Špiro Mugoša

špiro mugoša
Špiro Mugoša
Lični podaci
Datum rođenja	(1904-12-10)10. decembar 1904.
Mesto rođenja	Podgorica, Knjaževina Crna Gora
Datum smrti	13. jun 1942.(1942-06-13) (37 god.)
Mesto smrti	Kupres, ND Hrvatska
Profesija	glumac
Delovanje
Član KPJ od	jula 1941.
Učešće u ratovima	Narodnooslobodilačka borba
Heroj
Narodni heroj od	avgusta 1942.

Špiro Mugoša (Podgorica , 10. decembar 1904 — Kupres, 13. avgust 1942) bio je učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Biografija

Rođen je 10. decembra 1904. u Podgorici. Poticao je iz radničke porodice. Osnovnu školu i šest razreda gimnazije završio je u rodnom gradu, a potom je pohađao Državnu porezničku školu u Beogradu. Profesionalnu karijeru počeo je kao poreski činovnik, a kasnije je radio na poslovima poreske (finansijske) struke. Njegova glavna preokupacija bio je glumački poziv, kojim se aktivno bavio još od đačkih dana. Kao glumac i reditelj, najduže je radio u amaterskom pozorišnom društvu „Napredak” u Podgorici, čiji su članovi uglavnom bili radnici. Izvesno vreme, tokom 1935. i 1936, radio je kao profesionalni glumac i sekretar Narodnog pozorišta u Cetinju. Pod uticajem levičarski orijentisanih književnika, na scenu je postavljao dela s naprednom, socijalnom, humanističkom i antiratnom tematikom.

Pored glume, bavio se i novinarstvom. Najviše je sarađivao u listu Zeta, koji je izlazio u Podgorici, u kome je izvesno vreme bio i urednik rubrike „Naša nedelja”, zatim u Lovećenskom odjeku, Slobodnoj misli i nizu drugih jugoslovenskih listova. Bio je angažovan i kao sportista, a sve više se isticao i u političkom životu. Zbog demokratskih shvatanja i progresivne političke orijentacije, bio je izložen čestim premeštajima, a ponekad je ostajao i bez službe. Od 1926, kada je stupio u finansijsku službu, pa do početka rata 1941, službovao je u Peći, Kavadaru, Podgorici, Cetinju, Tešnju, Preševu, opet Podgorici, Đakovici, Šavniku, Cetinju, Sjenici i Podgorici. Najduže je boravio u Podgorici i Cetinju. I kad je službovao u drugim mestima, često je dolazio u Podgoricu i na Cetinje, koristio je i bolovanja, kako bi aktivno radio u ovdašnjim kulturno-umetničkim društvima, koje su mu davale mogućnosti za kulturni rad i afirmaciju.

Delujući kroz razna kulturno-umetnička društva, povezao se sa komunistima, ali formalno nije bio član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Iako nije bio član KPJ, uhapšen je 1936. u velikoj policijskoj provali u partijsku organizaciju Crne Gore. Tada je zatvaran i mučen u dubrovačkom i sarajevskom istražnom zatvoru. Nakon puštanja iz pritvora, krajem 1936. nastavio je sa revolucionarnim radom. Kao napredni društveno-politički i kulturni radnik, najveću aktivnost u predratnim godinama ispoljio je u Podgorici. Bio je jedan od organizatora i nosilaca kulturnih manifestacija s izrazito revolucionarnim političkim značenjem.

Učestvovao je u Aprilskom ratu 1941, a nakon kapitulacije Jugoslovenske vojske uticao je na vojnike da sačuvaju oružje, jer će im trebati za predstojeće događaje. Nakon okupacije Jugoslavije, aktivno se uključio u pripreme za oružani ustanak, koje je vršila Komunistička partija. Učestvovao je u Trinaestojulskom ustanku, tokom koga je primljen u članstvo Komunističke partije Jugoslavije. Od početka Narodnooslobodilačke borbe nalazio se na rukovodećim vojnim dužnostima. Najpre je bio komandir Podgoričke ustaničke čete, potom zamenik komandanta gerilskih odreda za Podgoricu, Zetu, Lješkopolje i Donju lješansku nahiju, komandant Lješkopoljskog bataljona, komandant Zetskog bataljona Crnogorskog NOP odreda za operacije u Sandžaku, komandant Prvog crnogorskog kombinovanog bataljona Crnogorsko-sandžačkog NOP odreda, komandant Lješkopoljsko-lješansko-podgoričkog bataljona, zamenik komandanta Lovćenskog odreda i zamenik komandanta Četvrte crnogorske proleterske udarne brigade.

U toku pohoda proleterskih brigada u Bosansku krajinu, u leto 1942. Četvrta proleterska brigada, zajedno sa drugim partizanskim brigadama, izvršila je napad na Kupres, koji je bio jako ustaško uporište. U toku napada na Kupres, u noći 13/14. avgusta 1942, poveren mu je zadatak da, u svojstvu zamenika komandanta Četvrte proleterske brigade, rukovodi napadom na ovo ustaško uporište. U opštem jurišu, sa borcima Prvog bataljonom, prodro je u grad, a zatim se sa pratnjom od jedanaest kurira, jednom bolničarkom i vodičem iz okoline Kupresa utvrdio u jednoj kući, smatrajući da mu je odatle pogodno da rukovodi borbom i objedinjava dejstva jedinica. Usled upornog ustaškog otpora, partizanske jedinice nisu uspele da zauzmu Kupres i u toku noći su se morale povući. Zajedno sa svojom pratnjom, Mugoša je ostao zabarikadiran u kući koju je zauzeo. Kada su ustaše opkolile kuću, davali su otpor do posljednjeg metka.

Ukazom Vrhovnog štaba NOP i DVJ, odmah nakon pogibije, avgusta 1942. proglašen je za narodnog heroja, među prvim borcima NOV i POJ (prvi je narodni heroj iz Crne Gore). U „Biltenu Vrhovnog štaba“ br 17-19 o proglašenju Špira Mugoše za narodnog heroja piše:

„ Dodeljuje se naziv narodnog heroja drugu Špiri Mugoši, komandantu jednog bataljona IV NOPU brigade, koji je poginuo junačkom smrću kod Kupresa 15. avgusta. Drug Špiro Mugoša bio je poznat u redovima crnogorskih boraca i čitavog crnogorskog naroda kao neustrašivi borac i vjerni sin svoga naroda, koji je od samog početka prednjačio svojim junaštvom u Narodnooslobodilačkoj borbi. ”

Literatura

• Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom II, knjiga I — Bilten Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut Jugoslovenske armije. 1949.  COBISS.SR 58734343
• Zbornik narodnih heroja Jugoslavije. Beograd: Omladina. 1957.  COBISS.SR 50964999
• Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982.  COBISS.SR 48700167