Podgorička skupština

Učesnici Velike Narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori, održane 26. novembra 1918. godine u Podgorici

Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori (ili kraće samo Velika narodna skupština, često i sa dodacima Velika crnogorska narodna skupština ili Velika srpska narodna skupština), poznatija pod nazivom Podgorička skupština, bila je narodno predstavništvo Crne Gore po završetku Prvog svjetskog rata. Zasedala je od 24. do 29. novembra 1918. godine u Podgorici. Njene najpoznatije odluke bile su: zbacivanje kralja Nikole i dinastije Petrovića Njegoša u korist dinastije Karađorđevića, ujedinjenje Crne Gore sa Kraljevinom Srbijom i iskazivanje podrške ujedinjenju svih Srba, Hrvata i Slovenaca u jedinstvenu jugoslovensku državu. Ca njima se nisu slagale pristalice svrgnutog kralja Nikole, što je nedugo potom dovelo do novih političkih zapleta. Skupština je takođe izabrala i poseban Narodni odbor, kome je povereno vršenje izvršne vlasti. Predsjednik skupštine bio je Savo Cerović.

Pripreme za skupštinu

Svetozar Tomić (1878−1938)

Rad na ujedinjenju Crne Gore i Srbije intenziviran je tokom ulaska savezničkih trupa (francuskih, engleskih, američkih, italijanskih i srpskih) u oslobođenu Crnu Goru. Načelnik srpske Vrhovne komande, vojvoda Živojin Mišić, uoči ulaska ovih trupa na teritoriju Crne Gore (Metohija), u uputstvu komandantu, Dragutinu Milutinoviću, 23. oktobra odredio je zadatak srpskim trupama da „pomoću Crnogoraca rade na sjedinjenju Crne Gore i Srbije“. Put od Peći do Cetinja srpske trupe su prošle za veoma kratko vreme. Cetinje je zvanično zauzeto 23. oktobra (5. novembra) 1918. godine. U njemu je uspostavljena komanda mesta i vojna vlast, koja se pozivala na naredbe Vrhovne komande srpske vojske. Sa srpskom vojskom u Crnu Goru su ušli i političari koji su bili zaduženi za politički rad. Na sednici srpske vlade, 15. oktobra 1918. godine, za poverenika za politička pitanja u Crnoj Gori imenovan je Svetozar Tomić, a u Odbor su, pored Tomića, u dogovoru sa Pašićem, ušli: Petar Kosović, Janko Spasojević i Milosav Raičević. Oni su odmah po ulasku srpskih trupa na područje Crne Gore formirali Centralni izvršni odbor za ujedinjenje Srbije i Crne Gore, koji je delovao po instrukcijama srpske vlade. Položaj kralja Nikole bio je politički neizvestan. Odbor za ujedinjenje je vršio postavljanje načelnika okruga i srezova, predsednika u varoškim opštinama, starešine u kapetanijama i jedan broj činovnika.

Ovoj Velikoj narodnoj skupštini su prethodile slične, manjeg značaja, po gotovo svim mestima Crne Gore i pod različitim nazivima. Na njima je uspostavljena procedura održavanja izbora, sazivanja zajedničke skupštine i ciljevi koje zajednička skupština treba svetu da obznani.

Izbori za skupštinu

Glavni članak: Izbori za Veliku narodnu skupštinu srpskog naroda u Crnoj Gori

Kraljevina Crna Gora: prostor na kome su sprovedeni izbori 19. 11. 1918.

Centralni izvršni odbor je, na sednici u Beranama 25. oktobra/7. novembra 1918. godine, propisao Pravila za biranje narodnih poslanika za Veliku narodnu skupštinu. Proglas o raspisivanju izbora i Pravila za biranje narodnih poslanika za Veliku narodnu skupštinu, poslati su iz Berana 27. oktobra okružnim načelnicima u Crnoj Gori, s nalogom da se organizuju izbori po kapetanijama, varoškim opštinama i srezovima. Za održavanje zborova i izbor poverenika dat je rok od sedam dana, dok je u nekim mestima, poput Cetinja, za te poslove preostalo tek tri dana. Čitavim izbornim procesom rukovodio je Centralni izvršni odbor preko svojih poverenika i izaslanika koji su sazivali zborove i sednice i utvrđivali rezultate izbora.

