Arhitektura Severne Makedonije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Manastir Svetog Nauma, jedan od mnogih primera vizantijske arhitekture.
Porta Makedonija u Skoplju.

Arhitektura Severne Makedonije odnosi se na arhitekturu koja se praktikovala na teritoriji države.

Nekoliko grupa ljudi koji su naselili ili kontrolisali današnju Severnu Makedoniju uticali su na zemlju na mnogo načina, a jedna od njih je arhitektura. Ove grupe ljudi uključuju Peonije, Ilire, antičke Makedonce, Rimljane, Vizantijce, Bugare, Srbe, Osmanlije, Jugoslovene i etnički Makedonce.

Rana arhitektura[uredi | uredi izvor]

Najraniji primer arhitektonske delatnosti u Severnoj Makedoniji potiče iz neolita i sastoji se od struktura povezanih sa megalitom. Kokino je četvrta najstarija megalitska opservatorija na svetu. Lokalitet se sastoji od stena izrađenih na način koji omogućava posmatranje nebeskih objekata.[1]

Drevna arhitektura[uredi | uredi izvor]

Antičko pozorište u Ohridu.

Ostaci arhitekture iz doba drevnog kraljevstva raštrkani su širom Severne Makedonije, posebno na jugu nekadašnje teritorije Antičke Makedonije.

Herakleja Linkestis, osnovan sredinom 4. veka pre nove ere, bio je važan strateški grad jer graniči Epir na zapadu i Peoninsko kraljevstvo na severu. Rimska arhitektura danas dominira lokalitetom zbog nivoa iskopavanja koja izlažu slojeve iz rimskog doba.

Antički teatar u današnjem Ohridu je sagrađen tokom 1. veka pre nove ere. Rekonstruisana je i danas je u upotrebi. Lokacija između dva brda koja ga okružuju štite ga od vetrova koji bi mogli ometati akustiku tokom izvođenja.

Rimska arhitektura[uredi | uredi izvor]

Skopski akvedukt.

Rimska arhitektura je rasuta po celoj zemlji. Skoplje je sedište nekoliko primera ove vrste arhitekture. Jedan je Skopski akvedukt, jedini vodovod u Severnoj Makedoniji. Sastoji se od 55 kamenih lukova. Drugi primer je Skupi, iako od ovog arheološkog nalazišta nema mnogo ostataka, groblje i pozorište su donekle vidljivi.

Iako su je osnovali antički Makedonci, većina ostataka Herakleja Linkestisa potiče iz rimske okupacije. Ovi ostaci uključuju pronaos i veliko pozorište.

Drugi primeri rimske arhitekture u Severnoj Makedoniji uključuju brojne rimske ruševine u Strumici i oko njega. Jedna od najvećih je dobro očuvana rimska terma, izgrađena tokom kasne antike.

Srednjovekovna bugarska i srpska arhitektura[uredi | uredi izvor]

Od 893. godine nove ere do 13 veka, deo ili celu današnju Severnu Makedoniju kontrolisalo je Prvo i Drugo bugarsko carstvo. To je rezultiralo zgradama koncentrisanim posebno u Ohridu, koji je bio glavni grad Prvog bugarskog carstva od 968—972. do 1018. godine nove ere.[2] To uključuje istorijske crkve i manastire poput crkve Svete Sofije, manastira Svetog Nauma i crkve Svetog Klimenta i Pantelejmona.

Do 1345. godine, Stefan Dušan od srpskog carstva je zauzeo pola Balkana, uključujući i region Makedonije, i proglasio se novim vladarom.[3] Srbi su vladali teritorijom moderne Severne Makedonije do kraja 14. veka. Tokom svoje vladavine izgradili su zapaženu arhitekturu kao što su manastir Svetog Nikole u Psači, Markove kule i manastir Svetog Đorđa u Starom Nagoričanu.

Vizantijska arhitektura[uredi | uredi izvor]

Vizantijska arhitektura je jedan od najistaknutijih oblika u Severnoj Makedoniji. Najviše se sreće u crkvama i manastirima, poput manastira Treskavac kod Prilepa.

Osmanska arhitektura[uredi | uredi izvor]

Osmanlije su kontrolisale zemlju današnje Makedonije oko pet vekova. Svoj trag ostavili su u brojnim džamijama i drugim islamskim građevinama koje su izgradili.

