedna porcija vezane salate će zadržati svoj oblik kada se stavi na tanjir pomoću merice. Primeri vezanih salata uključuju salatu od tunjevine,[24][25][26] salatu od piletine,[27][28][29] salatu od jaja, salatu od kupusa i salatu od krompira. Neke vezane salate se koriste kao punjenje za sendviče. Neke salate od testenina,[30][31][32] npr. salata od makarona,[33][34] su vezane salate. One su popularne na piknicima i roštilju.
Večernje salate[uredi | uredi izvor]
Salate za glavno jelo (poznate kao salate za večeru[35] ili kao predjelo u Sjedinjenim Državama) mogu da sadrže male komade živine, morske hrane ili bifteka.
Voćne salate[uredi | uredi izvor]
Voćne salate se prave od voća (u kulinarskom smislu), koje može biti sveže ili konzervirano. Primeri uključuju voćni koktel.[35]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Salata od pasulja -
Ruska salata -
Grčka salata -
Kineska salata s piletinom -
Šopska salata -
Salata od tune s paradajzom -
Salata od krompira -
Dzadziki (grčka kuhinja) -
Mešana salata -
Salate u jednom hotelu u Šarm el Šeiku. -
Salate u jednom hotelu u Alanji. -
Salate u jednom hotelu u Hamametu. -
Salate u jednom hotelu u Hurgadi. -
Voćna salata -
Šarena salata
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Definicija salate”. Merriam Webster. Pristupljeno 18. 1. 2020.
- ^ „Vinjigret začin”. BBC good food. Pristupljeno 18. 1. 2020.
- ^ a b „Etimologija”. Online etymology dictionary. Pristupljeno 18. 1. 2020.
- '^ Jack, Albert (2005). Red herrings and white elephants: the origins of the phrases we use everyday. HarperCollins. str. 44. ISBN 978-0-06-084337-3. Pristupljeno 28. 4. 2011. „The phrase is a simple one with a simple origin provided, once again, by Shakespeare. In 1606 the Bard wrote the play Antony And Cleopatra, which includes the line: 'They were my salad days, when I was green in judgement.”[mrtva veza]
- ^ Michael Macrone (1990), „Salad Days”, Brush up your Shakespeare!, str. 126–127, ISBN 978-0-517-18935-1
- ^ „Buffet”. The Free Dictionary By Farlex. Pristupljeno 19. 5. 2012.
- ^ „Definition of SALAD BAR”. www.merriam-webster.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-06-23.
- ^ Olver, Lynne. „The Food Timeline: history notes--salad”. The Food Timeline.
- ^ „salad-recipe.net”. Arhivirano iz originala 3. 11. 2005. g.
- ^ „John Evelin: Acetaria a discourse of sallets, Brooklin, 1937.”. Gutenberg. Pristupljeno 18. 1. 2020.
- ^ „A Discourse of Sallets-Free Ebook”.
- ^ „The History of Salad”. ChefTalk.com. 17. 2. 2010. Arhivirano iz originala 5. 6. 2009. g. Pristupljeno 20. 10. 2009.
- ^ Bauer, Elsie. „How to Steam Hard Boiled Eggs”. www.simplyrecipes.com.
- ^ „How to Make Hard-Cooked Eggs So Easy to Peel That the Shells Practically Fall Off”. Youtube. Arhivirano iz originala 2021-12-21. g.
- ^ „Important Cooking Temperatures”. Edinformatics.com. 17. 11. 2006. Pristupljeno 11. 6. 2013.
- ^ Vega, César; Mercadé-Prieto, Ruben (2011). „Culinary Biophysics: On the Nature of the 6X°C Egg”. Food Biophysics. 6 (1): 152—9. S2CID 97933856. doi:10.1007/s11483-010-9200-1.
- ^ „Council Minutes page 78” (PDF).
- ^ „Curaçao Papers page 234” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 06. 08. 2020. g. Pristupljeno 08. 05. 2023.
- ^ "Birth of the salad bar; Local restaurant owners may have invented the common buffet," The State Journal-Register (Springfield, IL), 28 December 2001, Magazine section (p. 10A)
- ^ Lam, Bourree (3. 7. 2015). „America's $300 Million Salad Industry”. The Atlantic. Pristupljeno 3. 7. 2015.
- ^ „As Bagged Salad Kits Boom, Americans Eat More Greens”. NPR.org.
- ^ Veliki narodni kuvar, Narodna knjiga Beograd 1979.
- ^ Paula Deen. „Wedge Salad”. Food Network. Arhivirano iz originala 24. 1. 2016. g. Pristupljeno 25. 1. 2016.
- ^ Westmoreland, S. (2007). The Good Housekeeping Cookbook: 1,039 Recipes from America's Favorite Test Kitchen. Hearst Books. str. 426. ISBN 978-1-58816-561-9. Pristupljeno 23. 8. 2019.
- ^ Eric Boschman; Nathalie Derny (2008). Le goût des Belges, Volume 2 (na jeziku: francuski). Brussels: Lannoo Uitgeverij. str. 9. ISBN 9782873865252.
- ^ Andrew F. Smith (2012). American Tuna: The Rise and Fall of an Improbable Food. Volume 37 of California Studies in Food and Culture. Berkeley, Cal.: University of California Press. str. 76–78. ISBN 9780520261846. OCLC 840601734.
