Bitka za Beda Fom
| Bitka za Beda Fom | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Rata u pustinji (1940—1943) na Severnoafričkom frontu u Drugom svetskom ratu | |||||||
 Britansko gonjenje od 9. decembra 1940. do 7. februara 1941. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Australija |
 Italija | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
 Arčibald Vejvel Ričard O'Konor |
Rodolfo Gracijani Đuzepe Telera † Anibale Bergoncoli (RZ) | ||||||
| Jačina | |||||||
| 13. korpus | 10. armija | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| 1.928 (od 9. decembra do 7. februara 1941) | 25.000 | ||||||
Bitka za Beda Fom 6-7. februara 1941. bila je deo Operacije Kompas, prve britanske ofanzive u Ratu u pustinji (1940—1943) na Severnoafričkom frontu u Drugom svetskom ratu. Italijanska 10. armija, koja se povlačila nakon neuspele invazije Egipta i poraza u bici za Bardiju, sustignuta je od britanskih oklopnih i motorizovanih jedinica i posle dva dana borbe naterana na predaju.
Uvod[uredi | uredi izvor]
Italijanska invazija Egipta[uredi | uredi izvor]
Benito Musolini nije planirao da napadne Egipat, nameravajući da brani Libiju ako dođe do rata. Nakon pada Francuske 1940. 5. armija mogla je da pošalje pojačanja na istok i 7. avgusta Musolini je naredio napad, kako bi osvojio Egipat i uspostavio kopnenu vezu sa Italijanskom Istočnom Afrikom. U avgustu je na granici zavladalo zatišje, većina britanskih oklopnih jedinica povučena je sa granice u Mersa Matruh, kako bi se sačuvale za odbranu luke, i 7. Grupa za podršku preuzela je njihovo mesto, sa zadatkom da postavi izviđačke položaje od Soluma do tvrđave Madalena i uspori italijansku ofanzivu; Husari su izviđali dublje u Libiju.[1] Libijskim divizijama nedostajala su vozila za operacije van puta sa Grupom Maleti, koja je imala jedan srednji, dva mešovita i 4 laka tenkovska bataljona, pa su raspoređene duž priobalnog druma. 9. septembra Grupa Maleti ze izgubila na putu za Sidi Omar i Gracijani je otkazao bočni napad i koncentrisao 5 divizija i Grupu Maleti na obalskom drumu; 4. divizija Crnih Košulja i 64. divizija Katancaro ostale su u rezervi u Tobruku. 5. vazduhoplovni eskadron sa oko 300 upotrebljivih aviona, opremom za aerodrome i vozilima stajao je u pripravnosti da podrži nastupanje i zauzima aerodrome.[2]
Italijanska invazija Egipta (13-18. septembra) počela je kao ograničena taktička operacija prema Mersa Matruhu, umesto strategijskih ciljeva zacrtanih u Rimu, zbog hronične nestašice transportnih vozila, goriva i radio-opreme, čak i sa pojačanjima iz 5. armije. Musijad je podvrgnut "spektakularnom" artiljerijskom bombardovanju u zoru i osvojen.[3] Solum i njegov aerodrom zauzela je 1. libijska divizija, i do večeri 2. libijska, 64. divizija (Kirena) i Grupa Maleti iz Musaida i 62. divizija (Marmarika) iz Sidi Omara probile su se kroz britanske zaprečne odrede i koncentrisale se na prolaz Halfaja.[4] Britanci su se povukli pored Buk Buka 14. septembra i nastavili da ometaju italijansko napredovanje, povlačeći se do Alam Hamida sutradan i Alam el Daba 16. septembra. Italijanski odred od 50 tenkova pokušao je bočni udar, koji je naveo britansku zaštitnicu da se povuče istočno od Sidi Baranija, koji je zauzela 1. divizija Crnih Košulja i Gracijani je zaustavio dalje napredovanje. Britanci su nastavili izviđanje i 7. oklopna divizija spremala se da se odupre napadu na Mersa Matruh.[4]
Uprkos Musolinijevom podsticanju, Italijani su se ukopali oko Sidi Baranija i Sofafija, oko 80 mi (130 km) zapadno od britanskih položaja kod Mersa Matruha. Britanska zaprečavanja na putu su popravljena, bunari su očišćeni i počela je gradnja vodovoda od granice, kako bi se prikupile zalihe za nastavak napredovanja sredinom decembra. Egipat je prekinuo diplomatske odnose sa Silama Osovine i italijanski avioni bombardovali su Kairo 19. oktobra. Britanske pomorske i vazduhoplovne operacije za uznemiravanje italijanske vojske nastavljene su i naneta šteta, po izjavama zarobljenika, narušila je moral. Patrole oklopnih kola vladale su ničijom zemljom, ali je gubitak isturenih uzletišta smanjio efikasnost RAF-a i Malta je ostala van dometa.
