Haiti

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Republika Haiti
République d'Haïti  (francuski)
Repiblik Ayiti  (haićanski kreolski)
Krilatica: L'Union Fait La Force
(Sloga gradi snagu)
Himna: La Dessalinienne
Desalina
Položaj Haitija
Glavni gradPort o Prens
Službeni jezikfrancuski
haićanski kreolski
Vladavina
Oblik državerepublika
 — PredsednikArijel Anri (v.d)
 — PremijerArijel Anri (v.d)
Istorija
Stvaranje11. maj 1814.
 — francuska kolonija30. oktobar 1697.
 — nezavisnost1. januar 1804.
 — priznata17. april 1825.
Geografija
Površina‍
 — ukupno27.750 km2 (140)
 — voda (%)0,7
Stanovništvo‍
 — 2012.[1]10.413.211 (84)
 — gustina375,25 st./km2 (32)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2012
 — ukupno$7,902 milijardi (137)
 — po stanovniku758 (.)
IHR (2013)0,456 (161) — nizak
Valutagurd
 — kod valuteHTG
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC -4 do -5
Internet domen‍.ht‍
Pozivni broj++509

Haiti (franc. Haïti; hai. Ayiti), zvanično Republika Haiti (franc. République d'Haïti; hk. Repiblik Ayiti ), država je na Karibima.[2] Zauzima zapadni, manji deo ostrva Haiti, koje pripada Velikim Antilima. Ostatak ostrva zauzima Dominikanska Republika.

Ime ove države potiče od reči ajiti, naroda Taino, što znači zemlja visokih planina. Površina Haitija je 27.750 km². Glavni grad je Port o Prens. Haićanski kreolski i francuski su službeni jezici.

Regionalna, istorijska i etno-lingvistička pozicija Haitija je jedinstvena iz nekoliko razloga. Prva je nezavisna država u Latinskoj Americi i na Karibima, prva crnačka republika na svetu, i druga republika na američkom kontinentu.[3] Haiti je 2012. obznanio namere da zatraži pridruženo članstvo u Afričkoj uniji.[4] Jedina je država na američkom kontinentu u kojoj je preovlađujuće frankofonsko stanovništvo.

Haiti je sa 9,7 miliona stanovnika najnaseljenija, punopravna članica Karipske zajednice (KARIKOM). Takođe je članica Latinske unije. Najsiromašnija je zemlja u Americi po Indeksu humanog razvoja.

Političko nasilje je glavna karakteristika istorije Haitija. Najskoriji događaj je državni puč iz 2004. koji je doveo do svrgavanja Žan-Bertrana Aristida.

Haiti su tokom istorije pogađali razorni zemljotresi. Godine 2010. zemljotres magnitude 7,0° pogodio je Haiti. Tada je uništen glavni grad Port o Prens a broj stradalih se procenjuje na 220.000. Haiti je tada podneo ogromnu materijalnu i ekomonsku štetu.[5] Dana 14. avgusta 2021. ponovo je Haiti doživeo razorni zemljotres od 7,2 stepeni Rihterove skale sa epicentrom u Port o Prensu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Haitija

Prekolumbovsko doba[uredi | uredi izvor]

Pet plemenskih oblasti na ostrvu Haiti u vreme dolaska Kristifora Kolumba.

U vreme dolaska prvih Evropljana ostrvo Haiti bilo je jedno od mnogih karipskih ostrva koja su nastanjivali Indijanci naroda Taino, govornici aravačkog jezika. Na jeziku naroda Taino ostrvo Haiti se zvalo ajiti ili kiskeja. U naseljima naroda Taino na karipskim ostrvima na čelu se nalazio poglavica ili kasike (šp. cacique) koji je upravljao kasikazgom (šp. cacicazgo) tj. kasikatom (franc. caciquat). Pre dolaska Kristifora Kolumba, ostrvo Haiti bilo je podeljeno na pet ili šest davno uspostavljenih kasikazga.[6][7] Kasikazga su bila kraljevstva čiji su podanici žetvom plaćali danak. Kulturno nasleđe naroda su pećinske slike na nekoliko mesta, koje su postale nacionalni simboli Haitija i turističke znamenitosti. Današnji Leogan, grad na jugozapadu ostrva, bio je prestonica plemena Haragva.

Kolonijalno doba[uredi | uredi izvor]

Kristifor Kolumbo je 5. decembra 1492. pristao u blizini današnjeg rta Sen Nikola, i proglasio ostrvo Haiti španskom teritorijom. Devetnaest dana docnije, njegov brod „Santa Marija“ se nasukao u blizini današnjeg Kap Haitjena. Trideset devet ljudi koje je Kolumbo ostavio na ostrvu osnovali su naseobinu Navidad (šp. La Navidad). Nakon pobunâ urođeničkih naroda i njihovog uništenja Navidada, Kolumbo se pomerio na istočnu obalu Hispaniole gde je osnovao naseobinu Isabela (šp. La Isabela).

Zarazne bolesti koje su doneli Španci, a na koje domoroci nisu bili imuni,[8] bile su glavni uzrok velike smrtnosti naroda Taino[9] Prva epidemija malih boginja zabeležena na američkom tlu dogodila se na ostrvu Haiti 1507. godine.[10] Dana 27. decembra 1512. Španija je donela Zakone Burgosa, koji predstavljaju prvi skup zakona kojima je definisano ponašanje evropskih doseljenika u Americi. Ovaj zakon posebnu pažnju posvećuje domorodačkom stanovništvu, i jedan je od prvih primera međunarodnog prava. Zakonima Burgosa zabranjeno je zlostavljanje domorodaca, s naglaskom na sprečavanje njihovog preobraćanja u katolicizam,[11] i stvoren je pravni okvir za enkomjende, gde su Indijanci okupljeni da bi radili na plantažama.[12] Kao kapija Kariba, Haiti je postao raj za pirate. Zapadni deo ostrva su naselili francuski pirati, među kojima je bio Bertran d'Ožeron, koji se uspešno bavio i uzgojem duvana. Njegov uspeh je podstakao mnoge pirate i gusare da se nastane na ovom ostrvu. Ovi ljudi se nisu pokoravali španskoj vlasti sve do 1660. što je dovelo do brojnih sukoba.

