Bošnjakizacija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Austrougarski političar Benjamin Kalaj (1839-1903), pokrovitelj stvaranja posebne „bosanske” odnosno „bošnjačke” nacije

Bošnjakizacija ili bošnjačenje je politikološki i etnikološki pojam kojim se označava proces asimilacije, odnosno prevođenja pojedinaca ili grupa iz njihovog matičnog etničkog korpusa u bošnjački etnički, odnosno nacionalni korpus. Kao kompleksna i slojevita društvena pojava, bošnjakizacija se ispoljava u nekoliko različitih vidova, prvenstveno u obliku etničke asimilacije, odnosno etničke akulturacije.[1][2]

Proces bošnjakizacije je prvobitno pokrenut krajem 19. veka, u sklopu širih etnopolitičkih projekata austrougarskih vlasti u okupiranoj Bosni i Hercegovini. Bošnjakizacija je bila usmerena prvenstveno prema muslimanskom delu stanovnišva Bosne, a sprovođena je putem pretvaranja regionalnog bosanskog, odnosno bošnjačkog identiteta u poseban bošnjački "etnički" identitet. U isto vreme, bošnjakizacija se odlikovala negiranjem etničke samobitnosti Srba i Hrvata u Bosni i Hercegovini.[3] Prvi talas bošnjakizacije je okončan sa propašću austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini (1918). Krajem 20. veka, u vreme raspada Jugoslavije, pokrenut je novi talas bošnjakizacije, koja je bila usmerena prvenstveno prema tadašnjim jugoslovenskim Muslimanima. Ključni korak u pravcu zvaničnog privatanja bošnjakizacije kao nacionalne ideologije učinjen je 1993. godine na Prvom bošnjačkom saboru u Sarajevu, kada je odlučeno da se dotadašnji jugoslovenski Muslimani preimenuju u etničke Bošnjake. Time je otpočeo novi proces bošnjakizacije, koji predstavlja okosnicu savremenog bošnjačkog nacionalizma.[1][4] Na Kosovu i Metohiji i dalje je aktivan proces bošnjakizacije Goranaca i Torbeša.[5]

Karakteristike[uredi | uredi izvor]

Safvet Bašagić (1870-1934), jedan od prvih ideologa ekstremnog bošnjačkog nacionalizma
Bošnjački političar Alija Izetbegović (1925-2003), jedan od glavnih zagovornika bošnjakizacije

Proces bošnjakizacije je začet u Bosni i Hercegovini, prvobitno za vreme austrougarske uprave (1878—1918), kada su osmišljeni prvi politički projekti u cilju stvaranja integralne „bosanske”, a potom i posebne „bošnjačke” nacije. Integralni „bosanski” projekat se pokazao neostvarivim još za vreme austrougarske uprave, pošto su ne samo bosanski Srbi, već i bosanski Hrvati pružili odlučan otpor stvaranju integralne „bosanske” nacije. Stoga je težište preneto na poseban „bošnjački” projekat, koji je stekao izvesno uporište u bosansko-hercegovačkom begovatu. Ključnu ulogu u osmišljavanju i sprovođenju pomenutih projekata odigrao je austrougarski ministar Benjamin Kalaj, koji je od 1882. do 1903. godine bio nadležan za Bosnu i Hercegovinu.[6][3][7]

Jedan od prvih ideologa bošnjakizacije bio je Safvet Bašagić, koji je pripadao ekstremnom krilu bošnjačkog nacionalnog pokreta, čija se ideologija ogledala u otvorenom i agresivnom poricanju naconalne posebnosti bosansko-hercegovačkih Srba i Hrvata. O razmerama takvog ekstremizma i šovinizma svedoče Bašagićevi stihovi, koje je ispevao 1891. godine, a koji su objavljeni u sarajevskom listu "Bošnjak", pod pokroviteljstvom tadašnjih austrougarskih okupacionih vlasti u Bosni i Hercegovini:[8]

Znaš Bošnjače, nije davno bilo,
Sveg mi sv'jeta! nema petnaest ljeta,
Kad u našoj Bosni ponositoj
I junačkoj zemlji Hercegovoj,
Od Trebinja do brodskijeh vrata
Nije bilo Srba ni Hrvata.
A danas se kroza svoje hire
Oba stranca ko u svome šire.

Bošnjački projekat je ponovo pokrenut u vreme raspada Jugoslavije, kada su pojedini prvaci bosanskih Muslimana, među kojima su bili Adil Zulfikarpašić, Muhamed Filipović i Alija Izetbegović, započeli akciju u cilju preimenovanja etničkih Muslimana u "Bošnjake". Početkom 1993. godine, među muslimanskim prvacima još uvek nije bila postignuta opšta saglasnost o tom pitanju, tako da je prilikom tadašnje revizije Ustava "Republike Bosne i Hercegovine" zadržana dotadašnja narodna odrednica "Muslimani".[9]

Međutim, nakon eskalacije muslimansko-hrvatskog rata tokom leta iste godine, došlo je do dalje radikalizacije među muslimanskim čelnicima. Ključni korak u pravcu zvaničnog prihvatanja novog bošnjačkog imena učinjen je u septembru 1993. godine na Prvom bošnjačkom saboru u Sarajevu, kada je doneta konačna politička odluka o preimenovanju dotadašnjih jugoslovenskih Muslimana u Bošnjake. Ta odluka je potom i formalno ozvaničena u martu 1994. godine, kada je donet Ustavni zakon o izmjenama i dopunama Ustava Republike Bosne i Hercegovine, čiji je 7. član glasio: "U Ustavu Republike Bosne i Hercegovine - Prečišćeni tekst, riječ ‘Muslimani’, u različitim padežima, zamjenjuje se riječju ‘Bošnjaci’, u odgovarajućem padežu".[10]