Izbori za sastav skupštine obavljeni su 19. 11. 1918. godine na celom prostoru kraljevine Crne Gore. Svaka kapetanija birala je po 2, dok je svaki srez (iz oblasti koje su oslobođene u Prvom balkanskom ratu) birao po 3 poslanika. Veći gradovi (preko 5 000 stanovnika) birali su po 2 poslanika, a oni manji (sa manje od 5 000 stanovnika) po 1 poslanika.

Glasalo se na javnim zborovima (bez biračkih spiskova, identifikacionih dokumenata i biračkih odbora), na kojima je javnim i posrednim glasanjem:

• svaka kapetanija birala 10 poverenika,
• svaki srez birao 15 poverenika,
• svaka veća varoš birala 10 poverenika,
• svaka manja varoš birala 5 poverenika.

Potom su se okupljali poverenici iz jednog okruga i na zajedničkoj sednici odlučivali o svojim predstavnicima tj. predstavnicima na skupštini.

U nekim kapetanijama nisu ni održani skupovi (pljevaljski i beranski okrug), već su poslanici jednostavno imenovani i još su predstavljali narod bjelopoljskog okruga. Poslanici birani u Andrijevici predstavljali su građane plavso-gusinjskog sreza. Na ovaj način je izabrano 165 poslanika za skupštinu.

Srpska vojska je imala naređenje da „nastavi najenergičnije i svim sredstvima da se na teritoriji koju je naša vojska okupirala uguši svaka agitacija, pa ma od koga dolazila“, u čemu su im na raspolaganju stajala „sva sredstva“ (Ž. Mišić). Sa tim u vezi stoji i akcija oficira vojske kraljevine Srbije koji su krajem novembra, neposredno pred samu Podgoričku skupštinu sprečili pokušaj kraljevine Italije da okupira Crnu Goru i time spreči uspostavu novog poretka koji nije bio u saglasnosti sa obećanjima velikih sila crnogorskim državnim organima. Istovremeno je Vrhovna komanda srpske vojske naredila svojim komandama sa sedištem u Sarajevu, Zagrebu i Beogradu da spreče povratak dela crnogorskih interniraca (oficira, ministara, poslanika...) „dok se pitanje ujedinjenja ne reši“.

Tok skupštine

Potpredsjednik skupštine, pravnik i sudija Savo Fatić (1876−1948)

Pripreme za početak rada skupštine obeležila su dva suprotna mišljenja o načinu ujedinjenja Crne Gore i Srbije. Skupština je zasedala od 24. do 29. novembra 1918. godine. Od dve prethodne i pet redovnih zasedanja, najznačajnija je druga redovna sednica od 26. novembra na kojoj su donesene istorijske odluke o ujedinjenju naroda Kraljevine Crne Gore i Kraljevine Srbije, kao i odluka o detronizaciji dinastije Petrovića.

Skupština je otpočela sa radom 24. 11. u zgradi Duvanskog monopola i na prvom zasedanju izabrani su tajnim glasanjem organi skupštine (predsednik Savo Cerović, potpredsednici Lazar Damjanović i Savo Fatić i sekretari).

Bjelaši

Bjelaši su se zalagali za bezuslovno sjedinjavanje Crne Gore i Srbije.

Zelenaši

Zelenaši su se zalagali za uslovno sjedinjavanje Crne Gore i Srbije.

Odluke skupštine

Podgorička skupština je, na Drugoj redovnoj sednici 13./26. novembra, bez rasprave i aklamacijom usvojila već napisani tekst Odluka, koji su potpisali 160 poslanika. Ovaj akt je usvojen pod imenom Rezolucija, a kasnije objavljen kao plakat pod nazivom Odluka. Odluke su:

• Da se kralj Nikola I Petrović - Njegoš i njegova dinastija zbaci sa crnogorskog prijestola.
• Da se Crna Gora sa bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjene stupe u zajedničku Otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca.
• Da se izabere Izvršni narodni odbor od 5 lica, koji će rukovoditi poslovima, dok se ujedinjenje Srbije i Crne Gore ne privede kraju.
• Da se o ovoj skupštinskoj odluci izvijesti bivši kralj Crne Gore Nikola Petrović, Vlada Kraljevine Srbije, prijateljske Sporazumne sile i sve neutralne države.

