Hajrudin Barbarosa

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Barbarosa.

Hajrudin Barbarosa
Hajrudin Barbarosa
Lični podaci
Puno ime	Hajrudin Barbarosa
Datum rođenja	1478.
Mesto rođenja	Lezbos, Osmansko carstvo, danas Grčka
Datum smrti	4. jul 1546.
Mesto smrti	Istanbul, Osmansko carstvo, danas Turska

Barbarosa Hajrudin-paša (tur. Barbaros Hayreddin Paşa ili tur. Hızır Hayreddin Paşa), koji se u literaturi može naći još i pod imenom Barbarosa Hajrudin-reiz, jer je nosio titulu reiza pre nego je postao paša i kapetan flote Osmanskog carstva i pod imenom ili Hair ad Din (arap. خير الدين), što prevedeno sa arapskog glasi Dobrobit vere (islama), koje mu je dao sultan Sulejman Veličanstveni lično, bio je jedan od najpoznatijih turskih gusara i admirala, pravi pomorski genije koji je dominirao čitavim Mediteranom poznog srednjeg veka. Rođen je na ostrvu Midili (današnjem Lezbosu) 1478. godine pod imenom Jakupoglu Hizir Hajredin (tur. Yakupoğlu Hızır Hayreddin), a umro u Istanbulu 4. jula 1546. godine. U Evropi je poznatiji kao Barbarosa, jer je nadimak njegovog brata na kojeg je veoma ličio bio Baba Oruk, što je Evropljanima zvučalo poput Barbarosa, a pritom je i imao i crvenu bradu.

Barbarosa kao vojni genije

Braća gusari

Hzr, od oca Jakup-age, Turčina, i majke Katarine, Grkinje, bio je jedan od četvorice sinova rođenih i odgajanih na grčkom ostrvu Lezbosu. Njegov otac, Jakup aga, bio je pripadnik turske feudalne konjice. Zbog učestvovanja u osvajanju Lezbosa od Đenovljana 1462. godine Jakup aga je dobio timar na ovom ostrvu, odakle je počeo da razvija pomorsku trgovinu grnčarijama, u čemu su mu značajno pomagali i sinovi. Ženu Katarinu je upoznao dok je živeo u Vardaru, i iz toga braka su se pored četvorice braće: Išaka, Oruka, Hzra i Ilijasa, izrodile i dve ćerke, koje su istoriji relativno nepoznate.

Upravo preko očevog zanata su se braća upoznala sa moreplovstvom i postali izvrsni trgovci i moreplovci. Hzr je povučen Orukom i Ilijasom, postao mornar, i ubrzo se pridružio redu privatera u Mediteranu, koji su se borili protiv templara na Rodosu i suzbijanja njihovog uticaja na Mediteranu. Oruk i Ilijas su plovili vodama Levanta, dok je Hzr uglavnom plovio Egejskim morem. Najviše se zadržavao u Solunu. Najstariji brat, Išak, je vodio brigu o finansijama i nastavio vođenje porodičnog posla. Oruk se ubrzo istakao i stekao reputaciju izuzetno opasnog moreplovca. Često je plovio i van Levanta. Bio je poliglota i govorio je italijanski, španski, francuski, grčki i arapski. Međutim, kako je njegov ugled rastao, tako su i napadi templara na njega i njegove brodove postali učestaliji, te je u jednoj od borbi, poginuo njegov brat Ilijas, a on zatočen. Tek tada i Hzr odlučuje da se pridruži bratu i uspeva da ga oslobodi iz zatočeništva u Bodrumu nakon čitave 3 godine.

Nakon izbavljanja iz zatočeništva Oruk ulazi i u političke vode. Pripremalo se svrgavanje tadašnjeg sultana od strane njegovog brata, ali je ono ostalo upamćeno samo po svom neuspehu jer su Šehzad Korkud i sve njegove pristalice pobegle iz Osmanskog carstva zbog straha od kazne. Korkud, kojeg je Oruk podržavao, je stoga morao da prebegne u Egipat, i to po cenu gubitka svih brodova. Zbog ovog pokušaja zavere, Oruk je izgubio i podršku Hzra, koji je bio potpuno razočaran svojim bratom i njegovom, njemu nerazumljivom, željom za moći. No, upravo je ta moć bila izvor iz kog je Oruk crpio snagu za opstankom, te je potegavši veze od egipatskog sultana iznudio novu flotu, sa namerom da ponovo krene u vode Sredozemlja, ali da ovoga puta težište operacija prebacuje na zapadni Mediteran. Nakon uspešnog delovanja po Siciliji i Italiji, osniva utvrđenje na ostrvu Đerba 1503. godine, gde mu se i brat Hzr ponovo pridružuje. Sklopivši savez sa tuniskim sultanom, braća Hzr i Oruk započinju svoju vladavinu na tim prostorima.

