Nevesinje

Nevesinje
Centar Nevesinja sa Sahat kulom
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Bosna i Hercegovina
Entitet	Republika Srpska
Opština	Nevesinje
Stanovništvo
— 2013.	5.162
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 15′ 30″ S; 18° 06′ 49″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	882 m
Nevesinje Nevesinje na karti Bosne i Hercegovine
Ostali podaci
Poštanski broj	88280
Pozivni broj	059
Veb-sajt	www.opstinanevesinje.rs.ba

Nevesinje je gradsko naselje i sjedište istoimene opštine u Republici Srpskoj, BiH. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Nevesinje ukupno je popisano 5.162 lica. Prvi put se spominje kao župa u 12. vijeku, a kao grad u 14. vijeku.

Geografski položaj

Centar Nevesinja

Opština Nevesinje je brdsko-planinski rejon sa prosječnom nadmorskom visinom od 860 metara, a karakteriše je veliko kraško polje ukupne površine 18 hiljada hektara. Klima je kontinentalna sa dugim i hladnim zimama i kratkim i toplim ljetima. Najviše padavina je u kasnu jesen i proljeće.

Istorija

Najčešće se tvrdi da je Nevesinje dobilo naziv prema latinskim riječima za snježnu pustinju (lat. Neuesigne) od koga su nastali oblici Netuisina i Netusina i konačno Nevesinje, a postoji i druga verzija prema kojoj je naziv nastao po ljekovitoj biljci devesilj (devet sila) koja se i danas koristi u nekim slovenskim jezicima i može se čuti u varijantama devesinj, nevesilj i nevesinj, prema kome je mogao nastati naziv Nevesinje.

Ljetopis popa Dukljanina spominje Nevesinje u 12. vijeku, kao dio podgorskih župa.

Prvi pouzdani istorijski podatak o Nevesinju nalazi se u ljetopisu Pećke patrijaršije, u kome se kaže da je Sava Nemanjić u Nevesinju 1219. godine postavio prvog humskog episkopa. U dubrovačkim izvorima Nevesinje se prvi put pominje 1281. godine. U dubrovačkim arhivima pohranjeni su brojni ugovori između zanatlija i drugih davaoca usluga iz današnjeg Nevesinja i Dubrovačke republike. Najveći udio trgovine između Dubrovčana i Nevesinjaca potpadao je na trgovinu stokom i poljoprivrednim dobrima.

Nevesinjski kraj bio je poprište brojnih pljački i razbojništva, što je više puta evidentirano u dubrovačkim arhivima.

Župsko sjedište nevesinjske župe i glavni grad bio je Vjenčac – Vinčac; kasnije i kneževsko sjedište. Grad se nalazio iznad sadašnjeg gradskog naselja, lokalni naziv Knežaca, Knežak ili Grad. Vidljivi su i danas ostaci vojničkog utvrđenja i gradskih zidina.

U prvim decenijama 14. vijeka Nevesinjem je vladala porodica Sankovića, koji su bili uticajni i redovno su učestvovali u zborovima bosanskih velikaša kao predstavnici Humske zemlje. Ovaj vlastelinski rod Nevesinja, Zagorja (oblast Kalinovika) i proširenih krajeva: Dabar, Popovo, Primorje i Konavli, bio je politički veoma aktivan u bosanskoj državi (1330—1404).

Nevesinjem su Sankovići vladali u drugoj polovini 14. vijeka i sve do 1404. godine, kad su ih pokorili Vlatko Vuković i Pavle Radenović, vladari susjednih oblasti, a Konavle, njihovu teritoriju između sebe podijelili. To je bilo 1391. godine.

U nevesinjskom kraju se nalazi veliki broj stećaka. Svako selo u nevesinjskoj opštini sadrži stećke, dok selo Krekova ima najviše srednjovjekovnih nekropola na području Bosne i Hercegovine.

Prisvajanjem Zahumlja 1404. godine u kome je bilo i Nevesinje, vojvoda Sandalj Hranić Kosača – nasljednik Vlatka Vukovića, boravio je neko vrijeme u Nevesinju. Istorijski izvori zabilježili su da je 31. jula 1421. godine vojvoda Sandalj Hranić boravio u Nevesinju i primio dubrovačke poslanike, kao i 12. septembra 1430. godine. Da su Kosače često boravile i stolovale u Nevesinju, govori i podatak da je 10. oktobra 1435. godine herceg Stefan izdao povelju „Pod gradom Vjenčacem na Nevesinju“. U rimsko doba kroz Nevesinje je išao put iz doline Neretve na Biograd i Zaborane, za sarajevsko polje, što govori o značaju ovog prostora i u tome vremenu.

Godine 1463. turski štab je bio uspostavljen u okolini Nevesinja. Kroz nekoliko godina osvojili su i stavili pod svoju upravu čitavu župu. Upravo tim starim rimskim i srednjovjekovnim putem, na Zaborane iz pravca Sarajeva u proljeće 1465. godine došli su Turci i uspostavili svoj logor u nevesinjskom polju odakle su dalje krenuli u osvajanje Gacka, Bileće i Trebinja.