Marko Daković, član Izvršnog narodnog odbora

Na četvrtoj sednici (28. novembra) je izabran Izvršni odbor, u stvari privremena vlada.

Na petoj sednici (29. novembra) skupština je odlučila:

• Da se pokretna i nepokretna imovina bivšeg kralja Nikole Petrovića Njegoša i njegove dinastije, u Crnoj Gori konfiskuje u ime naroda.
• Da se za svagda zabrani ulazak u našu zemlju pređašnjem kralju Nikoli Petroviću Njegošu, a tako i svim članovima njegove dinastije.

Kraljeva imovina je konfiskovana.

Odluka o ujedinjenju sa Srbijom, dovela je do niza drugih odluka o ujedinjenju u novu državu pod imenom Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.

Podgorička skupština je izabrala delegaciju od osamnaest članova, koju je predvodio mitropolit Gavrilo Dožić, da odluke Podgoričke skupštine odnese u Beograd. Delegacija je uručila odluke Podgoričke skupštine regentu Aleksandru 17. decembra 1918. godine, ili 17 dana poslije proglašenja ujedinjenja i stvaranja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno jugoslovenske države. Ovim je praktično zaokružen okvir odluka Podgoričke skupštine kojim je proglašeno pripajanje Crne Gore Srbiji, detronizovana crnogorska dinastija i uspostavljena privremena vlast koja je odluke trebalo da sprovede u delo.

Odluke Podgoričke skupštine nije priznale nijedna velika sila. Sama Srbija je zvanično raskinula diplomatske odnose sa Crnom Gorom 28. decembra 1918. godine, više od mjesec dana po donošenju odluke o bezuslovnom ujedinjenju. Odlukama Podgoričke skupštine crnogorska država je faktički prestala da postoji.

Januarsko zasjedanje

Andrija Radović (1872−1947)

Poslednji put Velika narodna skupština se sastala, na zahtev vlade iz Beograda, 27. januara 1919. godine i izabrala poslanike iz Crne Gore u Privremeno narodno predstavništvo, privremeno predstavničko i zakonodavno tijelo jugoslovenske države. Izabrani su: Andrija Radović, Marko Daković, Todor Božović, Spasoje Piletić, Risto Jojić, Lazar Damjanović, Mihailo Ivanović, Ilija Ljumović, Marko Matanović, Tripko Žugić i Radovan Bošković.

Tačke izvještaja koji je sačinila međunarodna posmatračka komisija sastavljena iz više članova iz različitih zemalja, povodom izbora za Podgoričku skupštinu i generalnog stanja u Crnoj Gori, 9. februara 1919. godine: 1) Trupe koje su se nalazile u Crnoj Gori su bile jugoslovenske, a ne srbijanske: njihov broj u cijeloj zemlji ne prelazi 500 ljudi: one nisu bile upletene u izbore i zbivanja oko pobune. 2) Izbori su bili slobodni pošto 500 oficira i vojnika jugoslovenskih nisu mogli desetinama hiljada Crnogoraca nametnuti svoju volju. 3) Izbori su bili demokratskiji nego oni praktikovani za vrijeme vladavine bivšeg kralja Nikole. 4) Svi Crnogorci su bili za ujedinjenje sa Srbijom i ne žele povratak raskralja Nikole, kojega drže za izdajnika zemlje. 5) Pobuna je prouzrokovana od strane nekoliko agenata bivšeg kralja, a koji su potpomognuti agentima italijanskim; mogli su obmanuti neke neobaviještene ličnosti. 6) U zemlji je vladao mir, krivci će biti osuđeni od strane redovnih sudova. 7) Zahtijeva se da odbjegli pobunjenici kod Italijana u San Đovani Di Medui i Kotoru budu predati francuskom generalnu Venelu i da odgovaraju za rušenje telefonskih žica i pljačku vojničkih namirnica. Broj zatvorenih ličnosti se penje otprilike na jednu stotinu. Svi seljaci su pušteni na slobodu.

