Bajo Stanišić

Bajo Stanišić
Pukovnik Stanišić (u sredini) 1942.
Lični podaci
Datum rođenja	1890.
Mesto rođenja	Vinići, Knjaževina Crna Gora
Datum smrti	21. oktobar 1943.(1943-10-21) (52/53 god.)
Mesto smrti	manastir Ostrog, Kraljevina Jugoslavija (dejure) NDCG (defakto)
Vojna karijera
Čin	Pukovnik

Bajo Stanišić (Vinići, 1890–1943) bio je oficir u vojskama Kraljevine Crne Gore i Kraljevine Jugoslavije. Učestvovao je u Prvom balkanskom, Drugom balkanskom, Prvom svjetskom i Drugom svjetskom ratu. Pred Drugi svjetski rat bio je pukovnik Vojske Kraljevine Jugoslavije i komandovao je pukom na jugoslovensko-albanskoj granici. Za vrijeme Trinaestojulskog ustanka, bio je savjetnik u Privremenoj vrhovnoj nacionalnooslobodilačkih trupa Crne Gore. Poslije neuspjeha ustanka radio je organizovanju četničkih jedinica i podrivanju partizanskog pokreta. U dogovoru sa Italijanima, Stanišić je 11. februara 1942. otvoreno istupio protiv partizana i stupio u službu Italijana. Ubijen je u borbi sa partizanima u manastiru Ostrog.

Biografija

Rođen je je u Vinićima kod Danilovgrada, 16. maja 1890. godine, od oca Jakova i majke Živane (đev. Nikčević). Otac Jakov je prvi oficir iz bratstva Stanišića. Komandovao je Vinićkom četom, da bi, nakon unapređenja kada postaje potpukovnik i komandant bataljona u Sandžačkoj vojsci kod serdara Janka Vukotića, predao komandu nad Vinićkom četom svom sinu Baju.

Osnovnu školu završio je u Barama Šumanovića, a podoficirsku školu na Cetinju 1907. godine. Završio je oficirsku školu na Cetinju 1912. godine.

U Prvom i Drugom balkanskom ratu bio je komandir Vinićke čete. Ranjen je na Skadru 29. oktobra 1912. godine. Proizveden je u čin aktivnog pješadijskog poručnika 13. novembra 1913. godine. U Prvom svetskom ratu je oficir, pa je 1916. godine interniran u austrougarski logor Boldogasonj u kom je proveo vreme do pada Austrougarske 1918. godine. Primljen je u jugoslovensku kraljevsku vojsku, pa je službovao u Beogradu, Mariboru, Bileći i Trebinju.

Poslije Prvog svjetskog rata stupio je u kraljevsku jugoslovensku vojsku. U čin pukovnika unaprijeđen je 1936. U Bileći je vršio dužnost komandira Podoficirske akademije.

Drugi svjetski rat

Za vrijeme Aprilskog rata bio je komandant 38. puka (u sastavu Komskog odreda Zetske divizije Treće armije) koji je jedini napredovao kod Skadra protiv Italijana u vojnim operacijama. Po kapitulaciji se povezao sa crnogorskim oficirima, među kojima su bili Pavle Đurišić i Đorđije Lašić i počeo pripreme za dizanje ustanka.

Trinaestojulski ustanak

Za vrijeme Trinaestojulskog ustanka 1941. bio je član privremene komande narodnooslobodilačkih grupa Crne Gore. Poslije ustanka boravio je na području Vinića i neko vrijeme bio je bez ikakve funkcije. Krajem jeseni se nalazio u štabu Vražegrimsko-Pavkovićko-Petrušinskog Narodnooslobodilačkog pokreta. 21. septembra mjeseca 1941. godine kod Petrovca na Moru dolazi do iskrcavanja jugoslovensko-britanske obavještajne misije engleskog kapetana Bila Hadsona i oficira kraljevske vojske majora Zaharija Ostojića i Mirka Lalatovića. Oni se početkom oktobra sastaju sa Bajom Stanišićem, kada mu dostavljaju dokument kojim ga Kraljevska vlada iz Londona postavlja za komandanta nacionalnih trupa Crne Gore i Hercegovine.

Saradnja sa Italijanima

U zimu dolazi do naglog prelaska pojedinih djelova KPJ na tzv. drugu fazu revolucije (socijalna revolucija), usled čega dolazi do brojnih zločina komunista nad učenim i uglednim ljudima iz perioda prije rata. Nakon ovakvih "lijevih skretanja", pukovnik Bajo Stanišić je protestno napustio Vrhovni štab ustaničke vojske i sa Bjelopavlićima formirao četničku formaciju čiji je bio komandant.