- ^ Green, O. (1909). One Thousand Salads. Putnam's homemaker series. G.P. Putnam's Sons. str. 97. Pristupljeno 22. 12. 2017.
- ^ Fisher, Abby (1995). What Mrs. Fisher Knows About Old Southern Cooking. Applewood Books. str. 58. ISBN 978-1-55709-403-2. Pristupljeno 25. 1. 2018.
- ^ „Chicken Salad: Back to the Beginning”. Willow Tree Poultry Farm. Pristupljeno 2014-07-29.
- ^ „The Dishes of the Jews of Italy: A Historical Survey” (PDF). Zamir.Org. 31. 8. 2008. Pristupljeno 6. 7. 2022.
- ^ „Ditalini Chopped Salad”. St. Louis Post-Dispatch. 15. 8. 2012. Pristupljeno 16. 9. 2014.
- ^ „Seafood Pasta Salad”. Australian Women's Weekly. 15. 8. 2015. Arhivirano iz originala 23. 06. 2016. g. Pristupljeno 16. 9. 2014.
- ^ The Christian Science Monitor (24. 9. 2014). „Buttermilk bacon cheddar macaroni salad”. The Christian Science Monitor. Pristupljeno 22. 12. 2017.
- ^ Burgoyne, J.; Tremblay, C.; Van Ackere, D. (2004). The New Best Recipe. Best Recipe. America's Test Kitchen. str. 103. ISBN 978-0-936184-74-6. Pristupljeno 22. 12. 2017.
- ^ a b Melissa Barlow, Stephanie Ashcraft. Things to Do with a Salad: One Hundred One Things to Do With a Salad. Gibbs Smith, 2006. ISBN 1-4236-0013-4. 128 pages, page 7.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Frances Barber Harris (1918), Florida Salads: a collection of dainty, wholesome salad recipes that will appeal to the most fastidious, Jacksonville, Fla: Jacksonville Printing Co., OCLC 509840, OL 6612631M
- Peck, Carole (1997). The Buffet Book: Inspired Ideas for New-Style Entertaining, with 175 Recipes
. Viking. ISBN 0-670-86516-8. - „Novel Touches for Buffet Service”. Popular Mechanics. Hearst Magazines. avgust 1945. str. 89—90. Pristupljeno 26. 8. 2020.
- Von Welanetz Wentworth, Diana; Paul Von Welanetz (1978). The Art of Buffet Entertaining. Los Angeles: J. P. Tarcher. ISBN 0-87477-080-7.
- Lam, Bourree. „All You Can Eatonomics”. Lucky Peach. Arhivirano iz originala 13. 4. 2015. g. Pristupljeno 2015-04-14.
- Tiffany, Kaitlyn (3. 4. 2019). „When did America's heart turn cold on buffet chains?”. Vox. Vox Media Inc. Pristupljeno 2019-04-04.
- „Growing Trend: All-you-can-eat sections at big-league parks”. Sports Illustrated. 20. 7. 2010. Pristupljeno 14. 7. 2014.
- Williams, Doug (11. 6. 2012). „All-you-can-eat sections sweep baseball”. ESPN. Pristupljeno 9. 7. 2012.
- McCarthy, Michael (7. 3. 2008). „Eating Away the Innings in Baseball's Cheap Seats”. USA Today. Pristupljeno 17. 7. 2014.
- Carman, Tim (1. 5. 2012). „Where the empty calories just keep on coming”. The Washington Post. Pristupljeno 15. 7. 2014.
- „Baseball Fans Get Never-Ending Ballpark Buffet, Much to the Dismay of Nutritionists”. Fox News. Associated Press. 21. 3. 2008. Arhivirano iz originala 11. 8. 2014. g. Pristupljeno 20. 7. 2014.
- Food, Cuisine, and Cultural Competency for Culinary, Hospitality, and Nutrition Professionals. Jones & Bartlett Learning. 2010. str. 516. ISBN 978-1-4496-5968-4. Pristupljeno 22. 12. 2017.
- Garcia, M.; Tettoni, L.I. (2012). Filipino Cookbook: 85 Homestyle Recipes to Delight Your Family and Friends. Tuttle Publishing. str. 26. ISBN 978-1-4629-0528-7. Pristupljeno 22. 12. 2017.
- „Filipino Chicken Salad”. Allrecipes. Pristupljeno 16. 12. 2018.
- Merano, Vanjo. „Filipino Chicken Macaroni Salad Recipe”. Panlasang Pinoy. Pristupljeno 16. 12. 2018.
- Paiva, Derek (4. 12. 2009). „How to make Hawaiʻi plate-lunch-style macaroni salad.”. Hawaii Magazine. Pristupljeno 22. 12. 2017.
- Cheung, Alexis (25. 2. 2019). „Hawaiian Mac Salad Isn't Mainland Mac Salad”. Taste. Pristupljeno 26. 4. 2022.
- Neil, M.H. (1916). Salads, Sandwiches and Chafing Dish Recipes. D. McKay. str. 216. Pristupljeno 22. 12. 2017.
- Olver, Lynne (2015). „What do Americans eat on July 4th?”. The Food Timeline. Arhivirano iz originala 4. 3. 2020. g. Pristupljeno 31. 12. 2020.
- Crowen, T.J. (1864). The American System of Cookery: Comprising Every Variety of Information for Ordinary and Holiday Occasions. New York: T.R. Dawley. str. 405-406. hdl:2027/nyp.33433056928231.
