Trka za Tunis
| Trka za Tunis | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo tuniske kampanje u Drugom svetskom ratu | |||||||||
 Tunis od 10. novembra do 25. decembra 1942. | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
|
Saveznici  SAD Slobodna Francuska |
 Italija | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
 Kenet Anderson Vivijen Eveli |
 Valter Nering Hans Jirgen fon Arnim (od 8. decembra) | ||||||||
| Jačina | |||||||||
|
Novembar: 2 britanske pešadijske brigade Decembar: 54.000 Britanaca 73.800 Amerikanaca 7.000 Francuza |
Novembar: 3 nemačke (1 oklopna) i 2 italijanske divizije Decembar: oko 195.000 (većinom Italijana) | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| 20.743 | nepoznato | ||||||||
Trka za Tunis je bila deo kampanje u Tunisu koja se odvijala tokom novembra i decembra 1942. godine tokom Drugog svetskog rata. Kada je francuski otpor savezničkom iskrcavanju u operaciji Baklja prestao sredinom novembra, Saveznici su brzo napredovali silom veličine jedne divizije istočno od Alžira, da bi zauzeli Tunis i sprečili jačanje Osovine u Tunisu, što je za dlaku propalo. [1] Neke savezničke trupe bile su manje od 20 mi (32 km) (32 km) od Tunisa do kraja novembra, ali su branioci izveli kontra-napad i potisli ih skoro 20 mi (32 km) (32 km), na pozicije koje su se stabilizovale do kraja godine.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Saveznici[uredi | uredi izvor]
Zbog blizine Tunisa Siciliji, saveznici su očekivali da će ga Sile Osovine okupirati čim saznaju za Operaciju Baklja.[2] Da bi se ovo sprečilo, bilo bi neophodno zauzeti Tunis što je brže moguće nakon iskrcavanja. Međutim, postojalo je ograničenje koliko daleko na istoku može da se iskrca operacija Baklja zbog blizine aerodroma Osovine na Siciliji i Sardiniji, koji su krajem oktobra imali 298 nemačkih i 574 italijanskih aviona.[3] Alžir je prema tome izabran za najistočnije iskrcavanje. To bi osiguralo uspeh inicijalnog iskrcavanja, uprkos neizvesnosti o tome kako bi reagovale nadležne francuske snage. Kada Alžir bude osiguran, mali odred, Istočna borbena grupa, biće poslata što brže u Tunis, u trci za okupaciju Tunisa, na udaljenosti od oko 800 km daleko, duž loših puteva, po teškom terenu tokom zimske kišne sezone, pre nego što bi snage Osovine mogle da se organizuju.[4]
Međutim, saveznički planeri su morali da pretpostave najgori slučaj u pogledu obima Višijevskog otpora u Alžiru, a konvoji za invaziju bili su natovareni uglavnom pešadijom u očekivanju jakog otpora na kopnu. To je značilo nužno odlaganje iskrcavanja motorizovanih snaga u Alžiru za napredovanje u Tunis.[5] Planovi su stoga bili kompromis, a saveznici su shvatili da je pokušaj da se do Bizerte i Tunisa dođe pre nego što se snage Osovine utvrde, predstavljao rizik koji je zavisio od sposobnosti mornarice i vazduhoplovstva da ometaju pojačanja Osovine.[6]
Snage Osovine[uredi | uredi izvor]
Saveznici, iako su se obezbedili za mogućnost snažnog otpora Višija njihovom iskrcavanju, kako u smislu pešadijskih, tako i vazdušnih snaga, ozbiljno su potcenili odlučnost Osovine i brzinu intervencije u Tunisu.[7]
Kada su operacije započele i uprkos jasnim izveštajima obaveštajnih službi o reakciji Osovine, saveznici su sporo reagovali i tek skoro dve nedelje nakon iskrcavanja, napravljeni su planovi za vazdušno i pomorsko presecanje transporta Osovine u Tunis.[8] Krajem novembra, pomorski Odred K formiran je na Malti sa tri krstarice i četiri razarača, a Odred Q formiran je u Boni sa tri krstarice i dva razarača. Nijedan brod Osovine na putu za Tunis nije potopljen u novembru, ali saveznička mornarica imala je određeni uspeh početkom decembra, kada potopila sedam transporta Osovine. Međutim, ovo je bilo prekasno da bi se odrazilo na borbe na kopnu, jer su oklopni elementi 10. Oklopne divizije već stigli. Da bi se suprotstavili pomorskoj pretnji, konvoji Osovine su krenuli po danu, kada su mogli da budu zaštićeni iz vazduha. Noćni konvoji nastavljeni su nakon produženja minskih polja Osovine, koja su ozbiljno ograničila aktivnosti Odreda K i Odreda Q.[9]