Operacija Kompas, britanski protivnapad na italijansko napredovanje na Matruh, planiran je radi uništenja italijanskih snaga i većina Zapadno-pustinjskog Odreda privučena je do luke. Još jedna četa oklopnih kola priključila se izviđačkim operacijama daleko iza fronta. Zapadno-pustinjski odred ojačan je jednim novim tenkovskim pukom sa tenkovima Matilda II, i nakon mesec dana Britanci su počeli da pripremaju napad na centralnu grupu italijanskih logora i Sofafi u trajanju od 4-5 dana, umesto da čekaju Italijane.[5][6]
Operacija Kompas[uredi | uredi izvor]
U decembru 1940, italijanska 10. armija u Egiptu je ojačana 1. i 2. libijskom divizijom i 4. divizijom Crnih Košulja, u utvrđenim logorima od Sidi Baranija do tumara i Maktile. Grupa Maleti bila je u Nibeivi, 63. divizija (Kirena) kod Rabije i Sofafija, 62. (Marmarika) na grebenu od Sofafija do prolaza Halfaja, i 64. (Katancaro) bila je istočno od Buk Buka, iza prostora Nibeiva-Rabija, podržana od oko 500 aviona 5. eskadrona (general Filip Poro).[7] RAF je napao aerodrome 7. decembra i uništio 39 aviona na zemlji. Britanski prepad, Operacija Kompas (Bitka kod Marmarike/Bitka za logore), počela je kada je Odred Šelbi napredovao iz Matruha da izoluje Maktilu rano 9. decembra. 4. Indijska divizija i 7. Kraljevski tenkovski puk napali su Nibeivu u zoru i pregazili logor, a zatim krenuli na Zapadni Tumar, koji je pao posle podne. Protivnapad iz Istočnog Tumara je odbijen i taj logor je osvojen sutradan.[8]
Bitka kod Sidi Baranija[uredi | uredi izvor]
Napredovanje 7. oklopne divizije na zapad sprečilo je pojačanje Sidi Baranija i 10. decembra, Britanci su presekli obalski drum i 7. oklopna divizija počistila je okolinu Bak Baka, privevši mnoštvo zarobljenika. 11. decembra Italijani su bili potučeni kod Sidi Baranija; Rabija i Sofafi su napušteni i 7. oklopna divizija produžila je duž obale i grebena. Uveče 14. decembra, 11. husarski puk presekao je drum (ita. Via Balbia) između Tobruka i Bardije, osvojio Sidi Omar 16. decembra i prisilio Italijane da se povuku iz Soluma i tvrđave Kapuco u Bardiju, ostavljajući posade u oazi Siva i Jagbubu na jugu. Od 9-11. decembra Britanci su zarobili 38.300 ljudi, 237 topova, 73 tenka i oko 1.000 vozila, izgubivši 624 vojnika.[9]
Bitka kod Bardije[uredi | uredi izvor]
Bardija je opsedana između 14. decembra i 5. januara 1941; Britanci su izgubili 456 australijskih pešadinaca i 17 od 23 tenka, u zamenu za 40.000 poginulih i zarobljenih Italijana, više od 400 topova, 130 tenkova i više stotina kamiona. U zoru 21. januara, australijska pešadija je provalila u Tobruk i otvorila put za 18 britanskih tenkova. Australijanci su nastavili napad i do noći zauzeli polovinu odbrambenih položaja u Tobruku. Australijanci su zarobili 25.000 ljudi, 208 topova i 87 tenkova, izgubivši 355 Australijanaca i 45 Britanaca.[10] 7. oklopna divizija napredovala je 100 mi (160 km) do Derne i Mehilija, gde se nalazila italijanska Specijalna Oklopna Brigada (general Valentino Babini) sa oko 300 tenkova. Specijalna oklopna brigada je uspela da se izvuče i od 26-28. januara britanski tenkovi zaglibili su zbog jake kiše; Derna je napuštena sutradan. 7. oklopna divizija uputila je Odred Kombe, leteći odred u Beda Fom, presekavši povlačenje 10. armiji.[11]
Bitka[uredi | uredi izvor]
Italijansko povlačenje[uredi | uredi izvor]
Krajem januara 1941, Britanci su saznali da Italijani napuštaju Kirenajku duž druma Via Balbia od Bengazija. 7. oklopna divizija (general Majkl O'Mur Kreah) upućena je da presretne ostatke 10. armije krećući se kroz pustinju, južno od Džebel Akdara preko Msusa i Antelata, dok je 6. australijska divizija gonila Italijane duž obalskog druma severno od Džebel Akdara. Zemljište je bilo neprohodno za britanske tenkove i odred generala Kombea, brza kolona oklopnih kola na točkovima, upućen je napred preko podnožja brda.[12]