O ujedinjenju i prihvatanju kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca pod Karađorđevićima, piše prestolonasljednik Mihailo Petrović Njegoš u svojim memoarima:

Bili smo još na školovanju u Istburnu kad je, 1. marta 1921, preminuo naš ded, kralj Nikola. Prestavio se u osamdesetoj godini života, u svojoj vili u Antibu, na jugu Francuske. Krajem 1918. godine, ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom, san svih Srba, bilo se izvršilo pod okolnostima sa kojima on nije bio saglasan. Stoga je ostao da živi u inostranstvu. Sa svojom ženom, kraljicom Milenom, proveo je neko vrijeme u Italiji, pa potom u Francuskoj (Lion, Bordo, Po), i konačno se naselio na Azurnoj obali. Njegova smrt izazvala je u meni duboku žalost. Nekoliko dana docnije, imao sam priliku da u engleskim listovima vidim, s tužnim i mučnim osjećanjem, fotografije njegove sahrane. Na jednom snimku, njegov kovčeg italijanski mornari unose u ratni brod. Po želji njegove kćeri kraljice Jelene, sahranjen je u San Remu. Za njim će tamo, dve godine docnije, otići i naša baka Milena.

Mada se ogromna većina Crnogoraca izjasnila za ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom, - i stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, - jedan mali broj odbijao je da to prizna. Kad je kralj Nikola umro, oni su za kralja proglasili mog strica Danila. Iz kog razloga koji mi nisu poznati, Danilo se rešio da tu titulu ne ponese. Kako je bio bez dece, sva svoja prava preneo je na mene, još maloletnog. To, uostalom, nije imalo svoje važnosti, ni posledica. Dva-tri meseca docnije, kad sam se o raspustu našao kod majke u Parizu, pročitao sam u štampi vest o tome da su sve velike sile priznale ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Ja sam u ono vreme bio isuviše mlad, da bih imao tačnu i jasnu predstavu o značaju svega toga. Docnije, kad sam temeljno proučio istoriju Južnih Slovena, razumeo sam u kojoj meri je bilo pravedno, i neopozivo, to uklapanje Crne Gore u jednu širu otadžbinu, nakon vekova rastavljenosti, s ostalim Srbima, Hrvatima i Slovencima. Crna Gora, - koja se bila održala kroz istoriju kao ostrvce nezavisnosti i slobode, dok su se ostala braća nalazila u sklopu Austrije ili Turske, - nije imala razloga da postoji kao celina za sebe kad su se braća oslobodila tuđinskog gospodarstva. Poput Italijana i Nemaca, Jugosloveni su se 1918. godine ujedinili na osnovu načela o samoopredeljenju naroda. Oni što su žalili za Crnom Gorom kao zasebnom državom, nisu uviđali jednu osnovnu stvar: da Crna Gora nije mogla postojati kao samostalna država od trenutka kad su se stvorili uslovi za jednu veliku nacionalnu državu naroda iste krvi i jezika. Već u svojoj mladosti, čim sam bio u stanju shvatiti elemente našeg nacionalnog problema, ja sam se zauvek, i nepokolebljivo, opredelio za princip punog jugoslovenskog jedinstva.

Legitimnost ili nelegitimnost

Glavni članak: Salisov izvještaj

Ovaj akt je prema delu istoričara bio presedan u dotadašnjoj balkanskoj istoriji, da jedna nezavisna država bude sjedinjena sa drugom, bez obzira na njenu nezavisnost i njen međunarodno — pravni legitimitet i kontinuitet. U doba tih događanja postojala je crnogorska vlada, crnogorska skupština (birana na izborima 1914. godine), crnogorski dvor pri kojem su delovali akreditovani predstavnici velikih sila i Srbije, crnogorski Ustav i zakoni.

Sa druge strane vojska kraljevine Crne Gore je 25. januara 1916. godine, zbog nemogućnosti da odstupi, raspuštena. Ovo je po nekima tumačeno kao kapitulacija, čime je politički vrh kraljevine Crne Gore izgubio dozu kredibiliteta.

Sami saveznici nisu bili načisto šta se događa u Crnoj Gori, pa su u istu slali više misija koje su im podnosile izvještaje. Neki izvještaji su bili marljivo urađeni, a neki površno (urađeni za jedan dan).