Francuska i Španija su obustavile neprijateljstva na ostrvu sklapanjem Dogovora u Rajsviku 1697. Ovim dogovorom ostrvo Haiti je podeljeno na španski i francuski deo, gde je Francuska dobila otprilike trećinu ostrva na njegovom zapadnom delu. Francuska je svoj deo ostrva nazvala Sen Dominge. Nakon ovog događaja dolazi do naseljavanja francuskih kolonista s ciljem izgradnje plantaža. Oni su napravili velike plantaže šećerne trske, kafe, indiga. Kolonisti su uvozili robove iz Afrike za radno intenzivne poslove kao što je obrada zemlje, i prerada poljoprivrednih proizvoda. Sen Dominge je tako postao „robovsko društvo“ čija je privreda u potpunosti zavisila od robova, dok su robovlasnici predstavljali vladajuću klasu.

Dekretom poznatim kao Kod noar (franc. Code Noir), koji je predložio Žan-Baptist Kolber a potpisao Luj XIV, definisan je odnos prema robovima i nivo dozvoljenih slobodâ. Sen Dominge je opisan kao jedna od najbrutalnijih robovlasničkih kolonija. U njoj je jedna trećina robova umirala nekoliko godina po dolasku iz Afrike.[13] Veliki broj robova je ubrzo po dolasku umirao od tropskih bolesti, malih boginja, i tifusa.[14]

Revolucija[uredi | uredi izvor]

Spaljivanje Kap Fransea

Podstaknuti Francuskom revolucijom iz 1789. i principima prava čoveka, slobodni obojeni ljudi i robovi u Sen Domingeu, kao i Francuzi tražili su više sloboda i veća prava. Najvažniji događaj tih godina u Sen Domingeu bila je revolucija robova, koja je počela 1791. na severu kolonije, gde je bilo znatno više crnaca nego belaca. Oni su masakrirali veliki broj vlasnika plantaža i ostalih belaca zbog čega je na hiljade Francuza izbeglo tokom narednih godina. SAD su po izbijanju pobune poslale finansijsku i vojnu pomoć robovlasnicima ne bi li ugušili ustanak robova.[15][16] Radi ponovnog uspostavljanja vlasti nad ostrvom Francuska je 1792. poslala vojsku na čijem čelu su bila tri komesara. Ne bi li uspostavili savez sa slobodnim obojenim ljudima i robovima, francuski komesari Sontonaks i Polverel su ukinuli robovlasništvo u koloniji. Šest meseci kasnije, Nacionalni konvent, na čijem čelu su bili Robespjer i Jakobinci, doneo je odluku o ukidanju robovlasništva u svim francuskim kolonijama.[17]

Tusen Luvertir, bivši rob i vođa ustanka robova, isterao je ne samo Špance iz Santo Dominga, već i Britance koje su imali pretenzije prema ostrvu. Tokom revolucije SAD su podržavale obe strane, snabdevajući i Francuze i pobunjenike.[18] Borba za vlast između mulata predvođenih Andreom Rigoom, i crnaca predvođenih Tusenom Luvertirom dovela je do Rata noževa tokom 1799. i 1800.[19][20]

Nakon što je Tusen Luvertir doneo ustav, kojim bi Sen Dominge bio definisan kao nezavisna država, Napoleon Bonaparte je 1802. poslao ekspediciju sa više od 20.000 ljudi, pod komandom njegovog šuraka generala Šarla Leklerka, radi stavljanja ostrva pod vlast Francuske. Francuzi su ostvarili nekoliko pobeda u bitkama sa pobunjenicima ali ih je ubrzo pokosila žuta groznica, usmrtivši većinu francuskih vojnika.[21] Više od 50.000 francuskih vojnika, uključujući i 18 generala, umrlo je u pokušaju da povrate vlast nad kolonijom.[22] Tusen Luvertir je na prevaru uhvaćen i zatočen u For de Žuu, gde je 1803. preminuo od tuberkuloze.[13]

Petion i Desalin zaklinju se jedan drugom na vernost pred Bogom, slika Gijona Letjera

Robovi su zajedno sa slobodnim obojenim ljudima i saveznicima nastavili da se bore za nezavisnost. Vođa pobunjenika Žan-Žak Desalin porazio je Francuze u bici kod Vertjera. Krajem 1803. Francuska je povukla preostalih sedam hiljada vojnika a Napoleon je odustao od ideje da ponovo uspostavi severnoameričko carstvo.

Nezavisnost[uredi | uredi izvor]

Nezavisnost Sen Domingea proglašena je 1. januara 1804.[23] Istoričari procenjuju da je tokom ustanka robova poginulo 100.000 robova i između 24.000 i 40.000 kolonista.[24] Revolucija u Sen Domingeu dovela je do masovnog egzodusa prvenstveno francuskih Kreola, zajedno sa njihovim robovima, kao i velikog broja slobodnih obojenih ljudi, među kojima je bilo i robovlasnika.[25] Blizu 10.000 izbeglica iz Sen Domingea se 1809. nastanilo u Nju Orleansu.[26] Broj stanovnika ovoga grada je zahvaljujući njima udvostručen. Ovime su doprineli očuvanju francuskog jezika i kulture u Nju Orleansu tokom nekoliko narednih generacija.[27]

Desalin se uz pomoć svoje vojske proglasio za „doživotnog cara“.[28] U početku je belcima nudio zaštitu;[29] ali kada je postao car naredio je da se izvrši masakr većine belaca, bez obzira na godine starosti ili pol.[30] Ubijen je 17. oktobra 1806. godine.[23] Država je nakon ubistva Desalina podeljena na severni deo, gde se nalazila Kraljevina Haiti kojom je vladao Anri Kristof, i južni deo, gde se nalazila Republika Haiti na čijem čelu je bio Aleksandr Petion, slobodni obojeni čovek. Početkom 1821, predsednik Republike Haiti, Žan Pjer Boje, takođe slobodni obojeni čovek i naslednik Petiona, uspeo je da ujedini kraljevinu i republiku u jednu državu i uspostavi vlast nad zapadnim delom Hispaniole.[31] Pored toga, nakon što je Santo Domingo proglasio nezavisnost od Španije, Boje je poslao haićansku vojsku da zauzme i ovaj deo ostrva. Nakon okupacije Santo Dominga Boje je ovladao celim ostrvom.[32] Haićanska okupacija Santo Dominga trajala je od 1822. do 1844. godine.