Sticanje ugleda

Udruženi, Hzr i Oruk su uspešno pljačkali španske, sicilijanske, đenovljanske i brodove papske države i time privoleli i druge turske moreplovačke velikane da im se pridruže, poput Kurtoglua, ali i njihovog brata Išaka. Slava koju je Oruk tako sticao rasla je u periodu od 1504. do 1510. godine. No, među muslimanima je ipak ostao zapamćen kao zaštitnik jer je pomagao španske muslimane da prebegnu u severnu Afriku i tu se nasele. Tako je dobio nadimak Baba Oruç (prevod sa turskog: Tata Oruk). Zbg jezičke sličnosti sa rečju Barbarosa u Italiji, Francuskoj i Španiji, počinju da ga nazivaju Barbarosa. U periodu od 1510—1516. godine, braća su vodila izuzetno uspešne pljačke i pohode. U početku uglavnom u Italiji, Siciliji i Ređo Kalabriji, da bi kasnije stizali i do Menorke u Španiji, gde su osnovali neka nova utvrđenja i fabrike za proizvodnju đuladi i municije, zatim započeli rat sa Engleskom, pljačkali francuska pomorska uporišta, trgovačke brodove zapadnih sila, terorisali Siciliju, Sardiniju, Balearska ostrva itd. Sa porastom njihovog ugleda i moći, raskinuli su sporazum sa tuniskim sultanom i ugrabili deo tuniske teritorije. U jednom od pohoda, Oruk je izgubio ruku, teje i prozvan Gümüş Kol (prevod sa turskog: Srebrna ruka). Oruk je, kako bi se iskupio za pokušaj svrgavanja sultana, sultanu Selimu I neprestano slao poklone i održavao bliske odnose sa njim što je, pa je dobio zvaničnu tursku titulu, titulu reiza.

Hzr-beglerbeg

1516. godine, trojica braće su se odvažili na oslobodilački pohod na Alžir. Uspevši u tome proterali su prethodnog vladara Abu Hamo Musu III iz dinastije Beni Zijad. Tada se reiz Oruk proglasio sultanom Alžira. Alžir je širio svoju moć i teritoriju prisvojivši Milijanu, Medeju i Tenez. Oruk je postao poznat i po transportu topova kroz pustinju preko jedara. Međutim, jačanje Alžira je jasno upozorilo sve zapadne sile, te napadi Španije postaju učestaliji. U rat kreće i car Karlo V. Oruk je kao odličan politički potez, ponudio Alžir Osmanskom carstvu i od tada Alžir postaje Alžirski sandžak, a Oruk guverner Sandžaka alžirskog i vrhovni admiral pomorske flote zapadnog Mediterana, a na raspolaganju je mogao imati pored flote, i tursku vojsku. Španija je mnogo ozbiljnije ušla u naredni rat. Unajmila je Abu Zajana da sa kopna napadne Oruka iz Tlemcena. Međutim, ovo se ispostavilo kao neuspešan pokušaj. Jedini preostali potomak Abu Zajan dinastije, Šeik Buhamud, je 1518. godine, zajedno sa carem Karlom V i Dijegom od Kordobe, okupio ogromnu vojsku, od preko 20.000 vojnika, od kojih su većinu činili Beduini. Bitku su u gradu Tlemcenu očekivala braća Išak i Oruk sa oko 1500 turskih i 5.000 murskih vojnika. Uspešno su odolevali mesec dana, ali su onda svi brutalno ubijeni. Hzr je stoga, kao naslednik Oruka, nasledio titulu reiza, dobio titulu beglerbega od sultana Selima I i nastavio sa vođenjem politike svoga brata. Otuda je i dobio nadimak Barbarosa, od njegovog brata na koga je, kako kažu, veoma ličio.