Kombeov odred[uredi | uredi izvor]
Kombeov odred (potpukovnik Džon Kombe) sastojao se od tri eskadrona oklopnih kola, jedne motorizovane pešadijske brigade i dve baterije poljskih (6 od 25 funti) i protivtenkovskih topova (9 od 37 mm), ukupno oko 2.000 ljudi.[13][14]
5. februar[uredi | uredi izvor]
Oko podneva 5. februara, Kombeov odred stigao je na Via Balbia južno od Bengazija i postavio prepreke na drumu kod Sidi Saleha, oko 32 km severno od Adžedabije i 48 km jugozapadno od Antelata. Prethodnica 10. armije stigla je 30 minuta kasnije i zatekla preprečen drum, sa postavljenim topovima i oklopnim kolima na krilima. Italijanska kolona bila je duga nekoliko kilometara, a prethodnica nije imala ni tenkova, ni topova, koji su bili u zaštitnici na severu; nekoliko stotina Italijana je zarobljeno.[13][15] Kombeov odred je radiom obavestio 4. oklopnu brigadu (sa 3. i 7. husarima i 2. KTP), koja je stigla italijansku kolonu u večernjim satima i napala je gotovo bez otpora, pošto su većina Italijana bili civili ili pozadinske službe. Zarobljeno je preko 800 ljudi.[16] Kada je pao mrak, britanski tenkovi su se povukli radi snabdevanja gorivom, dok se Kombeov odred ukopavao i postavljao minska polja.[16] Na severu, Australijanci su zauzeli Barku goneći Italijane i nastavili prema Bengaziju. 7. oklopna brigada (sa 1. KTP) napala je italijansku tvrđavu Skeleidima, koja je štitila severni kraj italijanske kolone, i italijanski general Telera poslao je u pomoć 30 tenkova, dok je ostatak (Grupa Babini) krenuo na jug, da se probije kroz blokadu kod Beda Foma.[17]
6. februar[uredi | uredi izvor]
U zoru 6. februara, Australijanci su nastavili napade na Bengazi, dok se italijanska posada povukla iz tvrđave Skeleidima, kako bi poslala svoje tenkove na Beda Fom.[18] Nijedna strana nije imala vazdušnu podršku, zbog udaljenosti najbližih aerodroma. [19] 2. kraljevski tenkovski puk (2. KTP) držao je brežuljak zapadno od Beda Foma, koji je dominirao putem na obe strane. 2. KTP sa 29 krstarećih i 7 lakih tenkova imao je da zaustavi kolone 10. armije na drumu napadima sa istoka, a 7. husari sa jednim krstarećim i 29 lakih tenkova poslati su da nađu severni kraj kolone i napadnu ga sa obe strane druma, dok su 3. husari (7 krstaša i 6 lakih tenkova) imali da napadnu konvoj 4 mi (6,4 km) severno od Beda Foma.[20] u 8:30 2. KTP na brežuljku dočekao je napad Grupe Babini: eskadron A (sa tenkovima A13), u zasedi iza grebena, brzo je uništio 15 tenkova M 13/40. Svi preostali tenkovi Grupe Babini krenuli su u napad, kada je stigao eskadron C (sa sporijim tenkovima A9 i A10).
Britanski tenkovi imali su radio, što im je omogućilo koordinisane napade.[21] Oko 10:30 sa severa pojavile su se nove italijanske kolone praćene tenkovima M 13/40, ali su za njima dojurili 7. husari, a Kombeov odred je artiljerijom podržavao britanske tenkove. [22][23] Do podneva, 40 italijanskih srednjih tenkova bilo je uništeno, oko 50 je ostavljeno, a 2. KTP spao je na 13 krstaša, od kojih je 3 uništila italijanska artiljerija. Italijanska zaštitnica stigla je popodne i koncentracija tenkova i artiljerije omogućila je Italijanima da zauzmu brežuljak i otvore put na jug, iako su ostaci 2. KTP i dalje napadali kolonu.[24][25] 1. KTP stigao je u sumrak, ali 30 italijanskih tenkova i deo vozila probio se na jug, dok se 2. KTP povukao radi snabdevanja. 4. oklopna brigada (sa 15 krstaša i 55 lakih tenkova) i 1. KTP (gotovo netaknut) zanoćili su pored Kombeovog odreda.[25]
7. februar[uredi | uredi izvor]
Italijani su imali još samo 30 tenkova, i pokušali su da se probiju kroz Kombeov odred u zoru, pre dolaska britanskih pojačanja[26]: tenkovi M 13/40 su pregazili britansku pešadiju i uništili većinu topova, ali su uništeni do poslednjeg, dok je italijanska pešadija zadržana u mestu.