Američko društvo za kolonizaciju (engl. American Colonization Society) podsticalo je bivše robove iz SAD da emigriraju na Haiti. Počevši od septembra 1824. više od 6.000 bivših crnih robova se iz SAD preselilo na Haiti, a troškove prevoza im je platilo Američko društvo za kolonizaciju.[33] Jula 1825. francuski kralj Šarl X poslao je flotu sa zadatkom da ponovo stavi ostrvo pod vlast Francuske. Nakon pritisaka, predsednik Boje je pristao da sklopi sporazum po kom bi Francuska zvanično priznala nezavisnost Haitija za iznos od 150 miliona franaka (1838. je taj iznos smanjen na 90 miliona). Boje je svrgnut sa vlasti 1843. i proteran iz zemlje. Nakon njegovog svrgavanja u Haitiju je došlo do većeg broja pučeva.[34]

20. vek[uredi | uredi izvor]

Američki marinci u patroli na Haitiju 1921.

Januara 1914. britanske, nemačke i američke trupe iskrcale su se na Haiti tobože da bi zaštitile svoje državljane od građanskih nemira.[34] Rukovodeći se Monroovom doktrinom, predsednik SAD Vudro Vilson je 1915. naredio okupaciju Haitija koja je trajala do 1934. godine.[35] Nakon povlačenja SAD, Rafael Truhiljo, dominikanski diktator, naredio je armiji da pobije Haićane koji žive sa dominikanske strane granice. Taj događaj je poznat kao Peršunski masakr.[36][37] Tada je za šest dana, koliko je trajao ovaj pokolj, ubijeno između 10.000 i 20.000 Haićana.[36]

„Papa Dok” Divalije 1968. godine.

Nakon perioda nemira na izborima održanim 1957. pobedio je dr Fransoa Divalije. U početku je bio omiljen u narodu, koji ga je zvao „Papa Dok“. Divalije je bio predsednik do svoje smrti 1971. godine.[38] Na vlasti je opstao zahvaljujući paravojnoj organizaciji poznatoj kao Tonton Makut (aveti), koja je red održavala terorom.[39] Na mestu predsednika nasledio ga je njegov sin Žan-Klod Divalije – poznat kao „Bebe Dok“. On je vladao sve od 1986. kada je svrgnut i izgnan u Francusku. Vlast je zatim preuzeo Nacionalni upravni savet na čijem čelu je bio general Anri Namfi.

Zbog ubistava koja su počinili pripadnici Tonton Makuta odustalo se od opštih izbora 1987. godine. Naredne godine održani su namešteni izbori na kojima je pobedio Lesli Maniga. Nekoliko meseci kasnije zbačen je sa vlasti pošto je izvršen puč. General Prosper Avril bio je na čelu vojnog režima do marta 1990.

U decembru 1990. za predsednika je izabran bivši sveštenik Žan Bertran Aristid. Aristid je svrgnut septembra 1991. u vojnom puču. Američke vlasti su 1994. dogovorile odlazak sa vlasti vojnih lidera Haitija i dolazak američkih trupa u okviru operacije „Podrška demokratiji“, čime bi Žan Bertran Aristid bio vraćen na mesto predsednika.[40] U oktobru 1994. Aristid se vratio na Haiti da dovrši svoj mandat na mestu predsednika koji je trajao do februara 1996.[41] Na izborima održanim 1995. za predsednika je izabran Rene Preval sa osvojenih 88% glasova.

21. vek[uredi | uredi izvor]

Port o Prens, 19. januara 2010.

Žan-Bertran Aristid je na izborima u novembru 2000. dobio 92% glasova.[42] Izbore je bojkotovala opozicija, okupljena u organizaciju „Demokratska konvergencija“ (franc. Convergence Démocratique), zbog osporavanja rezultata parlamentarnih izbora u maju iste godine. Tokom narednih godina zabeležen je porast nasilja i kršenja ljudskih prava. Aristidove pristalice sukobljavale su se sa simpatizerima opozicije.[43] Aristid je godinama pregovarao sa „Demokratskom konvergencijom“ oko održavanja novih izbora, ali je nesposobnost „Demokratske konvergencije“ da zadobije biračko telo izbore učinila neprivlačnim.

Godine 2004. na severu Haitija došlo je do pobune. Ustanak se proširio i na glavni grad pa je Aristid morao da ode u egzil, nakon čega su Ujedinjene nacije poslale mirotvorce na Haiti. Bonifas Aleksandr je preuzeo privremenu upravu nad državom. Rene Preval je izabran za predsednika u februaru 2006, nakon izbora koji su obeleženi nepravilnostima i demonstracijama. Misija Ujedinjenih nacija za stabilizaciju na Haitiju (MINUSTAH) ostala je u zemlji.

Tropska oluja Džin pogodila je 2004. severnu obalu Haitija, usmrtivši 3.006 ljudi u poplavama i klizištima, uglavnom u gradu Gonajvesu.[44] Haiti je ponovo pogođen tropskim olujama krajem avgusta i početkom septembra 2008. Tropska oluja Fej, uragani Gustav, Hana, i Ajk prouzrokovali su veliko nevreme na Haitiju. Tom prilikom poginula je 331 osoba, dok je 800.000 zatražilo humanitarnu pomoć.[45]

Dana 12. januara 2010. u 4:53 po lokalnom vremenu Haiti je pogodio zemljotres magnitude 7,0, najsnažniji zemljotres posle više od 200 godina.[46] U ovom zemljotresu poginulo je oko 316.000 ljudi a 1,6 miliona je ostalo bez doma,[47] mada je prema kasnijim izveštajima ovaj broj korigovan, i broj mrtvih je procenjen između 46.000 i 85.000.[48] Haiti se još uvek nije oporavio od posledica zemljotresa iz 2010, kako zbog razmera zemljotresa tako i zbog nesposobnosti države.[49] Opšti izbori planirani za januar 2010. su odloženi zbog zemljotresa. Izbori su održani 28. novembra 2010. za senat, parlament i prvi krug predsedničkih izbora. U drugom krugu predsedničkih izbora Mišel Marteli pobedio je Mirlanda Manigu.[50] Vlada Haitija je 2013. pozvala evropske nacije da isplate obeštećenje za robovlasništvo i za to je formirala komisiju.[51]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Mapa Haitija

Haiti je smešten na zapadnom delu Hispaniole, drugog po veličini ostrva Velikih Antila. Površina države iznosi 27.750 km². Haiti je po veličini treća zemlja na Karibima, posle Kube i Dominikanske Republike, s kojom deli granicu u dužini od 360 km. Od Kube je udaljen 45 km i ima obalu u dužini od 1771 km, što ga svrstava na drugo mesto u Antilima, posle Kube. Nalazi se između 18 i 20 °CGŠ (ostrvo Tortuga se nalazi severno od 20 °CGŠ, i između 71 i 75 °ZGD. Haitiju pripadaju i neka manja ostrva. Najpoznatija su Tortuga, na severu, Gonav na zapadu u istoimenom zalivu, i Vaš na jugozapadu.