Višijevski Francuzi[uredi | uredi izvor]
Francuski guverner u Tunisu, Admiral Esteva, plašio se da podrži saveznike ili da se suprotstavi Osovini. Nije zatvorio aerodrom nijednoj strani; Nemci su stigli prvi, i do 9. novembra bilo je izveštaja o 40 nemačkih aviona koji su dolazili u Tunis, a do 10. novembra izviđanje iz zraka prijavilo je 100 aviona.[10] Dva dana kasnije, počeo je vazdušni saobraćaj koji je prevezao 15.000 ljudi i 581 tona zaliha, a brodovi su dovezli 176 tenkova, 131 topova, 1.152 vozila i 13.000 tona zaliha. Do kraja meseca, stigle su tri nemačke divizije, uključujući i 10. oklopnu diviziju, i dve italijanske pešadijske divizije. Valter Nering primio je komandu novostvorenog nemačkog 90. korpusa 12. novembra i stigao je 17. novembra. Francuski vojni komandant u Tunisu, general Bare, prebacio je trupe u zapadne planine Tunisa i formirao odbrambenu liniju iz Tebersuka kroz Međez el Bab.[11]
Uvod[uredi | uredi izvor]
Primirje sa Višijem[uredi | uredi izvor]
Do 10. novembra, francuski otpor iskrcavanju Operacije Baklja je prestao, stvorivši vojni vakuum u Tunisu.[12] 9. novembra general-major Kenet Anderson preuzeo je komandu Istočne borbene grupe u Alžiru, koja je preimenovana u Britanska Prva armija, i odmah je poslao 36. pešadijsku brigadu na istok morskim putem da zauzme alžirske luke Buži, Filipvil i Bone, i aerodrom Đeđeli, kao preduslov za napredovanje u Tunis. Anderson je morao brzo da prebaci svoju malu vojsku na istok, pre nego što bi Osovina mogla da ojača Tunis, ali su saveznici imali samo dve pešadijske brigade (36. i 11.) iz britanske 78. pešadijske divizije (general-major Vivijen Eveli), jedan oklopni odred (Blade Force), koji se sastojao od jednog puka iz britanske 6. oklopne divizije i jednog bataljona iz američke 1. oklopne divizije, i nešto dodatne artiljerije za napad.[12][nb 1]
Plan[uredi | uredi izvor]
Dva druma, severni i južni, vodila su istočno iz Alžira u Tunis. Plan saveznika bio je da napreduju duž oba druma i zauzmu Bizertu i Tunis. Dana 11. novembra, britanska 36. pešadijska brigada je pristala bez otpora u Bužiju, ali nedostatak zaliha je odložio dolazak u Đeđeli do 13. novembra.[12] Aerodrom Bone je bio okupiran iskakanjem američkog 3. bataljona padobranca, a zatim je 12. novembra britanska 6. četa komandosa zauzela luku. Prethodnica 36. pešadijske brigade je 15. novembra stigla u Tebarku, a u Džebel Abiod 18. novembra, gde su sreli snage Osovine. Dalje na jug, 15. novembra, američki padobranski bataljon je neometano iskočio u Juks-le-Bainu, zauzeo je aerodrom i krenuo na aerodrom u Gafsi 17. novembra.[15] Dana 19. novembra nemački komandant, Valter Nering, zatražio je prolazak za svoje snage preko mosta u Međezu, a Bare je odbio. Nemci su napali dva puta i bili odbijeni, ali je odbrambeni uspeh Francuza bio skup i bez oklopnih vozila i artiljerije, bili su prinuđeni da povuku.[11][16] Iako su neke francuske jedinice, kao što je Bareova, prešle na stranu Saveznika, položaj Višijevih snaga je ostao neizvesan do 22. novembra, kada je Severnoafrički sporazum (sa admiralom Darlanom) stavio je francusku Severnu Afriku na savezničku stranu, što je dopustilo snagama savezničkih garnizona da krenu napred na front. Do ovog trenutka, snage Osovine su uspele da formiraju korpus, i bile su brojnije od Saveznika u svakom pogledu.
