Crkva Svetog Nikole u Prizrenu
| Crkva Svetog Nikole | |
|---|---|
 Obnovljen hram 2011. godine | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Prizren |
| Opština | Prizren |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | crkva |
| Vreme nastanka | 14. vek |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Republički zavod za zaštitu spomenika kulture |
Crkva Svetog Nikole ili Tutićeva crkva u Prizrenu je podignuta 1331/1332. godine i nalazi se u centru današnjeg grada. Tokom marta 2004. godine je oskrnavljena i pokušano je rušenje od strane albanskih ekstremista. Pripada Eparhiji raško-prizrenske Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.
Istorijat crkve[uredi | uredi izvor]
Prvobitna crkva Svetog Nikole bila je do temelja srušena, a potom su je bujice zasule peskom i zemljom.[1] Obnovljena je 1857. godine, kada je i proširena sa severne, južne i zapadne strane i prepokrivena drvenim krovom, o čemu je ostavljen natpis iznad ulaza u crkvu.[2] Kako je pcrkva oplavom bila zatrpana krajem 18. veka, 1857. godine je obnovljena blagoslovom mitropolita Meletija, kada su njeni temelji otkriveni, prilikom uređivanja mitropolitske bašte. Proširena je i pokrivena drvenim krovom, i o tome je nad ulom u crkvu ostavljen natpis.[3]
Njen ktitor je bio vlastelin Dragoslav Tutić, čije monaško ime je bilo Nikola, sa suprugom Belom, a kasnije je postala deo vlastelinstva manastira Visoki Dečani. Sama građevina je malih dimenzija, jednobrodne osnove, dok su se u njenoj unutrašnjosti očuvali tragovi živopisa. Radovi na konzervaciji i restauraciji crkvice, obavljani su u periodu od 1967. do 1970. godine. Republika Srbija ju je 1990. godine proglasila za spomenik kulture od izuzetnog značaja[4][5] i stavila pod svoju zaštitu. Tokom Martovskog pogroma nad Srbima 2004. godine, crkvica svetog Nikole je, poput Bogorodice Ljeviške i drugih srpskih crkava u Prizrenu, spaljena i teško oštećena.[5][6] Tokom narednih godine, na crkvici su obavljani radovi da bi se vratila u svoje prvobitno stanje.[7]
Arhitektura i živopis[uredi | uredi izvor]
Crkva svetog Nikole je mala građevina od kamena i opeke, sa osnovom jednobrodne crkve, nad kojom se uzdiže osmostrana kupola, rekonstruisana krajem sedme decenije XX veka. Oltarska apsida je polukružna, sa nišama polukružnog oblika za đakonikon i proskomidiju. Kameni ktitorski natpis je sačuvan samo delimično, ali se, na osnovu prepisa iz XIX veka, zna da je crkvica podignuta 1331/1332. godine.
Živopis u crkvici je očuvan u manjoj meri, a pretpostavlja se da je nastao neposredno nakon gradnje.[5] Na osnovu stila, rasporeda i tema sačuvanih fresaka, smatra se da ih je naslikala ista grupa zografa kojima se pripisuju najstariji živopis prizrenske crkve svetog Spasa i freske u crkvi svetog Đorđa u Rečanima kod Suve Reke,[5] srušenoj sredinom 1999. godine.[8] Ova grupa je najverovatnije uradila i dve ikone:
- Bogorodice Odigitrije, koja je bila deo ikonostasa Bogorodice Ljeviške, a danas se nalazi u Sabornoj crkvi u Prizrenu
- dvojna ikona na kojoj su predstavljene Blagovesti i susret Joakima i Ane, koji su se nalazili u Ljubiždanskoj crkvi, a danas se čuvaju u beogradskom Narodnom muzeju.
-
-
Krštenje Hristovo -
Krštenje Hristovo, detalj -
Sv Dimitrije Solunski -
Uspenje, detalj -
Vaskrsenje Lazarevo, detalj -
Preobraženje Hristovo
Martovski napad i obnova[uredi | uredi izvor]
Tokom Martovskog pogroma, sa crkve je otkinut olovni krov,[6] uništeni su prozori, a odneta je i ograda oko crkve.[7] Unutrašnjost crkve je zapaljena i vandalizovana (u crkvi su pronađeni ostaci kante za otpatke, đubre i ljudski izmet[6]), tako da su ostaci živopisa i mermerne površine oštećene.[7] Kameni delovi crkve su oštećeni pomoću čekića,[7] a na oltarskoj apsidi je plavim sprejem napisan grafit PDK, što je skraćenica Demokratske partije Kosova, čiji je predsednik, nekadašnji vođa OVK, Hašim Tači.
Obnova crkve[uredi | uredi izvor]
Prva faza popravki je izvedena 2005. godine i obuhvatila je postavljanje novog olovnog krova, vrata i prozora. Crkveno dvorište je očišćeno, postavljena je nova gvozdena ograda, polomljene podne ploče su zamenjena, a zidno kamenje i opeke koji su pretrpeli oštećenja su zamenjeni ili popravljeni[7]. U 2007. godini su vršene popravke na unutrašnjosti crkve i uvedene su električne instalacije, da bi tokom 2009. godine bili obavljeni restauratorski radovi na živopisu crkvice svetog Nikole.[7]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Jastrebov, Stara Srbija, 37.
- ^ Nikolić (S.), Crkva Sv. Nikole, 114–115
- ^ Marković, Lela (2021). Pravoslavlje, br. 1297, 1. april, Obnova svetinja Prizrena, kao obnova duhovnog i nacionalnog identiteta. Beograd: SPC. str. 34.
- ^ Spomenici kulture od izuzetnog značaja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2008) (jezik: srpski)
- ^ a b v g „Crkva Sv. Nikole — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- ^ a b v „Info-bilten ERP KiM 17-05-04: Ekspertska delegacija Saveta Evrope završila posetu spomenicima na Kosovu i Metohiji koji su uništeni u martovskom pogromu”. Arhivirano iz originala 1. 5. 2011. g. Pristupljeno 27. 11. 2009.
- ^ a b v g d đ „05 Crkva sv. Nikole (Tutićeva crkva) u Prizrenu”. Arhivirano iz originala 17. 5. 2009. g. Pristupljeno 27. 11. 2009.
- ^ „Crkva Sv. Đorđa — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Crkva Sv. Nikole — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Lista spomenika
- Dan veterana /Spisak uništenih i oskrnavljenih crkava na Kosovu i Metohiji (Jun-Oktobar 1999)
- Novosti/Zatiranje duhovnog korena