Ostrva Kajemiti i Anakaona takođe pripadaju Haitiju. Jugozapadno od poluostrva Tibiron nalazi se ostrvo Navasa koje je predmet spora između SAD i Haitija.[52]

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Severni deo Haitija zauzima Severni masiv (franc. Massif du Nord) i Severna ravnica (franc. Plaine du Nord). Severni masiv je nastavak Centralnih Kordiljera u Dominikanskoj Republici. On počinje od istočne granice Haitija, severno od reke Gvajamok, i proteže se preko severnog poluostrva ka severozapadu. Severne ravnice se protežu duž severne granice sa Dominikanskom Republikom, između Severnog masiva i Atlantskog okeana. Središnji deo zauzimaju dve nizije i dva planinska venca. Središnja visoravan (franc. Plateau Central) proteže se duž obe strane reke Gvajamok, južno od Severnog masiva. On se proteže od jugoistoka ka severozapadu. Južno od Središnje visoravni su Crne planine (franc. Montagnes Noires), koje se na severozapadu spajaju sa Severnim masivom.

Plaža kod Gomijea

Na jugoistoku Haitija nalazi se nizija Kil d Sak (franc. Plaine du Cul-de-Sac) dok jugozapad države zauzima poluostrvo Tibiron. Nizija Kil d Sak je prirodna depresija koja štiti slana jezera, kao što je Tru Kajman, i najveće jezero Haitija, Etan Somatr.

Zemljište karakterišu grebenaste planine ispresecane malim ravnicama uz obalu i dolinama rekâ.

Najplodonosniji deo Haitija je ravnica Artibonit (franc. Plaine de l'Artibonite), koja se nalazi južno od Crnih planina. U ovoj oblasti se nalazi najduža reka na Hispanioli – Artibonit, koja počinje na zapadu i teče sredinom ostrva sve do središnjeg dela Haitija gde se uliva u zaliv Gonav.

Životna sredina[uredi | uredi izvor]

Šume na Haitiju.

Erozija tla ispuštena iz gornjih slivova i krčenje šuma prouzrokovale su periodične i ozbiljne poplave na Haitiju, kao što je to, na primer, bilo 17. septembra 2004. Ranije u maju te godine, poplave su usmrtile preko 3.000 ljudi na južnoj granici Haitija sa Dominikanskom Republikom.[53]

Haitijske šume pokrivale su 60% zemlje još pre 50 godina, ali je to prepolovljeno na trenutnu procenu od 30% pokrivenosti drvećem, prema novijoj analizi životne sredine. Ova procena predstavlja oštru razliku u odnosu na pogrešnu cifru od 2% koja je često citirana u diskursu u vezi sa ekološkim stanjem zemlje.[54]

Naučnici Centra za međunarodnu informacionu mrežu nauka o Zemlji (CIESIN) Univerziteta Kolumbija i Programa Ujedinjenih nacija za životnu sredinu rade na regenerativnoj inicijativi, inicijativi koja ima za cilj smanjenje siromaštva i ugroženosti od prirodnih katastrofa na Haitiju obnovom ekosistema i održivim upravljanjem resursima.[55]

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Hispanjolski solenodon, koji postoji samo na Haitiju.

Uprkos svojoj maloj veličini, planinski teren Haitija sa više klimatskih zona rezultirali su širokim biljnim svetom.[56] Značajne vrste drveća uključuju drvo manga, bagrem, mahagonija, kokosova palma, kraljevska palma i zapadnoindijski kedar.[56] Ranije su šume bile mnogo obimnije, ali su bile predmet jake seče šuma.[57]

Većina vrsta sisara nisu domaće, jer su na ostrvo dovedene još od kolonijalnih vremena. Međutim, postoje razne domaće vrste slepih miševa, kao i endemični hutija i solenodon.[56] Različite vrste kitova i delfina mogu se naći i pored obale Haitija.

Postoji preko 260 vrsta ptica, od kojih je 31 endem za Hispanjolu.[58] Značajne endemske vrste uključuju hispanjolski trogon, hispanjolski papagaj, sivo krunisani tanager i hispanjolska amazonka.[58] Postoji i nekoliko vrsta grabljivica, kao i pelikani, ibis, kolibri i patke.

Gmizavci su uobičajeni, sa vrstama poput nosoroga iguane, haićanske boe, američkog krokodila i gekona.[59]

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima na Haitiju je tropska sa određenim varijacijama u zavisnosti od nadmorske visine.[60] Port o Prens kreće se u januaru od prosečno najnižih 23 °C do prosečnih maksimalnih 31 °C; u julu, od 25–35 °C. Šema kiša je različita, sa kišom jačom u nekim nizinama i severnim i istočnim padinama planina. Sušna sezona Haitija odvija se od novembra do januara.

Port o Prens prima prosečnu godišnju količinu padavina od 1.370 mm (54 in). Postoje dve kišne sezone, april – jun i oktobar – novembar. Haiti je podložan periodičnim sušama i poplavama koje su pojačane krčenjem šuma. Uragani su pretnja, a zemlja je takođe sklona suši, poplavama i zemljotresima.[60]

Državna uprava[uredi | uredi izvor]

Haiti je republika sa polupredsedničkim sistemom vlasti. Predsednik Haitija je šef države koga narod bira na direktnim izborima.[61] Predsednik imenuje premijera čiji izbor potvrđuje Narodna skupština. Izvršnu vlast imaju predsednik i premijer koji zajedno sastavljaju vladu.

Zakonodavnu vlast imaju vlada i oba doma Narodne skupštine Haitija. Sadašnji politički sistem je određen ustavom Haitija koji je donet 29. marta 1987. godine. Aktuelni predsednik je Mišel Marteli.

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Haiti je podeljen na deset departmana. Ispod je spisak departmana sa glavnim gradovima.