Uz malu pomoć u vojsci od osmanlijskog sultana, Hzr uspeva da povrati Tlemcen u decembru 1518. godine. Otada nastavlja sprovođenje politike svog brata, spasavajući i pomažući španske muslimane, Mudehare. Nakon osvajanja Tlemcena, Hzr je postao skoro nepobediv na moru na šta ukazuju i njegova dalja osvajanja i pljačkanja. Sa velikim uspehom je, ne samo odolevao napadima udružene špansko-italijanske flote, već i pljačkao španska trgovačka uporišta na Mediteranu, najviše Balearska ostrva, a zatim i povećao učestalost napada na bogate francuske gradove Tulon i Provansu. Od juna 1525. godine, Barbarosa započinje neprestano terorisanje italijanske obale. Juna 1525. godine iskrcava se na Sardiniji, maja 1526. godine na Krotonu u Kalabriji i potpuno pljačka grad, a zatim i u Kape Spartiventu; vodi odlične bitke i u Jadranskom moru; jun 1526. godine iskrcava se u Ređo di Kalabriji i skoro uništava grad Mesinu, zatim započinje udare na Toskanu i Kampanju, ali se i ponovo okreće pljačkanju španskih gradova. Maja 1529. godine, osvojio je značajno špansko uporište Penjon, koje je kontrolisalo severnu obalu Maroka. U avgustu 1529. napao je Andaluziju i preveo preko 70.000 Moriščana, jedne od španskih muslimana, u Afriku. Početkom naredne godine težnju operacija ponovo prebacuje na Italiju. Prvi put pljačka Marselj. U decembru iste godine, osvaja tvrđavu Kabrera na Balearskim ostrvima i pretvara ga u svoje centralno uporište na zapadnom Mediteranu. Istu politiku, samo u još znatno jačem intenzitetu vodio je i 1531/1532. godine, s time da je u međuvremenu uspeo da odbije napad vojske cara Karla V predvođene Andreom Doriom. Takođe ulazi u uspešan rat sa Maltom i počinje napade na Tripoli.

Admiral i beglerbeg severne Afrike i Rodoskog sandžaka Barbarosa Hajredin-reiz

Za vreme ekspedicije sultana Sulejmana I na Habzburšku monarhiju, 1532. godine, Andreo Dorio uspeva da osvoji Koron, Patras i Lepant na obalama Moreje, danas Peloponeza. Ovo je razgnevilo turskog sultana koji zauzvrat šalje vojsku predvođenu Jahjom Pašazadom Mehmedbegom, koji preotima sve izgubljene teritorije Osmanskog carstva. No, ovaj događaj je za posledicu imao da je Sulejman I uvideo značaj posedovanja nepobedivog i uglednog vojskovođu na moru među svojim redovima, te Hzra poziva u Istanbul 1532. godine. Na putu ka Istanbulu, Barbarosa je planirao osvetu Andrei Doriju, a to je i učinio brutalno pljačkajući sva uporišta koja su mu pružala novčanu podršku i pomoć u floti. Stoga pljačka Sardiniju, Korziku, Montekristo, Elbu, Lampeduzu i oslobađa sve zatvorenike koje je Dorio ranije zatočio. Pre nego je konačno stigao u Istanbul, potpuno je opljačkao i grad Pervecu, u koji su odvođeni zarobljenici iz ratova sa Turskom. Iako je ovime osvojio mnoštvo flote, samo je sa polovinom krenuo put Istanbula, dok je ostatak uputio ka Alžiru kako bi ojačao njegove odbrambene snage. U Istanbulu mu je priređen svečani doček u Topkapi palati i na usledeloj svečanosti je od strane samog Sulejmana I unapređen u beglerbega čitave severne Afrike i vrhovnog admirala i zapovednika čitave osmanlijske flote. Na upravu mu je dat i Rodoski sandžak kao i ostrva Eubeja i Hios u Egejskom moru.