Bitka[uredi | uredi izvor]
Saveznički napad[uredi | uredi izvor]
Dve savezničke kolone (sa po jednom brigadom) su krenule prema Džebel Abiodu i Beji, pod stalnim napadima "Luftvafe", koji je imao lokalnu nadmoć u vazduhu, pošto su avioni Saveznika morali da lete iz relativno udaljenih baza u Alžiru.[17] Na severnom drumu, vodeći elementi britanske 36. brigade brzo su napredovali do 17. novembra, kada su se sukobilisa kombinovanim nemačkim odredom od 17 tenkova i 400 padobranaca sa samohodnom artiljerijom u Džebel Abiodu. Britanci su uništili 11 tenkova, ali bez tenkovske podrške, njihovo napredovanje je zadržano punih devet dana.[18] Tenkovi italijanske 50. brigade 22. novembra su prisilili američke padobrance da napuste Gafsu. Dve savezničke kolone koncentrisale su se na Džebel Abiod i Beju, pripremajući se za napad 24. novembra. Britanska 36. brigada je trebalo da napreduje od Džebel Abioda prema Materu, a 11. brigada da se krene dolinom reke Merđerde da zauzme Majaz al Bab (prikazan na kartama saveznika kao Međez el Bab ili samo Međez), a potom do Teburba, Džedeida i Tunisa. Saveznička oklopna grupa ( Blade Force ), imala je da udari van druma na manje puteve u prostoru između dve pešadijske brigade prema Sidi Nsiru i izvrši bočne napade na Terburb i Džedeidu.[19]
Napad na severu je otkazan, jer je bujna kiša usporila prikupljanje. Na jugu, 11. brigada je zaustavljena otporom u Međezu. Saveznički tenkovski odred je prošao kroz Sidi Nsir da bi stigao do prolaza Čovigvi, severno od Terburbe; deo savezničkih tenkova (jedna četa 1. oklopne divizije SAD, naoružana lakim tenkovima Stjuart) infiltrirao se iza linija Osovine do novo aktivirane vazdušne baze u Džedeidi u popodnevnim satima i uništio više od 20 aviona Osovine, ali bez pešadijske podrške, povukao se u Čovigvi.[20] Napad savezničkih tenkova je iznenadio Neringa i odlučio je da se povuče iz Međeza i ojača Džedeidu, samo 30 km od Tunisa.[21] Odloženi napad britanske 36. brigade započeo je 26. novembra, ali su kod Jefne pali u zasedu nemačkih padobranaca, koji su zaposeli uzvišice sa obe strane druma, i vodeći bataljon je izgubio 149 ljudi.[22] Dalji napadi bili su odbijeni od vešto organizovane odbrane. Dodatno iskrcavanje komandosa 14 mi (23 km) zapadno od Bizerte 30. novembra u pokušaju da se zaobiđe položaj Jefna nije uspelo, a jedinica se vratila u 36. brigadu do 3. decembra.[16] Taj položaj je ostao u nemačkim rukama do poslednjih dana borbe u Tunisu sledećeg proleća.[23]
Nemačko povlačenje[uredi | uredi izvor]
Ujutro 26. novembra, pošto su se Nemci povukli, 11. brigada je ušla u Međez bez otpora i do noći je zauzela položaje u Tebourbi i okolini, koju su Nemci napustili, pripremajući se za napredovanje na Džedeidu. Sutradan, Nemci su napali nanevši gubitke Saveznicima od 137 ljudi i zarobivši 286. 11. brigada je ponovo napala 28. novembra prema aerodromu Džedeida uz pomoć američkih tenkova: napad je propao, a američka borbena komanda B (iz 1. američke oklopne divizije) izgubila je 19 tenkova od protivtenkovskih topova u uličnim borbama.