Već od 12. juna 1469. godine u Nevesinju se pominje vojvoda turskog porijekla. Prvo stolovanje Turaka bilo je u Žiljevu — četiri kilometra od Nevesinja.

Turskim osvajanjima su pogodovale nesuglasice između lokalnih gospodara.

Sahat kula u Nevesinju

Dubrovčani su po običaju novom gospodaru Nevesinja – vojvodi Huseinu poslali dar u avgustu 1470. godine. Nevesinje ima i kadiju od iste godine, dakle uspostavljena je potpuna vlast. Dolaskom Turaka u grad Vinačac-Vjenčac počinje da stagnira, a danas su na tome mjestu vidljivi bedemi i zidine vojničke kule. Srušena kula, zarasli i porušeni bedemi još uvijek podsjećaju na nekadašnji značaj ovoga grada u kome su stolovali župani i kneževi, kao i na burnu istoriju ovog grada i njegovog naroda.

Pod turskom vlašću ranije župno uređenje se pretvara u nahiju.

Turci su izvršili popis stanovništva po selima prvo 1468-1469 i potom 1475-1477. Većina sela koja se spominju u srednjem vijeku sadržala su do danas iste nazive. U dostupnim defterima primjećen je i prelazak dijela stanovništva na Islam, najverovatnije zbog visokih dadžbina i nameta.

Istorija ovih prostora (posebno turski period), protekla je u suprotstavljanju zulumu, samovolji i feudalnom kuluku, trpljenju i borbi za samoodržanje, osvajanje slobode, očuvanje nacionalnog i duhovnog identiteta, etičkih i kulturnih vrijednosti.

Period 19. i 20. vijeka ispunjen je ratovima za slobodu i ujedinjenje. Najznačajniji događaj ovog perioda je, nesumnjivo, Nevesinjska puška, ispaljena 23. juna 1875. godine u Bišini, na Četnoj poljani iz ruku nevesinjskog hajduka i harambaše Pera Tunguza i njegove čete. Ovaj ustanak dao je signal čitavoj buntovnoj Hercegovini da se digne na ustanak da bi vrlo brzo prerastao u veliku istočnu krizu — pitanje daljeg opstanka turske carevine na Balkanu, kao i podjelu njenih teritorija na tome prostoru. Zbog toga je ovaj ustanak vrlo brzo izgubio lokalni značaj, što su bile ranije bune, i dobio evropski značaj, kao nijedan događaj druge polovine 19. vijeka u zemljama pod turskom vlašću. Ovaj ustanak koji je počeo u Nevesinju, poznat je u istoriji kao Nevesinjska puška uvrstio je ovaj grad (Nevesinje) u udžbenike opšte istorije svih zemalja svijeta.

Crkva Svetog Vaznesenja Hristovog u Nevesinju

Najčešći početak buna i ustanaka bio je odgovor na nepodnošljivi teror da bi se došlo do slobode. Nijedan uspjeh na tome putu nije se mogao postići bez velikih žrtava, i ta borba uvijek je bila sa protivnicima mnogo jačim od sebe. Bunama i ustancima obično je prethodio sabor i dogovor glavara kod manastira i crkava koji su imali snagu zakona i uputstvo za borbu. Tako je bilo i pred početak Nevesinjske puške 1875. godine. Na Malu Gospojinu – 8. septembra 1874. godine kod crkve u selu Biograd, Nevesinje, sazvan je zbor narodnih prvaka Nevesinja na kome su vođe naroda u Hercegovini Jovan Gutić, Simun Zečević, Ilija Stevanović, Trivko Grubačić, Prodan Rupar i Petar Radović odlučili da se krene sa ustankom u proljeće naredne godine.

Brojni su uzroci ovom ustanku, ali je neposredan povod bio napad čete harambaše Pera Tunguza na turski karavan u Bišini (put Mostar-Nevesinje), na Četnoj poljani, dana 23. juna (po novom – 5. jula) 1875. godine i ubio sedam turskih kiridžija. Kroz dva dana u crkvi u Kifinu Selu 25. juna – (7. jula), donesena je odluka da se akcija za ustanak ubrza i u ostalim srezovima Hercegovine. Ustaničke čete već 27. juna (9. jula) u selu Krekovi su otpočele prvu borbu. To je preraslo u opšteevropsku krizu. Ustanici koji su krenuli u taj ustanak nisu ni slutili takav njegov ishod Berlinskim kongresom. Vjerovali su da krv daju za veliko djelo – narodnu slobodu i narodno ujedinjenje. Umjesto toga voljom velikih sila, ovom narodu i ovom prostoru jedno ropstvo zamijenjeno je drugim (umjesto Turske ove prostore okupirala je Austrougarska). Ove odluke razočarale su vođe i narod, ali i otrijeznile u borbi do konačnog cilja, oslobođenja i ujedinjenja 1918. godine.