Bajo Stanišić sa italijanskim okupacionim guvernerom Alesandrom Pircio-Birolijem.

Sa italijanskim predstavnicima je napravio sporazum 11. februara 1942. godine u selu Rsojevići, kod Danilovgrada i otvoreno se izjašnjavao protiv NOP-a. Sporazum Stanišića i komandanta italijanske divizije Taro od 17. februara 1942. bio je prvi u nizu italijansko-četničkih zvaničnih sporazuma. U martu 1942. godine, Alesandro Pircio-Biroli uspio je da napravi koaliciju između četnika i zelenaša. Pod patronatom okupatora Crna Gora je podijeljena na tri sektora od kojih jedan pripada zelenašima Krsta Popovića, a druga dva četnicima Baja Stanišića i Pavla Đurišića. Bio je u svim borbama koje su se vodile na prostoru Crne Gore čitave 1942. godine.

Poraz na Neretvi

Mihailović je krajem decembra 1942. zamislio plan o uništenju partizana u zapadnoj Bosni uz italijansku podršku i u kom bi učestvovale četničke jedinice koje su bile organizovane kao italijanske pomoćne trupe. Po tom planu bi četničke jedinice iz Like, sjeverne Bosne, sjeverne Dalmacije, Hercegovine i Crne Gore opkole i unište partizansku slobodnu teritoriju, što bi četnicima omogućilo da kontrolišu jadransko zaleđe i tu sačekaju očekivano savjezničko iskrcavanje. Mihailović je dalje osmislio jedan plan o operacijama kad se Saveznici iskrcaju na obalu. Prema tome planu, pukovnik Stanišić trebalo je da dođe iz Crne Gore obalom i zauzeti Split, gdje će se staviti pod komandu vojvode Trifunovića-Birčanina. Njihove združene snage bi se spojile sa onima iz sjeverne Dalmacije, zapadne Bosne i Like i krenule na sjever.

Početkom 1943. pukovnik Stanišić se nalazio u Hercegovini, organizujući svoje odrede radi uništenja partizanskog pokreta. Jedinice pukovnika Stanišića Italijani su u februaru vozovima prevezli iz Nikšića u Mostar radi učešća u borbama.

U jesen 1943. sa generalom Blažom Đukanovićem je preselio svoj štab u manastir Ostrog.

Vrhovni partizanski štab dao je zadatak Petoj proleterskoj crnogorskoj brigadi da opsedne i likvidira Stanišićev i Đukanovićev štab u samom Ostrogu.

Napad je počeo 17. oktobra 1943. Zidine ostroškog manastira tučene su topovima. Blažo Đukanović i Bajo Stanišić su davali žilav otpor iz samog manastira.

Pukovnik Stanišić se povukao u Gornji ostroški manastir, misleći da će mu stići pomoć iz Nikšića. Posle 4 dana opsade, 21. oktobra predao se prvi general Đukanović sa nešto vojnika, a zatim je osuđen na smrt i streljan.

Jedini otpor je ostao da pruža pukovnik Stanišić sa svoja tri sinovca.

I pored partizanskog povika da se preda, Stanišić ostaje do kraja.

Pred njegovu smrt, samoubistva su izvršili njegovi sinovci, a on je poginuo pucajući sa prozora Ostroškog manastira.

Telo mu je bačeno niz ostroške litice.

Bajo nije bio pukovnik, već brigadni general. Ipak, u narodu je ostao upamćen kao pukovnik. Naime, jugoslovenska kraljevska vlada u Londonu je rijetko zasjedala, svega nekoliko puta godišnje.

Na sjednici vlade održanoj u julu 1943. godine, odlučeno je da se pukovnik Bajo Jakovov Stanišić unaprijedi u čin brigadnog generala. Međutim, ta odluka nije pismeno potvrđena na toj sjednici, već tek na narednoj koja je održana početkom 1944. godine. Kao što je poznato, Bajo je ubijen u Ostrogu, oktobra 1943. godine.

Privatni život

Bajova žena Vidosava je bila od Petrovića iz negotinske Krajine, praunuka srpskog junaka Veljka Petrovića.

Bajova rođena tetka Novka, bila je žena Todora Kadića.

Literatura

• Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9. 
• Pajović, Radoje (1977). Kontrarevolucija u Crnoj Gori: četnički i federalistički pokret 1941—1945 (PDF). Cetinje: Obod. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 08. 2014. g. Pristupljeno 30. 07. 2016. 
• Pavlowitch, Stevan K. (2008). Hitler's new disorder: the Second World War in Yugoslavia. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-70050-4.