[24] Dana 29. novembra, borbena komanda B se skoncentrisala za napad u sadejstvu sa savezničkim tenkovskim odredom (Blade Force), planiran za 2. decembar. Oni su bili sprečeni kontranapadom Osovine, koji je predvodio general-major Volfgang Fišer, čija je 10. oklopna divizija upravo stigla u Tunis.[25]Do večeri 2. decembra, saveznički tenkovski odred je povučen, ostavljajući 11. brigadu i borbenu komandu B da se brane od napada Osovine.[16] Napad je pretio da će preseći 11. brigadu i probiti se u pozadinu Saveznika, ali očajničke borbe tokom četiri dana odložile su napredovanje Osovine i dozvolile kontrolisano povlačenje na uzvišice na obe strane reke zapadno od Terbourbe.[26]
Kasnije operacije[uredi | uredi izvor]
Savezničke snage su na početku povukle otprilike 6 mi (9,7 km) na visoke položaje brda Longstep (Džebel el Ahmera) i Bou Aovkaza sa obe strane reke, ali je zabrinutost zbog ranjivosti na obilazne (bočne) napade dovela do daljeg povlačenja na zapad, tako da su do večeri 10. decembra, Savezničke jedinice držale odbrambenu liniju istočno od Međez el Bab. Ovde su počeli da prikupljaju snage za još jedan napad i bili su spremni do kraja decembra 1942. Sporo prikupljanje snaga dovelo je savezničku vojsku do ukupno 54.000 britanskih, 73.800 američkih i 7.000 francuskih vojnika. Hitan obaveštajni izveštaj prikazao je oko 125.000 borbenih i 70.000 pomoćnih trupa, uglavnom italijanskih, ispred njih. Glavni saveznički napad počeo je popodne 22. decembra. Uprkos kiši i nedovoljnoj vazdušnoj podršci, počelo je napredovanje uz donje padine 270 m visokog brda Longstop, koje je kontrolisalo rečni koridor od Međeza do Teburbe i odatle do Tunisa. Posle tri dana borbe na terenu, sa malo municije i snagama Osovine koje su držale susedne uzvišice, položaj na brdu Longstop je postao neodrživ i saveznici su bili prisiljeni da se povuku u Međez,[27] a do 26. decembra 1942. saveznici su se povukli na liniju sa koje su krenuli dve nedelje ranije, nakon što je pretrpeli 20.743 gubitaka.
Politika Francuza[uredi | uredi izvor]
Dok su se borbe okončale, frakcionizam između Francuza ponovo je izbio. Dana 24. decembra, Fransoa Darlan je ubijen i Anri Žiro nasledio ga je kao visoki komesar. Na ogorčenje Slobodnih Francuza, vlada Sjedinjenih Američkih Država pokazala je znatnu spremnost da se dogovori sa Darlanom i Višijevcima. Shodno tome, Darlanova smrt je predstavljala priliku za ujedinjenje Francuza u Severnoj Africi i Slobodne Francuske Šarla de Gola. De Gol i Žiro su se sastali krajem januara, ali je postignut mali napredak u pomirenju njihovih razlika ili stranaka koje su predstavljali.[28]Tek juna 1943. godine formiran je Francuski komitet za nacionalno oslobođenje (FKNO) pod zajedničkim predsedništvom Žiroa i De Gola, kada je De Gol brzo zasenio Žiroa, koji otvoreno nije voleo političku odgovornost i od tada se sa manje ili više volje pokoravao vođi Slobodne Francuske.