Departmani Haitija
  1. Severozapad (Por d Pe)
  2. Sever (Kap Haitjen)
  3. Severoistok (For Liberte)
  4. Artibonit (Gonaiv)
  5. Centar (Inš)
  6. Zapad (Port o Prens)
  7. Grand'Ans (Žeremi)
  8. Nip (Miragoan)
  9. Jug (Le Kaje)
  10. Jugoistok (Žakmel)

Departmani su podeljeni na 41 okrug i 133 opštine.

Politika[uredi | uredi izvor]

Vlada Haitija je polupredsednička republika, višestranački sistem u kome je predsednik Haitija šef države koji se bira direktno na narodnim izborima koji se održavaju svakih pet godina.[62] Premijer Haitija deluje kao šef vlade i imenuje ga predsednik, izabran iz većinske stranke u Nacionalnoj skupštini.[57] Izvršnu vlast vrše predsednik i premijer koji zajedno čine vladu.

Zakonodavna vlast pripada i vladi i dva doma Nacionalne skupštine Haitija, Senatu (Senat) i Domu poslanika. Vlada je organizovana jedinstveno, tako da centralna vlada delegira ovlašćenja na odeljenja bez ustavne potrebe za saglasnošću. Trenutna struktura političkog sistema Haitija utvrđena je Ustavom Haitija 29. marta 1987.[60]

Haićanska politika je sporna: od osamostaljenja Haiti je pretrpeo 32 puča.[63] Haiti je jedina zemlja zapadne hemisfere koja je doživela uspešnu revoluciju robova; međutim, duga istorija ugnjetavanja od strane diktatora kao što su Fransoa Divalije i njegov sin Žan Klod Duvalije značajno je uticala na naciju. Od kraja Duvalije ere, Haiti prelazi u demokratski sistem.[57]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Predmeti koje Haićani najviše isporučuju.

Prema proceni Svetske banke bruto društveni proizvod Haitija je u 2012. godini iznosio 7,893 milijarde dolara[64] što ovu zemlju, sa skoro deset miliona stanovnika, svrstava među najsiromašnije zemlje sveta. Haiti je već decenijama najsiromašnija zemlja zapadne hemisfere.[65] Skoro 80% stanovništva živi u ekstremnom siromaštvu.[65] Tri četvrtine stanovništva živi sa manje od dva dolara dnevno.[66] Reforme koje su imale za cilj da unaprede poslovno okruženje su imale malo efekta zbog rasprostranjene korupcije i neefikasnog pravosuđa.[67] Više od polovine stanovnika se bavi poljoprivredom ali Haiti uvozi više od polovine potrebne hrane i čak 80% piriniča.[66] Izvoz poljoprivrednih proizvoda čini samo šest posto ukupnog izvoza Haitija. Najviše se izvoze mango, kafa, i kakao.[68] Haiti ima veliki trgovinski deficit, koji je 2011. iznosio oko 3,1 milijardu dolara ili 41% BDP-a.[68] Strana pomoć pokriva 30-40% državnog budžeta. Najveći donatori su SAD, Kanada, i Evropska unija. Rudarstvo je slabo razvijeno a godišnje se izvadi ruda u vrednosti od 13 miliona dolara. Najviše se proizvodi zlato, mermer, boksit, bakar i kalcijum karbonat. Prerađivačka industrija je takođe slabo razvijena. Najznačajnija je proizvodnja cementa, bezalkoholnih pića, putera, šećera, i tekstila.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Broj stanovnika Haitija (u hiljadama) od 1961. do 2003.

Haiti ima veoma visoku gustinu naseljenosti, oko 350 stanovnika po kvadratnom kilometru. Najveća koncentracija ljudi je u gradskim oblastima, u priobalju, i u dolinama. Prema proceni Ujedinjenih nacija na Haitiju je 2008. živelo oko 9,8 miliona ljudi,[69] pri čemu je polovina stanovništva mlađa od 20 godina.[70] Prvi službeni popis stanovništva obavljen je 1950. kada je na Haitiju živelo 3,1 milion ljudi.[71]

Današnji Haićani su potomci bivših afričkih robova, mulata, i belaca koji su preživeli pogrome. Na Haitiju žive i manjinske zajednice Francuza, Nemaca, Italijana, Holanđana, Poljaka, Portugalaca, Španaca, Arapa, Jermena, i Jevreja.[72][73] Takođe na postoji i nešto više od 400 Haićana poreklom iz Indije.[72]

Milioni Haićana žive van matične države. Najviše u Dominikanskoj Republici (oko 800.000),[74] Sjedinjenim Državama (oko 600.000),[75] Kanadi (oko 100.000), Francuskoj (oko 80.000),[76] i isto toliko na Bahamima.[77] Takođe postoje manje haićanske zajednice u drugim zemljama, uključujući Čile, Švajcarsku, Japan, i Australiju.

Religija[uredi | uredi izvor]

Katolici čine 80%, protestanti 16% stanovništva. Neki Haićani praktikuju katolicizam sa elementima vudua.[78]

Jezici[uredi | uredi izvor]

Jedan od dva službena jezika na Haitiju je francuski, koji se koristi u državnoj upravi. Njime govore svi obrazovani Haićani, i koristi se u privredi. Takođe, u većini škola se nastava odvija na francuskom jeziku. Koristi se u protokolarne svrhe kao što su venčanja, mature i crkvena bogosluženja. Drugi službeni jezik na Haitiju je haićanski kreolski.[79] Nedavno je standardizovan i njim govori skoro celokupno stanovništvo Haitija. Haićanski kreolski je jedan od kreolskih jezika proisteklih iz francuskog jezika. Koristi uglavnom reči iz francuskog ali gramatiku i izgovor karakterišu uticaji zapadnoafričkih jezika.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Haiti ima bogat i jedinstven kulturni identitet, koji se sastoji od mešavine tradicionalnih francuskih i afričkih običaja, pomešanih sa značajnim doprinosima španske i autohtone kulture Taino. Kultura Haitija se u velikoj meri ogleda u njegovim slikama, muzici i literaturi. U galerijama i muzejima u Sjedinjenim Državama i Francuskoj izloženi su radovi poznatijih umetnika koji su izašli sa Haitija.[80]

Umetnost[uredi | uredi izvor]

Haićanska umetnost je prepoznatljiva, posebno po slikama i skulpturama.[81] Sjajne boje, naivne perspektive i lukavi humor karakterišu haićansku umetnost. Česti predmeti u haićanskoj umetnosti uključuju veliku, ukusnu hranu, bujne pejzaže, pijačne aktivnosti, životinje u džungli, rituale, plesove i bogove. Kao rezultat duboke istorije i jakih afričkih veza, simboli poprimaju veliko značenje u haićanskom društvu. Na primer, petao često predstavlja Aristida, a crvena i plava boja haićanske zastave često predstavljaju njegovu zabavu Lavalas. Mnogi umetnici se grupišu u „slikarske škole“, kao što je škola Kap-Haitien, na kojoj su prikazani prikazi svakodnevni život u gradu, škola Jasmel, koja odražava strme planine i zalive tog primorskog grada, ili škola Sen-Soleil, koja se odlikuje apstraktnim ljudskim oblicima i pod velikim je uticajem simbolizma Vudua.