Premda se danas prenaglašavaju mnoge nepravilnosti prilikom priprema velike Narodne skupštine u Podgorici, uz isticanje da je prisustvo srpskih trupa bilo korišćeno kao neka vrsta pritiska, činjenica je, van svakog spora, da je većina naroda u Crnoj Gori, preko svojih uglednih izabranika, s mnogo autentičnog entuzijazma 26. novembra 1918. izglasala bezuslovno sjedinjenje sa Srbijom. Svrgavanje dinastije Petrović-Njegoš, koje je prethodilo činu ujedinjenja pod dinastijom Karađorđevića imalo je, međutim značajnije posledice: kraljeve pristalice su, uz finansijsku pomoć italijanskih oficira, pokušali da oružjem ospore novo stanje, i najstarijega srpskoga kralja Nikolu Petrovića Njegoša, vrate na presto Crne Gore. Brzo i brutalno skršena Božićna pobuna, ostavila je, bar u lokalnom predanju, ako ne i u proverivim istorijskim izvorima, gorak ukus međusrpskog sukoba, koji se danas, iz sasvim drugih razloga, namerno, tj. nenaučno, preuveličava.

— Dušan Bataković „Ujedinjenje Crne Gore i Srbije: Od snova predaka do košmara savremenika”

Zanimljivosti

Postoje određene identitetske sličnosti Crne Gore pod austrougarskom okupacijom, fašističke kvislinške tvorevine Crne Gore iz 1941. i današnje Crne Gore. U sve tri Crne Gore je ukinuta trobojka, a u poslednje dve zvanična zastava Crne Gore postaje crveni ratni barjak. 1917. godine se zabranjuje upotreba srpske trobojke u Crnoj Gori. Zvanična zastava Crne Gore 1941. godine postaje vojnička zastava kralja Nikole, a današnja ima i žutog (zlatnog) orla, iako su sve zastave Crne Gore (sa orlom) imale uvek belog orla, koji je u crnogorskoj štampi često nazivan Dušanovim. Crnogorski sabor, koji se sastao na Petrovdan 1941. ukinuo je odluke Podgoričke skupštine, a to je urađeno i 1945, 2006. i 2018. godine. I onda i danas se govorilo o okupaciji Crne Gore od strane Srbije, a danas se govori i da su Srbi okupirali Crnogorce, iako su onda Crnogorci bili etnički Srbi, a crnogorska štampa je govorila samo o Srbijancima i Crnogorcima (baš jer su svi bili Srbi). Crnogorski Sabor iz 1941. godine, uputio je telegram Adolfu Hitleru u kojem se navodi da Crna Gora, koja je u akcionoj sferi fašističke Italije, uspostavljena kao suverena i slobodna država, upućuje svoje misli Hitleru, u želji da Osovina i novi evropski poredak dostignu skoru srećnu pobedu.

Učesnici

Učesnici Velike Narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori, održane 26. novembra 1918. godine u Podgorici

Ovo je spisak učesnika Velike narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori, poznatije pod nazivom Podgorička skupština, na kojoj je izglasano ujedinjenje Kraljevine Crne Gore sa Kraljevinom Srbijom.