Iz Istanbula, Barbarosa sa svega 80 galija kreće u nove pohode i pljačke. Aprila meseca od Španije povraća izgubljene teritorije, i dalje održavajući pritisak nametnut nad Italijom. Taj pritisak je kulminirao njegovim dolaskom pred samo predgrađe Rima i upadom u ostala naselja oko reke Tibar, što je rezultovalo oglašavanjem rimskih zvona (što je tada predstavljalo nešto poput znak u pomoć, znaka za uzbunu). Nakon još jednog zastrašivanja Italijana 1534. godine, Hzr se vraća u Afriku i osvaja Tunis, surovo porazivši tuniskog sultana Muleija Hasana, i osvaja još jedno u nizu strateško uporište, La Gulet. Ali, izbegli tuniski sultan je zatražio pomoć od cara Karla V kako bi povratio svoju državu, usled čega je usledio novi špansko-italijanski napad sa od preko 300 galija i oko 24 000 vojnika. Ova armija ne samo da je povratila Tunis, već i osvojila Bonu i Mahdiju 1535. godine. I pored svega, Barbarosa je zahvaljujući lukavstvu bio pobednik. Na vreme shvativši da je nemoguće da se odupre napadu, u Tunisu je ostavio veoma mali deo vojske, a sa ostatkom otišao u Alžir i zapravo, špansko-italijanski napad iskoristio kao prednost. Pošto su bili preokupljeni napadom, Španci i Italijani su zanemarili odbranu svojih pomorskih gradova i utvrđenja. Tada je uništio utvrđenja u Majorci i Menorci, podigao svoje novo utvrđenje, koje i dan danas postoji i nosi njegov naziv, na Kapriju. Na poziv sultana, Barbarosa 1536. godine ponovo odlazi u Istanbul kako bi preuzeo upravljanje flotom predodređenom za napad na Napuljsku kraljevinu. U julu 1537. godine, iskrcao se u Otrantu i osvojio grad i utvrđenje Kastro, ali i grad Ugento u Pulji. U avgustu naredne godine, Barbarosa je zajedno sa Lutfi-pašom predvodio ogromnu osmanlijsku flotu koja osvaja ostrva u Egejskom i Jonskom moru koja su bila pod vlašću Venecije. Pored ostrva Siros, Egina, Ios, Paros, Tinos, Karfatos i Naksos, osvojio je i Krf, što je dovelo do osnivanja Svete lige protiv Osmanskog carstva na zahtev Venecije. Sveta liga je osnovana 1536. godine na zahtev pape Pavla III i nju su sačinjavali Sveto rimsko carstvo, Papska država, Španija, Venecija i Malta. Ali, Barbarosa je još jednom pokazao svoje umeće i genijalnost porazivši kombinovanu vojsku Svete lige predvođene Andreom Doriom u bici kod Prevece septembra 1538. Ova pobeda koju je izvojevao Hzr je omogućila Osmanskom carstvu prevlast nad Mediteranom sve do poraza u bici kod Lepanta 1571.

Vrhunac Barbarosine moći i njegova smrt

Na leto 1539. godine, Barbarosa nastavlja svoja osvajanja pokorivši Skijatos, Skiros i Serifos, kao i grad Novi i tvrđavu Risan, dok je opsadu oko Kotora prekinuo nakon pet dana, zbog moćnih bedema tog grada, koji su ga sačuvali, kao jedno od retkih mesta na Balkanu, koje se nikada nije našlo pod osmanlijskom kontrolom. Tako, osvojivši i poslednja hrišćanska uporišta u Mediteranu, Venecija je morala da potpiše sporazum sa turskim sultanom Sulejmanom I u oktobru 1540. godine, po kome je pored prinudnog odricanja od svoje ostrvske teritorije morala i da plaća danak u iznosu od 300 hiljada zlatnih dukata. U septembru 1540. godine, car Karlo V je pokušavao da ubedi Barbarosu da postane njegov glavnokomandujući nudeći mu brojne titule i imetke po Evropi, što je Barbarosa odbio. Stoga je Karlo V uložio i poslednje napore kako bi ga pobedio pokušavši da osvoji Alžir. Za ovaj pohod je posebno angažovao sve uglednije vojskovođe i moreplovce među kojima i već spominjanog Andreu Dorija, ali i Hernana Korteza i rešio da on sam povede bitku. Što zbog grešaka Dorie što zbog loše sreće, njegova armija biva teško poražena. U to vreme, Osmansko carstvo i Francuska su bili saveznici. Zato se Barbarosa 1543. godine uputio ka Marselju kako bi pomogao Francuskoj. Na raspolaganju je imao preko 210 brodova(70 galija, 40 galiota i 100 drugih ratnih brodova koji su prevozili 14 000 Turaka, a kojih je zajedno sa ostalom vojskom bilo oko 30 000!). Na putu do Marselja, prilikom prelaska blizu Ređo Kalabrije, Barbarosa je od njenog upravnika, Dijega Gaetanija, zatražio predaju grada, što je on odbio i otvorio vatru na njegove brodove i ubio mu čak 3 mornara. Hzr se toliko razgnevio da je skoro uništio čitav grad i svu vojsku umesto u pomoć Francuskoj iskoristio za osvajanje i ubijanje po Italiji. Harao je Kampanjom, Lacijom, naseljima oko Tibra i krenuo na Rim u čemu ga je zaustavila francuska vojska i od tada se raskida tursko-francuski savez. Hzr je to drago prihvatio i odmah krenuo u pohode na Francusku. Osvojio je Nicu 5. avgusta 1543. godine, porazivši direktno francuskog kralja Fransoa I. Kasnije je opljačkao Kan, Sanremo, Liguriju, Monako i La Turbi. Interesantno je da grad Tulon ipak nije hteo da opljačka, već iz sopstvene koristi naselio je svih 30 000 vojnika u njemu. To je izazvalo velike pobune hrišćanskog življa, ali ih je on brutalno gušio usled čega je intervenisao francuski kralj, koji je hrišćane pozivao na napuštanje domova radi sigurnosti. Koliko su Turci preuzeli kontrolu nad gradom govori i podatak da je Katedrala svete Marije preinačena u džamiju i glavna valuta koja je korišćena bila je upravo turska. I 1544. godine je Barbarosa imao dosta uspeha u svojim ratovima, preteći da osvoji i čitavu Đenovu u zamenu za Turgut-reiza, člana njegove posade koji je bio zarobljen u jednoj od bitki. I dalje je uspešno odolevao napadima Francuske, Španije i Italije. Morao je da na neko vreme prestane sa ratovima zbog sklopljenog mira između Sulejmana I i Karla V i vrati se u Istanbul. Ali to ga nije sprečilo da pljačka po Italiji, koja je i dalje bila razjedinjena. Povrh svega, Đenovljani su mu plaćali ogromne sume u dukatima kako je ne bi osvojio. U ovoj godini posvetio se i oslobođenju svih zatvorenika koji su nekada bili članovi njegovih posada, ali i svog brata (primer Sinan-reiz). Saznavši da je Bartolomeo Pereti spalio njegovu rodnu kuću na Lezbosu 1543. godine Hzr je oskrnavio grob i spalio na lomači poluistrulelo telo već odavno preminulog Peretija. Nakon toga nastavlja sa pljačkanjem italijanskih gradova.