Promene u komandi[uredi | uredi izvor]
Nering, koga je većina smatrala odličnim komandantom, neprestano je ljutio svoje nadređene otvorenim kritikama i bio je "zamenjen" kada je komanda preimenovana u 5. oklopnu armiju i general-pukovnik Hans-Jurgen fon Arnim stigao u Tunis nenajavljen 8. decembra, da preuzme komandu. Vojska se sastojala od kompozitne pešadijske divizije fon Brok/fon Mantojfel]] u oblasti Bizerte, 10. oklopne divizije u centru ispred Tunisa i 1. planinske pešadijske divizije "Superga" na južnom krilu, ali je Hitler rekao Arnimu da će vojska porasti na tri mehanizovane i tri motorizovane divizije.[29] Saveznici su pokušali da spreče da se snage Osovine ojačaju, koristeći znatne vazdušne i pomorske snage, ali su Tunis i Bizerta bili samo 120 mi od pristaništa i aerodroma zapadne Sicilije, 180 mi od Palerma i 300 mi od Napulja, čineći veoma teškim presretanje konvoja Osovine koji su imali koristi od značajne zaštite iz vazduha.[6] Od sredine novembra 1942. do januara 1943. godine u Tunis je stiglo 243.000 ljudi i 856.000 tona zaliha i opreme.
General Ajzenhauer je prebacio nove jedinice iz Maroka i Alžira na istok u Tunis. Na severu, britanska Prva armija u naredna tri meseca dobila je još tri britanske divizije: 1., 4. i 46. pešadijsku diviziju, koje su se pridružile 6. oklopnoj i 78. pešadijskoj diviziji. Krajem marta štab britanskog 9. korpusa (General-pukovnik Džon Kroker) stigao je da se pridruži britanskom 5. korpusu (general-potpukovnik Čarls Alfri) u komandovanju ojačanom vojskom. Na njihovom desnom krilu osnovan je dvodivizijski francuski 19. korpus (general Alfons Juin).[30]
Na jugu je bio II korpus (SAD) (general-major Lojd Fredendal), koji se sastojao od 1. pešadijske divizije i 34. pešadijske divizije, i 1. oklopne divizije (SAD) (iako je 34. divizija pridružena Britancima 9. korpusa na severu). Žiro je odbio da stavi francuski 19. korpus pod komandu britanske Prve armije, tako da su zajedno sa II američkim korpusom ostali pod komandom Glavnog štaba savezničkih vojski. Nova isturena uzletišta za avione su izgrađena radi poboljšanja vazdušne podrške.[31] Amerikanci su takođe započeli baze u Alžiru i Tunisu, kako bi formirali veliku isturenu bazu u Maknasiju, na istočnoj ivici planina Atlas, dobro pozicioniranu za odsecanje nemačke "Oklopne armije" na jugu, od Tunisa i nemačke Pete oklopne armije na severu.
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Nakon događaja, Anderson i Kaningem, pomorski komandant, izrazili su stav da je bez pristajanja istočno od Alžira trka za Tunis izgubljena pre nego što je započela.[13] Ajzenhauer, kada je usvojio odluku savezničke komande, istakao je da je odluka, da se ne iskrcava istočno od Alžira, pomerila rano zauzimanje Tunisa "iz oblasti verovatnog na jedva moguće".[14]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Taylor, Alan. „World War II: The North African Campaign”. The Atlantic (na jeziku: engleski). Pristupljeno 25. 5. 2017.
- ^ Playfair et al. 2004, str. 151–152.
- ^ Playfair et al. 2004, str. 116.
- ^ Playfair et al. 2004, str. 117–118.
- ^ Hinsley et al.
- ^ a b Playfair et al. 2004, str. 239
- ^ Hinsley et al.