Dvadesetih godina dvadesetog veka pokret indigenizma stekao je međunarodno priznanje, svojim ekspresionističkim slikama inspirisanim haitijskom kulturom i afričkim korenima. Među značajne slikare ovog pokreta spadaju Hektor Hipolit, Filome Oban i Prefet Dufo.[82]

Muzika i ples[uredi | uredi izvor]

Haićanska muzika kombinuje širok spektar uticaja mnogih ljudi koji su se ovde naselili. Odražava francuske, afričke i španske elemente i druge koji su naselili ostrvo Hispaniola i manje uticaje urođenika Taino. Stilovi muzike jedinstveni za državu Haiti uključuju muziku izvedenu iz ceremonijalnih tradicija vudua, muziku koja paradira Rara, balade Tvoubadou, mini-džez rok bendove, pokret Rasin, hip hop kreol, meringe. Mladi posećuju zabave u noćnim klubovima koji se zovu diskoteke i prisustvuju Balu. Ovaj izraz je francuska reč za loptu, kao u formalnom plesu.

Kompas[83] je složena muzika koja se neprestano menja i nastala je iz afričkih ritmova i evropskog balskog plesa, pomešana sa buržoaskom kulturom Haitija. To je istančana muzika, čiji je osnovni ritam meringa.

Književnost[uredi | uredi izvor]

Haiti je uvek bio književna nacija koja je stvarala poeziju, romane i drame međunarodnog priznanja. Francusko kolonijalno iskustvo ustanovilo je francuski jezik kao mesto kulture i prestiža i od tada dominira književnim krugovima i književnom produkcijom. Međutim, od 18. veka neprekidno se nastoji pisati na haićanskom kreolskom jeziku. Priznavanje kreolskog kao službenog jezika dovelo je do širenja romana, pesama i drama na kreolskom.[84]

Bioskop[uredi | uredi izvor]

Haiti ima malu, mada rastuću bioskopsku industriju. Među poznatim rediteljima koji rade prevashodno u stvaranju dokumentarnog filma nalaze se Raul Pek i Arnold Antonin. Reditelji koji proizvode naučno-fantastične filmove su Patrisija Beno, Vilkenson Bruna i Ričard Senekal.

Kuhinja[uredi | uredi izvor]

Haićanska kuhinja. Pirinač i pasulj, roze salata, kuvani makaroni i piletina i svinjetina.

Haiti je poznat po svojoj kreolskoj kuhinji (koja se odnosila na kahunsku kuhinju) i supi humou. To je kreolska kuhinja koja potiče iz mešavine nekoliko kulinarskih stilova koji su naselili zapadni deo ostrva Hispaniola, naime afričkog, francuskog, autohtonog Taina, španskog i arapskog uticaja.[85]

Iako je kuhinja nepretenciozna i jednostavna, ukusi su smele i začinjene prirode koji pokazuju afričke i francuske uticaje,[86] sa zapaženim derivatima koji potiču iz domaćih Taino i španskih tehnika.

Levantinski uticaji su se probili u glavnu kulturu, usled arapskih migracija tokom godina, uspostavljajući mnoga preduzeća. Godine prilagođavanja dovele su do toga da se ove kuhinje spoje u haićansku kuhinju.[87]

Haićanski Vudu[uredi | uredi izvor]

Haićanski Vudu je afrička dijasporna religija koja se razvila na Haitiju između 16. i 19. veka. Nastao je kroz proces sinkretizma između tradicionalnih religija zapadne Afrike i rimokatoličanstva. Pristalice su poznate pod nazivom vuduisti ili „sluge duhova“.

Haićanski Vudu oltar.

Vudu se fokusira na poštovanje božanstava poznatih kao lva (ili loa). Oni se često identifikuju i kao bogovi Jorube kao i kao rimokatolički sveci. O ovim lvama se pričaju razni mitovi i priče, koje se smatraju podređenima transcendentnom božanstvu stvaraoca, Bondijeu. Inicijativna tradicija, vuduisti se obično sastaju u hramovima koje vode sveštenici poznati kao ungans ili sveštenice poznate kao manbos, da bi častili lva. Centralni ritual uključuje praktičare koji bubnjaju, pevaju i plešu kako bi podstakli lva da zaposedne („zajaše“) jednog od svojih članova. Oni veruju da preko ovog opsednutog pojedinca mogu direktno komunicirati sa lvom. Ponude za lve uključuju voće i krv žrtvovanih životinja. Nekoliko oblika proricanja koristi se za dešifrovanje poruka iz lva. Rituali isceljenja i priprema biljnih lekova, amajlija i čari takođe igraju istaknutu ulogu.

Vudu se razvio među afro-haićanskim zajednicama usred atlantske trgovine robovima od 16. do 19. veka. Nastao je mešanjem tradicionalnih religija koje su na ostrvo Hispaniola doneli porobljeni zapadnoafrikanci, od kojih su mnogi bili Joruba ili Fon, i rimokatoličkog učenja francuskih kolonijalista koji su kontrolisali ostrvo. Mnogi vuduisti bili su umešani u Haićansku revoluciju koja je srušila francusku kolonijalnu vladu, ukinula ropstvo i uspostavila moderni Haiti. Rimokatolička crkva napustila je nekoliko decenija nakon revolucije, dozvolivši Vuduu da postane dominantna religija na Haitiju. U 20. veku, rastuća emigracija proširila je Vudu i u Americi. Krajem 20. veka videle su se sve veće veze između Vudua i srodnih tradicija u zapadnoj Africi i Americi, poput kubanske Santerije i brazilskog Kendomblea.