Sin njegovog nekadašnjeg protivnika, Đanetino Dorio, je pokušao da ga zaustavi, ali nije uspeo, već ga samo naveo da osvoji skoro sve što se moglo osvojiti. Godine 1545, vraća se u Istanbul, a zatim i po poslednji put obilazi utvrđenja na Majorci i Menorku, a zatim se vratio u Istanbul, po poslednji put. Umro je nakon što je sagradio svoju palatu u današnjem delu grada Büyükdere na severozapadnom delu Bosfora. Sahranjen je u visokom mauzoleju – turbeu - u blizini Bešiktaša. Ovaj mauzolej je specijalno dizajnirao jedan od tada najuglednijih turskih arhitekti Mimar Sinan. Danas se pored mauzoleja nalazi i muzej podignut 1944. godine. Barbarosu je u Alžiru nasledio je sin Hasan-paša.

Barbarosa kao književnik

Pored nepogrešivog osećaja za vođenje pomorskih okršaja, Barbarosa je imao i izvanredan dar za pisanje. Muradi Sinan-reiz mu je pomogao da objavi svoje memoare. Oni se sastoje od pet rukopisa objedinjenih pod nazivom Gazavat-ı Hayreddin Paşa (prevod sa turskog: Sećanja Hajredin-paše). Oni su i danas dostupni javnosti i izloženi su u Topkapi palati i biblioteci Istanbulskog univerziteta. Ovo delo se može naći i u turskim knjižarama kod izdavača pod nazivom BKY-Babıali Kültür Yayıncılığı u obrađenom izdanju koje nosi naziv "Kaptan Paşa'nın Seyir Defteri" (Spisi kapetana Paše). Ovo je priredio turski akademik, profesor Ahmed Šimširgil (turski: Ahmet Şimşirgil).

Mauzolej posvećen Barbarosi se nalazi u istoimenom parku u Bešiktašu, delu Istanbula pri Bosforu, u kome je takođe i njegova statua. Od ovog mauzoleja pa do poslovnih četvrti Levent i Maslak, pruža se Barbarosin bulevar. U znak počasti, prilikom svakog vojnog pohoda turske flote, pale se topovi upravo sa ovog mesta.

Literatura

• Bradford, Ernle, The sultan's admiral: the life of Barbarossa, London, 1968.
• Wolf, John B. (1979). The Barbary Coast: Algeria under the Turks. New York. ISBN 978-0-393-01205-7. 
• Bono, Salvatore: Corsari nel Mediterraneo (Corsairs in the Mediterranean), Oscar Storia Mondadori. Perugia, 1993.

Spoljašnje veze

• Britannica Concise Encyclopedia
• A brief article
• An article on the Barbarossa brothers
• Another article on the Barbarossa b rothers
• Original Gazawat by Seyyid Muradi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. septembar 2007)