Ime i prezime	Zanimanje
Savo Cerović	član velikog suda
Dušan Matanović	advokat
Krsto Raičković	aps, pravnik
Jovan Stanković	učitelj
Gavrilo Dožić	mitropolit crnogorsko-primorski
Jovan Ćetković	učitelj
Spasoje Piletić	nač. min. un. djela
Mihailo Božović	svršeni pravnik
Vuko Pulević	svršeni filozof
Filip Pavićević	učitelj
Petar Popović	sekr. obl. suda
Arso Petrović	sekr. obl. suda
Stevan Gošović	maturant
Miraš Radonjić	pisar obl. suda
Dimitrije Grujić	učitelj
Nikola Simović	sveštenik
Radovan Bošković	sekr. suda
Dušan Grupković	student prava
Marko Savićević	činovnik
Stanko Radović	marveni ljekar
Miloš Jovanović	apsol. pravnik
Živko Pavićević	apsol. pravnik
Lazar Damjanović	advokat
Savo Fatić	advokat
Novo Vučić	učitelj
Nika Ujkić	težak
Milan Nenezić	upravnik banke
Spasoje Radulović	bivši narodni poslanik
Vasilije Drakić	učitelj
Filip Majić	sveštenik
Risto Vujačić	advokat
Zarije Vuković	predsjednik suda u penziji
Janko Spasojević	bivši ministar
Velimir Jojić	svršeni filozof
Ljubo Bakić	bivši ministar
Savo Spasojević	sekretar min. spolj. poslova
Radoje Nikolić	geometar
Novica Popović	učitelj
Ljubo Vuksanović	advokat
Božidar Tomović	student prava
Jagoš Vešović	profesor
Savo Paunović	plemenski kapetan u penziji
Risto Jojić	suplent
Tomica Ivanović	student prava
Marko Ćulafić	težak
Novo Vugdelić	čin. Glavne kontrole
Jakov Zarubica	ljekar
Serafim Džarić	iguman
Savo Vukojičić	sveštenik
Derviš Šećer Kadić	okružni muftija
Omer Beg Selanović	sudija obl. suda
Milan Bajić	apsol. pravnik
Hamdi Beg Hasanbegović	posjednik
Mitar Obradović	suplent
Aleksa Bajić	trgovac
Mahmut Begmanović	sudija Opštinskog suda
Prokopije Šiljak	učitelj
Sava Dragović	biv. sudija
Ilija Mandić	plem. kapetan u penziji
Jovo Lazarević	trgovac
Miloš Radović	učitelj
Milan Terić	svrš. đak trgov. akademije
Pavle Žižić	učitelj
Novica Šćepanović	apsol. student filozofije
Blagoje Selić	opšt. sudija
Nikola Bulatović	učitelj
Mišo Drašković	zemljoradnik
Marko Rakočević	apsol. student filozofije
Mirko Vujisić	sveštenik
Bogdan Bojović	sekretar prvost. suda
Tomo Poleksić	maturant
Stanko Obradović	sveštenik
Ljubo Cerović	pisar. obl. suda
Radovan Tomić	učitelj
Radule Jauković	sekretar vel. suda
Marko Daković	advokat
Kosto Pejović	advokat. priprav.
Ivo Vukotić	advokat. priprav.
Gavro Komnenić	pošt. čin.
Nikola Kovačević	učitelj
Ivo Koprivica	sveštenik
Miljko Bulajić	učitelj
Kosto Lješević	sveštenik
Novak Kovačević	sudija
Mirko Simović	nastojnik građ.
Miloš Brajović	učitelj
Gliša Lalović	bankar. činov.
Stevan Nikolić	student
Vukan Đurović	svrš. pravnik.
Ljubo Pavić	posjednik
Jovo Bajović	predsjednik opštine
Krsto Stanišić	zemljodelac
Milan Vukotić	činovnik
Grujica Uskoković	zemljoradnik
Danilo Radoičić	činovnik
Miro Glomazić	učitelj
Mirčeta Golović	sveštenik
Jovo Radović	sveštenik
Mitar Višnjić	zemljodelac
Ilija Gvozdenović	učitelj
Nikola Klisić	učitelj
Mihailo Ivanović	sudija
Dušan Popović	student prava
Blažo Lekić	svršeni pravnik
Petar Lukić	činovnik
Mitar Iličkonić	trgovac
Petar Hajduković	sveštenik
Vaso Novaković	student prava
Sava Divanović	bankar. činov.
Suljo Petović	zemljoradnik
Uroš Marić	apotekar
Jovan Hajduković	činovnik
Ljubo Glomazić	advokat
Neško Radović	ljekar
Vido Milošević	zemljoradnik
Marko Matanović	inženjer
Aleksa Martinović	konsul
Pero Vrbica	šef. drž. računovodstva
Vojvoda Stevo Vukotić	biv. oblasni upravitelj
Luka Vukotić	advokat. priprav.
Blažo Begović	učitelj
Živko Dragović	drž. savjetnik
Petar Mijanović	sveštenik
Krsto Radulović	sveštenik
Mitar Vukčević	drž. pravobranilac
Milutin Lopičić	ljekar
Stevo Jovićević	bank. činovnik
Jovan Dapčević	đakon
Nikola Marković	učitelj
Vaso Đuranović	učitelj
Marko Knežević	suplent
Pero Kaluđerović	učitelj
Milosav Raičević	bivši ministar
Bogdan Obradović	učitelj
Toma Joksimović	učitelj
Prokopije Veković	proto-sinđel
Ljubomir Popović	inžinjer
Niko Cemović	sudija
Aleksandar Bojović	učitelj
Kirilo Balšić	sveštenik
Nikola Mićović	student prava
Andro Stanić	trgovac
Radosav Joksimović	pisar kapetanije u penz.
Milić Popović	sreski kapetan u penz.
Vukajlo Dević	učitelj
Milan Popović	učitelj
Milo Delević	sudija
Miloš Popović	učitelj
Aleksandar Popović	predsjednik opštine
Nazim Beg Mahmutović	veleposjednik
Mihailo Dimitrijević	trgovac
Ljubomir Kujunčić	trgovac
Musa Seidula	trgovac
Milivoje Miletić	sveštenik
Kamber Dema	zemljoradnik
Veličko Lazarević	zemljoradnik
Daško Hreza	sveštenik
Nikola Jovićević	sveštenik
Jevto Popović	preds. okr. suda
Krsto Jablan	sudija
Mehmet Zećiraga	veleposjednik
Mustafa Jajaga	zemljoradnik