Vudu se kroz svoju istoriju suočio sa mnogim kritikama, više puta je opisivan kao jedna od najnerazumevanijih religija na svetu.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Nacionalna agencija za statistiku
  2. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 11. 04. 2014. 
  3. ^ „Country profile: Haiti”. BBC News. 19. 01. 2010. Pristupljeno 23. 01. 2010. 
  4. ^ Aziz, Naeesa (07. 02. 2012). „Haiti to Join African Union”. BET. Pristupljeno 28. 02. 2012. 
  5. ^ "A Call to Action: Haiti at 6 months" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. mart 2011), World Vision Australia (12. 7. 2010). Pristupljeno 13 January 2011.
  6. ^ Cassá 2012, str. 126.
  7. ^ Wilson, Samuel M. (1990). Hispaniola: Caribbean Chiefdoms in the Age of Columbus. University of Alabama Press. str. 110. ISBN 978-0-8173-0462-1. 
  8. ^ "What Became of the Taíno? Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. decembar 2013)". Magazin Smitsonijan oktobar 2011.
  9. ^ Koplow 2004.
  10. ^ „History of Smallpox – Smallpox Through the Ages”. Texas Department of State Health Services. Arhivirano iz originala 24. 09. 2019. g. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  11. ^ Laws of Burgos, 1512–1513 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. jun 2019)". Pristupljeno 16. februara 2010.
  12. ^ "Encomienda (Spanish policy)", Encyclopædia Britannica, Pristupljeno 16. februara 2010.
  13. ^ a b Farmer, Paul (15. 04. 2004). „Who removed Aristide?”. Arhivirano iz originala 06. 06. 2008. g. Pristupljeno 19. 02. 2010. 
  14. ^ Kiple 2002, str. 145.
  15. ^ Hunt 2006, str. 31
  16. ^ „SAD i Haićanska revolucija”. Arhivirano iz originala 20. 09. 2013. g. Pristupljeno 25. 08. 2013. 
  17. ^ „Decree of the National Convention of 4 February 1794, Abolishing Slavery in all the Colonies”. Chnm.gmu.edu. Arhivirano iz originala 03. 06. 2011. g. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  18. ^ „Poles in Haiti”. The New York Times. 22. 03. 1987. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  19. ^ Corbett, Bob. „The Haitian Revolution of 1791-1803”. Webster University. 
  20. ^ Smucker, Glenn R. "Toussaint Louverture". A Country Study: Haiti (Richard A. Haggerty, editor). Library of Congress Federal Research Division (December 1989).
  21. ^ „The Haitian Debacle: Yellow Fever and the Fate of the French”. Montana State University. Arhivirano iz originala 07. 12. 2013. g. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  22. ^ Hochschild, Adam (30. 05. 2004). „Birth of a Nation / Has the bloody 200-year history of Haiti doomed it to more violence?”. San Francisco Chronicle. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  23. ^ a b „"A Brief History of Dessalines", 1825 Missionary Journal”. Webster University. Arhivirano iz originala 28. 12. 2005. g. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  24. ^ „Haitian Revolution 1791–1804”. Blackpast.org. 16. 7. 2007. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  25. ^ „From Saint-Domingue to Louisiana, The African-American Migration Experience”. Inmotionaame.org. Arhivirano iz originala 25. 02. 2021. g. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  26. ^ „In Congo Square: Colonial New Orleans”. Thenation.com. 10. 12. 2008. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  27. ^ „Haitians”. Center for Cultural & Eco-Tourism, University of Louisiana. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  28. ^ Constitution of Haiti [ [sic]] New-York Evening Post 15 July 1805.
  29. ^ Monthly Magazine and British Register. XLVIII. R. Phillips. 1819. str. 335—. Pristupljeno 25. 07. 2013. 
  30. ^ Davies 2008, str. 380-
  31. ^ Sagás, Ernesto (14. 10. 1994). „An apparent contradiction? Popular perceptions of Haiti and the foreign policy of the Dominican Republic”. Sixth Annual Conference of the Haitian Studies Association. Pristupljeno 19. 08. 2007. 
  32. ^ „Dominican Republic – History”. Britannica.com. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  33. ^ Firire, Girard Alphonse (27. 08. 1999). „Haiti And Its Diaspora: New Historical, Cultural And Economic Frontiers, reprint from US Gazette Philadelphia, 1824”. Webster.edu. Arhivirano iz originala 10. 09. 2013. g. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  34. ^ a b Farmer, Paul; Kozol, Jonathan (2006). The uses of Haiti (3 izd.). Common Courage Press. str. 74-. ISBN 978-1-56751-344-8. 
  35. ^ Angulo, A. J. (2010). „Education During the American Occupation of Haiti, 1915–1934”. Historical Studies in Education / Revue d'Histoire de l'Éducation. Historical Studies in Education. 22 (2): 1—17. doi:10.32316/hse/rhe.v22i2.2357. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  36. ^ a b Farmer 2006, str. 180–181
  37. ^ Wucker, Michele. „Why the Cocks Fight: Dominicans, Haitians and the Struggle for Hispaniola”. Windows on Haiti. Pristupljeno 26. 12. 2007. 
  38. ^ Bryan 1984, str. 52–53
  39. ^ "François Duvalier" Encyclopædia Britannica
  40. ^ Center, The Carter. „Activities by Country: Haiti”. Pristupljeno 19. 02. 2010. 
  41. ^ Manegol, Catherine S. (16. 10. 1994). „For Aristide's Followers, Every Step Is a Dance, Every Cheer a Song”. The New York Times. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  42. ^ Hallward, P. Damming the Flood:Haiti, Aristide, and the Politics of containment', London, UK: Verso Books 2007, p. xiii, 78–79
  43. ^ Haiti in the balance: why foreign aid has failed and what we can do about it. Terry F. Buss, Adam Gardner.