- ^ Hinsley et al.
- ^ Hinsley et al.
- ^ Playfair et al. 2004, str. 152.
- ^ a b Watson 2007, str. 60
- ^ a b v Anderson 1946, str. 2.
- ^ Hinsley et al.
- ^ Eisenhower, str. 90.
- ^ Anderson 1946, str. 4–6.
- ^ a b v Anderson 1946, str. 6.
- ^ Ford 1999, str. 17.
- ^ Ford 1999, str. 19–22.
- ^ Ford 1999, str. 23.
- ^ Ford 1999, str. 23–25.
- ^ Ford 1999, str. 25.
- ^ Ford 1999, str. 28.
- ^ Ford 1999, str. 40.
- ^ Ford 1999, str. 37–38.
- ^ Watson 2007, str. 62–63.
- ^ Ford 1999, str. 50.
- ^ Ford 1999, str. 53–54.
- ^ Playfair et al. 2004, str. 266.
- ^ Watson 2007, str. 64.
- ^ Playfair et al. 2004, str. 258–259.
- ^ Anderson 1946, str. 7.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Anderson, Lt.-General Kenneth (1946). „Official despatch by Kenneth Anderson, GOC-in-C First Army covering events in NW Africa, 8 November 1942 – 13 May 1943”. London: London Gazette. ISSN 0374-3721. published in „No. 37779”. The London Gazette (Supplement). 5. 11. 1946. str. 5449—5464.
- Ford, Ken (1999). Battleaxe Division. Stroud (UK): Sutton Publishing. ISBN 978-0-7509-1893-0.
- Hinsley, F. H.; Thomas, E. E.; Ransom, C. F. G.; Knight, R. C. (1981). British Intelligence in the Second World War, its influence on Strategy and Operations. II. London: HMSO. ISBN 978-0-11-630934-1.
- Playfair, Major-General I. S. O.; Molony, Brigadier C. J. C.; Flynn, Captain F. C. (RN) & Gleave, Group Captain T. P. (2004) [1st. pub. HMSO:1966]. Butler, Sir James, ur. The Mediterranean and Middle East: The Destruction of the Axis Forces in Africa. History of the Second World War, United Kingdom Military Series. IV. Uckfield, UK: Naval & Military Press. ISBN 978-1-84574-068-9.
- Watson, Bruce Allen (2007) [1999]. Exit Rommel: The Tunisian Campaign, 1942–43. Stackpole Military History. Mechanicsburg, PA: Stackpole. ISBN 978-0-8117-3381-6.
- Anderson, Charles R. Tunisia 17 November 1942 to 13 May 1943. WWII Campaigns. United States Army Center of Military History. CMH Pub 72-12. Arhivirano iz originala 17. 09. 2017. g. Pristupljeno 10. 09. 2018.
- Atkinson, Rick (2003). An Army at Dawn: The War in North Africa, 1942–1943. London: Little, Brown. ISBN 978-0-349-11636-5.
- Bauer, Eddy (2000) [1979]. Young, Peter, ur. The History of World War II (rev. izd.). London: Orbis Publishing. ISBN 978-1-85605-552-9.
- Blaxland, Gregory (1977). The Plain Cook and the Great Showman: the First and Eighth Armies in North Africa. London: Kimber. ISBN 978-0-7183-0185-9.
- Lucio, Ceva (1990). „The North African Campaign 1940–43: A Reconsideration”. Ur.: Gooch, John. Decisive Campaigns of the Second World War. London: Routledge. ISBN 978-0-7146-3369-5.
- Mead, Richard (2007). Churchill's Lions: A biographical guide to the key British Generals of World War II. Stroud (UK): Spellmount. ISBN 978-1-86227-431-0.
- To Bizerte with the II Corps 23 April to 13 May 1943. American Forces in Action. United States Army Center of Military History. 1990 [1943]. CMH Pub 100-6. Arhivirano iz originala 26. 07. 2012. g. Pristupljeno 10. 09. 2018.