Naknadno su izabrani advokat Sekula Drljević i državni savjetnik Milo Dožić.

Vidi još

• Kraljevina Crna Gora
• Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje
• Stvaranje Jugoslavije

Literatura

• Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu. 
• Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit. 
• Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 1. Beograd: Nolit. 
• Popović, Nikola B. (1998). Srbi u Prvom svetskom ratu 1914—1918 (1 izd.). Beograd: DMP. 
• Pavlovic, Srdja (2008). Balkan Anschluss: The Annexation of Montenegro and the Creation of the Common South Slavic State. Purdue University Press. ISBN 978-1-55753-465-1. 
• Rakočević, Novica (1960). „Prilozi istoriji austro-ugarske okupacije Crne Gore 1916-1918”. Istorijski zapisi. 13 (17/3): 611—641. 
• Rakočević, Novica (1969). Crna Gora u Prvom svjetskom ratu 1914-1918. Cetinje: Obod. 
• Rakočević, Novica (1969). „Pokret za ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom među interniranim Crnogorcima i kod komitskog pokreta u Crnoj Gori u periodu 1916-1918. godine”. Naučni skup u povodu 50-godišnjice raspada Austro-Ugarske monarhije i stvaranja jugoslavenske države. Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti. str. 173—180. 
• Rakočević, Novica (1970). „Politička aktivnost knjaza Mirka Petrovića u toku austro-ugarske okupacije Crne Gore”. 23 (27/1): 251—271. 
• Rakočević, Novica (1981). Politički odnosi Crne Gore i Srbije 1903-1918. Cetinje: Istorijski institut. 
• Rakočević, Novica (1983). „Politička i ekonomska osnova ideje ujedinjenja u Crnoj Gori”. Stvaranje jugoslovenske države 1918. Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 47—58. 
• Rakočević, Novica (1984). „Odnosi Crne Gore i Srbije 1903-1918”. Istorijski zapisi. 37 (47/3-4): 89—104. 
• Rakočević, Novica (1988). „Opredjeljivanje Crnogoraca za ujedinjenje u toku rata 1914-1918. godine”. Istorijski zapisi. 41 (51/3-4): 129—161. 
• Rakočević, Novica (1988). „Političke borbe među crnogorskom emigracijom 1917. oko pitanja ujedinjenja Crne Gore sa Srbijom i ostalim jugoslovenskim zemljama”. Naučni skup Srbija 1917. godine. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 181—190. 
• Rakočević, Novica (1989). „Vojna i politička situacija u Crnoj Gori od početka avgusta 1918. do zasijedanja Podgoričke skupštine”. Srbija 1918. godine i stvaranje jugoslovenske države. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 53—66. 

Spoljašnje veze

• Snimak izvornog plakata sa tekstom "Odluke" od 26. novembra 1918. godine
• Aleksandar Raković: Podgorička skupština
• Milorad Ekmečić: Mesto Podgoričke skupštine u istoriji
• Mijat Šuković: Podgorička skupština
• Podgorička skupština – od „značajnog datuma” do „izdaje” („Politika”, 16. novembar 2018)
• Podgorička skupština („Politika”, 29. novembar 2018)