  44. ^ „Photo Gallery: Jeanne hits Haiti”. Orlando Sentinel. Arhivirano iz originala 05. 05. 2009. g. Pristupljeno 16. 02. 2010. 
  45. ^ „UN seeks almost $108 million for Haiti floods”. Usatoday.com. 10. 09. 2008. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  46. ^ „Magnitude 7.0 – Haiti Region”. Arhivirano iz originala 15. 01. 2010. g. Pristupljeno 12. 01. 2010. 
  47. ^ Archibold, Randal C. (13. 01. 2011). „Haiti: Quake's Toll Rises to 316,000”. The New York Times. Pristupljeno 18. 03. 2012. 
  48. ^ „Report challenges Haiti earthquake death toll”. BBC. 31. 05. 2011. Pristupljeno 31. 05. 2011. 
  49. ^ „A year of indecision leaves Haiti recovery at a standstill”. Oxfam.org. 06. 01. 2011. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  50. ^ „Haiti – Inauguration : Michel Martelly, 56th President of Haiti”. Haitilibre.com. 14. 05. 2011. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  51. ^ „Slavery reparations: Blood money”. The Economist. 05. 10. 2013. 
  52. ^ Rohter, Larry (19. 10. 1998). „Whose Rock Is It? Yes, the Haitians Care”. Port-au-Prince Journal (reprinted in New York Times). Pristupljeno 28. 01. 2012. 
  53. ^ "Deforestation Exacerbates Haiti Floods". USA Today. 23 September 2004. Pristupljeno 24. 07. 2013.
  54. ^ Tarter, Andrew. "Haiti Is Covered with Trees". EnviroSociety. Pristupljeno 02. 11. 2020. godine
  55. ^ "Haiti GeoPortal at CIESIN". New York: Columbia University. 2012.
  56. ^ a b v Clammer, Paul, (2016) Bradt Travel Guide – Haiti, p 6.
  57. ^ a b v "Haiti", Encyclopædia Britannica.
  58. ^ a b Clammer, Paul, (2016) Bradt Travel Guide – Haiti, p 4.
  59. ^ Clammer, Paul, (2016) Bradt Travel Guide – Haiti, p 5
  60. ^ a b v "CIA World Factbook – Haiti". Pristupljeno 2. 11. 2020. godine
  61. ^ „1987 Constitution of the Republic of Haiti”. ARTICLE 134: Georgetown University. str. ARTICLE 134. Pristupljeno 09. 07. 2011. 
  62. ^ "1987 Constitution of the Republic of Haiti". ARTICLE 134: Georgetown University. pp. ARTICLE 134. Pristupljeno 2. 11. 2020. godine
  63. ^ Michele Kelemen (2 March 2004). "Haiti Starts Over, Once Again". Npr.org. Pristupljeno 2. 11. 2020. godine
  64. ^ „Haiti”. Svetska banka. Pristupljeno 02. 11. 2013. 
  65. ^ a b „Haiti Fact Sheet” (PDF). MSH. Arhivirano iz originala (PDF) 05. 11. 2013. g. Pristupljeno 02. 11. 2013. 
  66. ^ a b „A new menu”. Ekonomist. 22. 06. 2013. Pristupljeno 02. 11. 2013. 
  67. ^ „Haiti”. Indeks ekonomskih sloboda u 2013. godini. Fondacija Heritidž. Arhivirano iz originala 02. 08. 2013. g. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  68. ^ a b „How Haiti's Future Depends on American Markets”. Tejt Votkins. The Atlantic. 08. 05. 2013. Pristupljeno 02. 11. 2013. 
  69. ^ „Country profile: Haiti”. 17. 10. 2012. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  70. ^ „New Haiti Census Shows Drastic Lack of Jobs, Education, Maternal Health Services”. United Nations Population Fund. 10. 05. 2006. Arhivirano iz originala 14. 05. 2013. g. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  71. ^ „Haiti – Population”. Library of Congress Country Studies. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  72. ^ a b Project, Joshua. „Aimaq, Firozkohi of Afghanistan Ethnic People Profile”. Joshua Project. Pristupljeno 14. 01. 2010. 
  73. ^ „The Virtual Jewish History Tour: Haiti”. Jewishvirtuallibrary.org. Pristupljeno 14. 01. 2010. 
  74. ^ Pina, Diógenes (21. 03. 2007). „DOMINICAN REPUBLIC: Deport Thy (Darker-Skinned) Neighbour”. Inter Press Service (IPS). Arhivirano iz originala 09. 01. 2008. g. Pristupljeno 14. 10. 2008. 
  75. ^ Miller, Sara B. (03. 03. 2004). „Haiti's chaos reverberates for expatriates in American cities”. Csmonitor.com. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  76. ^ „France Suspends Expulsions Of Illegal Haitians”. Gulfnews.com. 14. 01. 2010. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  77. ^ Davis, Nick (20. 09. 2009). „Bahamas outlook clouds for Haitians”. BBC News. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  78. ^ McAlister, Elizabeth (1998). The Madonna of 115th St. Revisited: Vodou and Haitian Catholicism in the Age of Transnationalism. In S. Warner, ed., Gatherings in Diaspora. Philadelphia: Temple University Press. Temple University Press. ISBN 978-1-56639-614-1. Pristupljeno 24. 07. 2013. 
  79. ^ Valdman, Albert. „Creole: The National Language of Haiti”. Footsteps, 2(4), 36–39. Indiana University Creole Institute. Arhivirano iz originala 13. 07. 2015. g. Pristupljeno 19. 07. 2011. 
  80. ^ "Haitians". Pristupljeno 2. 11. 2020. godine
  81. ^ Onofre, Alejandro Guevara. "Haiti – Culture And Sports". Archived from the original on 27 April 2012. Pristupljeno 2. 11. 2020. godine
  82. ^ Clammer, Paul, (2016) Bradt Travel Guide – Haiti, p. 36
  83. ^ "Haitian music billboard". 10 February 2010. Archived from the original on 10 February 2010. Pristupljeno 2. 11. 2020. godine
  84. ^ Nzengou-Tayo, Marie-José (2012). Creole and French in Haitian Literature. The Haitian Creole Language: History, Structure, Use, and Education. Lexington Books. ISBN 978-0-7391-7221-6. str. 153–176..
  85. ^ "What is a Haitian Patty?". Archived from the original on 23 February 2014. Pristupljeno 2. 11. 2020. godine
  86. ^ "What is a Haitian Patty?". Archived from the original on 23 February 2014. Pristupljeno 2. 11. 2020. godine.
  87. ^ Chery, Rene (24 June 2011). Women and Children's Tribulation In Haiti. ISBN 9781462888146. Pristupljeno 2. 11. 2020. godine

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хаити&oldid=27734852”