Pokrenut iz Sarajeva, proces bošnjačenja je prvobitno zahvatio Bosnu i Hercegovinu, a potom se tokom narednih godina proširio na severoistočnu Crnu Goru i jugozapadnu Srbiju,[11] uključujući Rašku oblast, kao i delove Kosova i Metohije. Insistiranje na nametanju bošnjaštva i širenju bošnjačkog projekta izvan same Bosne, naišlo je na protivljenje kod dela jugoslovenskih Muslimana prvenstveno u Srbiji i Crnoj Gori.[12] Prvobitni pokušaji bošnjačenja nisu bili opšteprihvaćeni među etničkim Muslimanima u Srbiji, tako da su prvi zvanični koraci ka usvajanju bošnjačkih odrednica učinjeni tek 1998. godine, kada je putem preglasavanja doneta odluka da se dotadašnje Muslimansko nacionalno vijeće Sandžaka preimenuje u Bošnjačko nacionalno vijeće Sandžaka.[13]

Slični procesi su u isto vreme otpočeli i na području Crne Gore, usled čega je među tamošnjim etničkim Muslimanima došlo do ozbiljnih podela između pristalica bošnjakizacije i pobornika očuvanja tradicionalnog muslimanskog imena.[2] Usprotivivši se nametanju bošnjaštva, predsednik Matice muslimanske u Crnoj Gori, dr Avdul Kurpejović je 2014. godine izričito naglasio da se "velikobošnjački nacionalistički, islamski asimilatorski program" temelji upravo na Islamskoj deklaraciji Alije Izetbegovića.[14]

Počevši od 1999. godine, etnički Goranci se takođe suočavaju sa pritiscima u cilju bošnjakizacije,[15] a politiku veštačkog pretvaranja Goranaca u etničke "Bošnjake" otvoreno podržavaju i Privremene institucije samouprave u Prištini. Prethodno je muslimanski živalj Sredačke župe uspešno pobošnjačen. [16] Sa sličnim pritiscima su se suočili i etnički Muslimani u Hrvatskoj, kojima se od strane zagovornika bošnjakizacije osporava upotreba pojma "Muslimani" kao etničke odrednice, uz istovremeno forsiranje njihovog prevođenja u bošnjački nacionalni korpus.[17]

Terminologija[uredi | uredi izvor]

U literaturi i publicistici na srpskom jeziku, pored pojma bošnjakizacija u istovetnom značenju se upotrebljavaju i pojmovi bošnjačenje, odnosno pobošnjavanje ili pobošnjačenje, a takođe i bošnjakizovanje. U literaturi i publicistici na stranim jezicima, pored engleskog pojma bosniakisation (odnosno bosniakization),[18] takođe se uoptrebljavaju: nemački pojam bosniakisierung,[19][20] francuskom pojam bosniaquisation,[21] italijanski pojam bosniacizzazione,[22] ruski pojam bošnяkizaciя,[23] hrvatski pojam bošnjakiziranje,[24] kao i slični pojmovi na drugim jezicima.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Tanasković 1995, str. 47-56.
  2. ^ a b Kurpejović 2014.
  3. ^ a b Kraljačić 1987.
  4. ^ Kovačević 2008, str. 77-83.
  5. ^ „Goranci i Torbeši bez zaštite statusa na Kosovu: Može li da "prođe“ pokušaj bugarizacije?”. Kosovo Online. Pristupljeno 3. 3. 2024. 
  6. ^ Kraljačić 1984, str. 139-165.
  7. ^ Despotović 2019, str. 327-340.
  8. ^ "Bošnjak" (Sarajevo), br. 2 od 9. jula 1891. godine, str. 2.
  9. ^ Ustav Republike Bosne i Hercegovine: Prečišćeni tekst (1993)
  10. ^ Službene list Republike Bosne i Hercegovine, god. 3, br. 8 (1994), str. 114.
  11. ^ Antić, Čedomir. „Savremeni srpsko-hrvatski odnosi”. www.napredniklub.org. Pristupljeno 28. 7. 2017. 
  12. ^ Avdul Kurpejović (2008): Bošnjaci su politička tvorevina
  13. ^ Sandžak (Region, Serbia, Montenegro)
  14. ^ Avdul Kurpejović (2014): Muslimani su nacionalna manjina
  15. ^ Reljić 2011, str. 165-173.
  16. ^ Milena Marković (2016): Gorancima preti asimilacija
  17. ^ Pokos & Hasanbegović 2014, str. 427-448.
  18. ^ Atlantic Council of the United States 1996.
  19. ^ Lehfeldt 1999, str. 89.
  20. ^ Džaja 2002, str. 245.
  21. ^ Bénédicte Tratnjek (2005): Sarajevo, de la ville multiculturelle à la ville divisée
  22. ^ Alberto Prioli (2013): Sarajevo, mutamenti urbani tra l’assedio e la ricostruzione
  23. ^ Reljić 2011, str. 173.
  24. ^ Džaja 2004, str. 270, 281.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Soljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бошњакизација&oldid=27451080”