Da je nezadovoljno novom austrougarskom vlašću Nevesinje je vrlo brzo pokazalo (opet prvi u okupiranoj BiH), ustankom 1882. godine u Ulogu (Nevesinje)

Slobodarski duh Nevesinja se iskazao i kroz dobrovoljački pokret (u Balkanskim ratovima i kroz solunske dobrovoljce — njih oko 1.000). Nevesinje je vječno kaljeno u otporu, pa ni pokret Mlada Bosna nije mogao bez nevesinjskog nadahnuća — žrtvom Bogdana Žerajića – člana ove organizacije.

Nevesinje je bilo i ljetovalište, 1936. je proglašeno za vazdušnu banju.

Svoje slobodarsko opredjeljenje Nevesinje je pokazalo i u organizovanju demonstracija 27. marta 1941. godine (što je učinilo malo gradova) i time jasno stavili do znanja šta misle o novoj vlasti i na što su spremni. To su potvrdili potpunim odzivom u Aprilskom ratu 1941. godine.

Junski ustanak (opšti i prvi u okupiranoj Jugoslaviji) bio je treća Nevesinjska puška u posljednjih 70 godina. Ovaj ustanak je po svom značaju i dalekosežnim posljedicama u mnogom nadmašio sve prethodne bune i ustanke, čak i onaj iz 1875. godine, jer je dignut protiv najmoćnije vojne alijanse Trećeg rajha u dotadašnjoj svjetskoj istoriji pod čijom se okupacijom nalazila gotovo čitava Evropa. Nevesinjski junski ustanak počeo je 3. juna 1941. godine i bio je prvi organizovani oružani ustanak u porobljenoj Evropi. Da je bio prvi ustanak još zvanično nije priznat, ali niko ga nije osporio, već ga je samo ignorisao, jer njegovim priznavanjem i stavljanjem na mjesto koje mu u nacionalnoj i opštoj istoriji pripada, ne bi se uklapao u politički dogovorene datume početka oružanih ustanaka 1941. godine u pojedinim republikama Jugoslavije.

Nevesinje je i tokom rata u BiH bilo na udaru osvajača, ali su borci Nevesinjske brigade uspješno odbranili grad od daleko brojnijeg neprijatelja i zaštitili svoj narod i teritoriju. Najpoznatije su borbe u Prvoj mitrovdanskoj ofanzivi 1992. i Drugoj 1994.

Spomen-kosturnica

U Nevesinju se nalazi spomen kosturnica u kojoj se čuvaju tijela Srba koji su nestali na području Hercegovine u periodu od 1992. do 1995.

Privreda

Fontana kod Gradske pijace

Na području opštine Nevesinje pod visokim ekonomskim šumama četinara i lišćara nalazi se 6.658 hektara i najvećim dijelom se koriste za potrebe drvoprerađivačke industrije. Pod poljoprivrednim zemljištem obradivog tipa nalazi se 10.820 hektara. Planinski pašnjak Morine obuhvata površinu od 2.040 hektara i idealan je prostor za uzgoj sitne stoke. Kod individualnih poljoprivrednih proizvođača (farmera) nalazi se 7.500 goveda, 30.000 ovaca i 4.000 svinja u tovnoj sezoni. Od ruda, utvrđena su nalazišta boksita i uglja čija ekonomska valorizacija nije utvrđena. Nevesinje pruža velike mogućnosti u proizvodnji žitarica, voća, povrća i mesa i konkuriše kao sredina na širem području za proizvodnju zdrave hrane.

Bolnica

Godine 2014. godine otvorena je savremena Bolnica u Nevesinju uz veliku pomoć Fondacije Mihajlo Labalo.

Sport

Nevesinje je sjedište velikog broja sportskih kolektiva. Najstarije je Srpsko sokolsko društvo „Nevesinjska puška“, a izdvajaju se i fudbalski klub Velež, rukometni klub Hercegovina i klub malog fudbala Nevesinje.

Stanovništvo

Nacionalnost	2013.	1991.	1981.	1971.	1961.	1953.	1948.
Srbi	5.125	3.260	2.622	2.268	1.625		917
Muslimani	5	631	593	641	260
Jugosloveni	―	104	304	25	323
Hrvati	6	39	59	91	109		48
Crnogorci			13	12	9
Slovenci			4	3	2
Albanci			6	4	4
Makedonci					7
ostali i nepoznato	26	41	4	10	10		30
Ukupno	5.162	4.075	3.605	3.055	2.349		1.615

Demografija
Godina	Stanovnika
1948.	1.615
1953.	6.109
1961.	2.349
1971.	3.055
1981.	3.605
1991.	4.075
2013.	5.162

Vidi još

• Opština Nevesinje
• Istočna Hercegovina
• Crkva Svetog Vaznesenja Hristovog u Nevesinju
• Narodna biblioteka Nevesinje
• Sahat-kula u Nevesinju

Literatura

• Grahovac, Dragomir Dragan (2013). Možda niste znali o Nevesinju. Prosvjeta. ISBN 9789993872269. 

Spoljašnje veze

• Prezentacija opštine Nevesinje (jezik: srpski)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• „Utisci Nevesinjaca – potres od desetak sekundi izgledao kao večnost”. Radio-televizija Srbije. 27. 11. 2019. Pristupljeno 27. 11. 2019.