Zetska eparhija

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava, osnivač Zetske eparhije (1219)

Zetska eparhija je naziv za staru srednjovjekovnu eparhiju Srpske pravoslavne crkve. Ustanovljena je 1219. godine kao episkopija, a njeni arhijereji su 1346. godine, prilikom proglašenja Srpske patrijaršije, dobili pravo da nose počasni naslov mitropolita. Prvo eparhijsko sjedište bilo je u manastiru Svetog arhanđela Mihaila na Prevlaci. Eparhija se tokom poznije istorije razvila u današnju Mitropoliju crnogorsko-primorsku.[1][2][3][4][5]

Predistorija[uredi | uredi izvor]

Ostaci srpskog pravoslavnog manastira Svetog arhanđela Mihaila na Prevlaci

Istorija svetosavske Zetske episkopije nastavlja se na istoriju starijih pravoslavnih ustanova u srpskom primorju.[6][7]

Iako se pojava ranog hrišćanstva na tim prostorima vezuje za prve vjekove hrišćanske istorije, crkveni poredak se ustalio tek tokom 4. vijeka, nakon uvođenja mitropolitskog sistema. Pošto se upravni centar tadašnje provincije Prevalitane nalazio u antičkom Skadru, episkop tog grada je dobio mitropolitsku vlast nad svim episkopima u toj provinciji, čime je stvorena skadarska crkvena oblast, odnosno Skadarska mitropolija, kojoj je pripadala i drevna episkopija u antičkoj Duklji.[8]

Za vrijeme vladavine vizantijskog cara Justinijana I (527–565) stvorena je nova Arhiepiskopija Justinijana Prima, sa centrom u istoimenom gradu (lokalitet Caričin grad, kod Lebana u današnjoj Srbiji). Toj arhiepiskopiji je prilikom osnivanja (535) bila dodjeljena crkvena nadležnost nad nekoliko pokrajina, među kojima je bila i Prevalitana, tako da je i Skadarska mitropolija sa svim svojim episkopijama došla pod jurisdikciju arhiepiskopa Prve Justinijane.[9]

Početkom 7. vijeka, usljed napada Avara i Slovena, postradale su drevne episkopije u gradovima širom Prevalitane, što je dovelo do propasti Skadarske mitropolije i Dukljanske episkopije. Tek nakon pokrštavanja Srba i kasnijeg širenja vizantijske Dračke teme prema srpskoj kneževini Duklji tokom 9. i 10. vijeka, došlo je do postepene obnove lokalnih episkopija (Krojanska, Lješka, Pilotska, Drivastanska, Skadarska, Barska, Dukljanska), pod okriljem pravoslavne Dračke mitropolije.[10][11]

Tokom 11. i 12. vijeka, na tim prostorima je došlo do jačanja Rimokatoličke crkve i postepenog uzmicanja pravoslavlja, što je dovelo i do gašenja starijih pravoslavnih episkopija na širem prostoru Duklje.[12] Takvo stanje je potrajalo sve do početka 13. vijeka, kada je prvi srpski arhiepiskop sveti Sava, nakon dobijanja crkvene autokefalnosti (1219), odlučio da se na primorskim područjima, koja su u ranijim vremenima pripadala bivšim pravoslavnim episkopijama Dračke mitropolije (Dukljanska, Barska, Skadarska, Drivastanska, Pilotska), ustanovi nova Zetska episkopija,[13] koja je time postala i baštinica starijeg pravoslavnog nasleđa na tim prostorima, a to je našlo odraza i u dobijanju istaknutog mjesta među svetosavskim episkopijama.[14]

Zetska episkopija (1219—1346)[uredi | uredi izvor]

Srpski pravoslavni manastir Morača, iz prve polovine 13. vijeka

Zetsku eparhiju je 1219. godine osnovao prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava sa sjedištem u manastiru Svetog arhanđela Mihaila, na Prevlaci u Boki Kotorskoj, na ostrvcu koje se danas zove Stradioti.[1]

Ova eparhija je obuhvatala čitavu srednjovekovnu oblast stare Zete, odnosno Duklje, sa primorjem od Kotora do Lješa, a prema unutrašnjosti je obuhvatala oblast Morače, kao i čitav kraj oko Skadra u današnjoj sjevernoj Albaniji.[3][5]

Od osnivanja, pa sve do druge polovine 14. vijeka, ova eparhija je pripadala državi Nemanjića. Iz toga vremena poznata su imena nekolicine zetskih episkopa, sa približnim godinama službe.[15][16]

Zetska mitropolija (1346—1485)[uredi | uredi izvor]

Knez Stefan (Vukanov) Nemanjić, ktitor manastira Morače (13. vijek)

Kada je 1346. godine Srpska arhiepiskopija proglašena patrijaršijom, Zetska eparhija je proglašena mitropolijom. Ne zna se, da li je to bio samo počasni naziv ili je već tada, kao Skopska mitropolija, dobila pod svoju vlast i nekog episkopa. Vrlo je vjerovatno da je jedan vikarni episkop zetskih mitropolita već tada postavljen u skadarskoj Krajini ili u srcu same Zete, kao što se zna da je bilo u drugoj polovini 15. vijeka.

Krajem 14. i početkom 15. vijeka usled tadašnjih ratnih zbivanja i unutrašnjih sukoba došlo je do razaranja starog sjedišta Zetske eparhije na Prevlaci, usled čega su zetski mitropoliti privremeno prešli u Krajinu. Jedan od tadašnjih zetskih mitropolita je stanovao i u Budvi, a bio je 1441. godine ujedno i namjesnik srpskog despota Đurđa u tom gradu. Zna se da je jedan zetski mitropolit još i 1456. godine bio feudalni gospodar u primorskoj župi Luštici.

Tokom 15. vijeka, zetski se mitropoliti češće pominju u skadarskoj Krajini, odnosno u Vranjini i na Obodu u Rijeci Crnojevića, gde su imali i svoje vikarne episkope, dok se 1485. godine nisu definitivno nastanili u Bogorodičinom manastiru na Cetinju, u Crnoj Gori i od tada se Zetska eparhija po novom sjedištu na Cetinju prozvala i Cetinjskom eparhijom iz koje se razvila današnja Mitropolija crnogorsko-primorska.

Zetski episkopi i mitropoliti[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Bogdanović 1981, str. 317-320.
  2. ^ Janković 1984, str. 199–204.
  3. ^ a b Popović 2002, str. 171—184.
  4. ^ Mitrović 2021, str. 11-29.
  5. ^ a b Mišić & Koprivica 2021, str. 31-45.
  6. ^ Stamatović 2006, str. 5-12.
  7. ^ Radović 2010, str. 7-13.
  8. ^ Popović 2004.
  9. ^ Turlej 2016, str. 47-86.
  10. ^ Kalić 1979, str. 30-32.
  11. ^ Komatina 2016, str. 68-73.
  12. ^ Ćirković 1981, str. 195.
  13. ^ Bogdanović 1981, str. 315—327.
  14. ^ Komatina 2016, str. 286-287.
  15. ^ Markuš 2006, str. 39-86.
  16. ^ Martinović 2020, str. 357-367.
  17. ^ Miklošič, Franc (1858). Monumenta Serbica Spectantia Historiam Serbiae, Bosniae, Ragusii, 1269. g. Beč. str. 50. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Зетска_епархија&oldid=27614306”