Osmanska arhitektura je dominantna u nekim delovima Skoplja, posebno u opštini Čair. Mustafa-pašina džamija je jedna od najpoznatijih osmanskih zgrada u Severnoj Makedoniji. Izgrađena 1492. godine, džamija je kvadratnog oblika, a prečnik kupole je 16 metara.[4]

Osmanska arhitektura se može videti i u Bitolju i Tetovu.

Arhitektura 19. veka[uredi | uredi izvor]

Primeri neoklasične ili barokne arhitekture su širom zemlje, ali mogu biti retki i ograničeni na jednu strukturu po gradu. Neoklasična arhitektura može se videti u Skoplju (Ristićeva palata). Izuzetak od ovog obrasca je u Bitolju. Širok sokak je ispunjena neoklasičnom i baroknom arhitekturom i gotičkom katoličkom crkvom.

Jugoslovenska arhitektura[uredi | uredi izvor]

Međuratni modernizam[uredi | uredi izvor]

Jugoslovenska arhitektura je nastala u prvim decenijama 20. veka pre stvaranja države, brojni kreativci, zaneseni mogućnošću državnosti, organizovali su niz umetničkih izložbi u Srbiji u ime zajedničkog slovenskog identiteta. Nakon vladine centralizacije, nakon stvaranja Kraljevine Jugoslavije 1918, ovaj početni entuzijazam je počeo da bledi. Jugoslovensku arhitekturu je sve više određivala sve koncentrisanija nacionalna vlast koja je težila uspostavljanju jedinstvenog državnog identiteta.[5]

Početkom dvadesetih godina prošlog veka, jugoslovenski arhitekti su počeli da se zalažu za modernu arhitekturu, posmatrajući stil kao logično proširenje progresivnih nacionalnih narativa. Grupa arhitekata modernog pokreta, organizacija koju su 1928. osnovali arhitekti Branislav Đ. Kojić, Milan Zloković, Jan Dubovi i Dušan Babić, zalagala se za široko usvajanje moderne arhitekture kao nacionalnog stila Jugoslavije da bi prevazišla regionalne razlike. Uprkos tim promenama, različiti odnosi sa zapadom učinili su usvajanje modernizma neskladnim, dok su Socijalistička Republika Hrvatska i Slovenija bile upoznate sa zapadnim uticajem i željne usvajanja modernizma, Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina je i dalje bila otpornija na to. Od svih jugoslovenskih gradova, Beograd ima najveću koncentraciju modernističkih struktura.[6][7]

Socijalistički realizam (1945—48)[uredi | uredi izvor]

Odmah nakon Drugog svetskog rata, kratko povezivanje Jugoslavije sa Istočnim blokom pokrenulo je kratki period socijalističkog realizma. Centralizacija unutar komunističkog modela je dovela do ukidanja privatnih arhitektonskih praksi i državne kontrole struke. Tokom ovog perioda, vladajuća savez komunista Jugoslavije je osudio modernizam kao buržoaski formalizam, potez koji je izazvao neslaganja među predratnom modernističkom arhitektonskom elitom nacije.[8]

Socijalistički modernizam[uredi | uredi izvor]

Socijalistička realistička arhitektura u Jugoslaviji se naglo završila raskolom Josipa Broza Tita sa Staljinom 1948. Narednih godina nacija se sve više okretala zapadu, vraćajući se modernizmu koji je karakterisao predratnu jugoslovensku arhitekturu.[7] Tokom ove ere modernistička arhitektura simbolizuje odvajanje nacije od SSSR-a.[8][9]

Spomenici[uredi | uredi izvor]

Tokom ovog perioda, jugoslovenski prekid sa sovjetskim socijalističkim realizmom kombinovan sa naporima za obeležavanje Drugog svetskog rata, doveo je do stvaranja ogromne količine apstraktnih skulpturalnih ratnih memorijala, danas poznatih kao spomenici Narodnooslobodilačke borbe.[10]

Brutalizam[uredi | uredi izvor]

Studentski dom (1971) Georgija Konstantinovskog u Skoplju.

Krajem pedesetih i početkom šezdesetih godina brutalizam je počeo da stiče sledbenike u Jugoslaviji, posebno među mlađim arhitektama, na koji je uticao raspad CIAM-a iz 1959.[11]

Rastući uticaj brutalizma u naciji najizraženiji je primer u naporima za obnovu Skoplja nakon zemljotresa 1963.[12] Japanski arhitekta Kenso Tange je imao ključnu ulogu u zalaganju za brutalizam, idući toliko daleko da je predložio potpuni redizajn Skoplja u tom stilu.[13][14]

Decentralizacija[uredi | uredi izvor]

Crkva Svetog Klimenta Ohridskog (Skoplje) iz 1972, godine, Slavka Brezoskog u Skoplju briše granice između makedonske verske arhitekture i postmodernizma.

Sa politikama decentralizacije i liberalizacije 1950-ih u SFR Jugoslaviji, arhitektura je postajala sve više fakturisana po etničkim linijama. Arhitekte su se sve više fokusirale na izgradnju u odnosu na nasleđe pojedinih socijalističkih republika u obliku kritičkog regionalizma.[15] Razlika pojedinačnih etničkih arhitektonskih identiteta u Jugoslaviji pogoršana je decentralizacijom nekadašnje centralizovane vlasti za očuvanje istorije 1972, pružajući pojedinim regionima dalju priliku da kritički analiziraju sopstvene kulturne narative.[5]

Savremena arhitektura[uredi | uredi izvor]

Većina modernih zgrada u Severnoj Makedoniji nalazi se u Centru. Jedan primer je MRT centar, koji je visine 70 m koja je bila najviša zgrada u zemlji do 2013. kada su izgrađene kule Dževahir. Primeri moderne arhitekture se nalaze i u drugim gradovima, uglavnom Bitolju i Gostivaru.

Skoplje 2014.[uredi | uredi izvor]

Renovirani muzej arheologije.

Skoplje 2014. bio je projekat sa ciljem da se Skoplju pruži klasičniji izgled, izgradnjom nekoliko zgrada, uglavnom u neoklasičnom stilu, što je kod arhitekata izazvalo kritike da je kič.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Kokino Official Website Arhivirano decembar 6, 2008 na sajtu Wayback Machine
  2. ^ Whittow, Mark (1996). The Making of Orthodox Byzantium, 600–1025. ISBN 978-0-333-49601-5. doi:10.1007/978-1-349-24765-3 Slobodan pristup. 
  3. ^ Van Antwerp Jr., John (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. str. 309. ISBN 0472082604. 
  4. ^ Culture in MK
  5. ^ a b Deane, Darren (2016). Nationalism and Architecture. Taylor & Francis. ISBN 9781351915793. 
  6. ^ Đorđević, Zorana (2016). „Identity of 20th Century Architecture in Yugoslavia: The Contribution of Milan Zloković”. Kultura/Culture. 6. 
  7. ^ a b Babic, Maja (2013). „Modernism and Politics in the Architecture of Socialist Yugoslavia, 1945-1965” (PDF). University of Washington. 
  8. ^ a b Vladimir., Kulić (2012). Modernism in-between : the mediatory architectures of socialist Yugoslavia. Jovis Verlag. ISBN 9783868591477. OCLC 814446048. 
  9. ^ Alfirević, Đorđe; Simonović Alfirević, Sanja (2015). „Urban housing experiments in Yugoslavia 1948-1970” (PDF). Spatium (34): 1—9. doi:10.2298/SPAT1534001A Slobodan pristup. 
  10. ^ Kulić, Vladmir. „Edvard Ravnikar's Liquid Modernism: Architectural Identity in a Network of Shifting References” (PDF). New Constellations New Ecologies. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 02. 2019. g. Pristupljeno 22. 05. 2021. 
  11. ^ di Radmila Simonovic, Ricerca (2014). „New Belgrade, Between Utopia and Pragmatism” (PDF). Sapienza Università di Roma. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 12. 2019. g. Pristupljeno 22. 05. 2021. 
  12. ^ Lozanovska, Mirjana (2015). „Brutalism, Metabolism and its American Parallel”. Fabrications. 25 (2): 152—175. doi:10.1080/10331867.2015.1032482. 
  13. ^ „Curating the Yugoslav Identity: The Reconstruction of Skopje | post”. post.at.moma.org. Pristupljeno 2019-02-01. 
  14. ^ „Reconstruction Plan for Skopje”. architectuul.com. Pristupljeno 2019-02-01. 
  15. ^ Entertainment, The only biannual Magazine for Architectural. „YUGOTOPIA: The Glory Days of Yugoslav Architecture On Display”. pinupmagazine.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2019-02-05. 

 

 

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Архитектура_Северне_Македоније&oldid=26814335”