Sa dolaskom 4. oklopne brigade i Australijanaca duž puta iz Bengazija (koji se predao 6. februara uveče), 10. armija se predala, uključujući generale Teleru (koji je pronađen smrtno ranjen u jednom od M 13/40) i Bergoncolija i ceo štab 10. armije. [27]
Predaja[uredi | uredi izvor]
| Mesto | Zarobljenici | Tenkovi | Topovi |
|---|---|---|---|
| Sidi Barani | 38,289 | 73 | 297 |
| Sidi Omar | 900 | 0 | 8 |
| Bardija | 42,000 | 130 | 275 |
| Tobruk | 25,000 | 87 | 208 |
| Mehili | 100 | 13 | 0 |
| Derna Bengazi |
2,000 | 10 | 24 |
| Bengazi Agedabija |
25,000 | 107 | 93 |
| Ukupno | 133,298 | 420 | 845 |
U oblasti Bengazi-Adžedabija Britanci su zarobili 25.000 ljudi, 107 tenkova i 93 topa, od ukupno 133.298 zarobljenika (22 generala), 420 tenkova i 845 topova u čitavoj Operaciji Kompas.[11] U čitavoj operaciji Kompas britanske snage imale su 500 mrtvih, 1.373 ranjena i 55 nestalih. [29]
Posledice[uredi | uredi izvor]
Dana 9. februara, Čerčil je naredio prekid nastupanja i slanje trupa u Grčku, kako bi učestvovale u grčko-italijanskom ratu; smatralo se da odmah predstoji Operacija Marita, nemački napad kroz Makedoniju. Britanci ionako nisu mogli da nastave dalje od El Agajle, zbog kvarova na vozilima, iscrpljenosti i prevelike udaljenosti od baza u Egiptu. Nekoliko hiljada ljudi iz 10. armije izbeglo je propast u Kirenaiki, ali je 5. armija u Tripolitaniji imala 4 divizije. Utvrđenja Sirta, Tmed Hasan i Buerat ojačane su iz Italije, što je podiglo snagu 5. i 10. armije na oko 150.000 ljudi. Nemačka pojačanja poslata su u Libiju da formiraju zaprečni odred (nem. Sperrverband) po Hitlerovoj Direktivi 22 (11. januara 1941), prve jedinice Afričkog korpusa (nem. Afrika Korps) (general Ervin Romel).[30]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Playfair 1954, str. 46, 121.
- ^ Playfair 1954, str. 208–210.
- ^ Playfair 1954, str. 208–211.
- ^ a b Playfair 1954, str. 210–211
- ^ Playfair 1954, str. 207, 46, 121, 211–212, 257–261.
- ^ MacGregor 2006, str. 229.
- ^ Playfair 1954, str. 265–266.
- ^ Playfair 1954, str. 266–270.
- ^ Playfair 1954, str. 257–271.
- ^ Playfair 1954, str. 282–293.
- ^ a b Playfair 1954, str. 358–359
- ^ Playfair 1954, str. 357–358.
- ^ a b Playfair 1954, str. 358.
- ^ Macksey 1972, str. 135.
- ^ Macksey 1972, str. 137, 139.
- ^ a b Macksey 1972, str. 139–140.
- ^ Macksey 1972, str. 142–143.
- ^ Playfair 1954, str. 359.
- ^ Macksey 1972, str. 143–144.
- ^ Macksey 1972, str. 148.
- ^ Macksey 1972, str. 145–147.
- ^ Playfair 1954, str. 359–360.
- ^ Macksey 1972, str. 144–145.
- ^ Playfair 1954, str. 359–361.
- ^ a b Macksey 1972, str. 149.
- ^ Macksey 1972, str. 150–151.
- ^ Playfair 1954, str. 361.
- ^ CCIS 1941.
- ^ Playfair 1954, str. 361–362.
- ^ Playfair 1954, str. 359–362.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bierman, John; Smith, Colin (2002). The Battle of Alamein: Turning Point, World War II. New York: Viking. ISBN 978-0-670-03040-8.
- Creveld, M. van (1977). Supplying War: Logistics from Wallenstein to Patton. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29793-6.
- French, David (2001) [2000]. Raising Churchill's Army: The British Army and the War against Germany 1919–1945. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-924630-4.
- Hinsley, F. H. (1994) [1993]. British Intelligence in the Second World War. Its influence on Strategy and Operations (abridged edition). History of the Second World War (2nd (revised) izd.). London: HMSO. ISBN 978-0-11-630961-7.
- Jowett, Philip S. (2000). The Italian Army 1940–45: Europe 1940–1943. I. Oxford/New York: Osprey. ISBN 978-1-855-32864-8.
- Lewin, Ronald (1998) [1968]. Rommel As Military Commander. New York: B & N Books. ISBN 978-0-7607-0861-3.
- Long, Gavin (1952). To Benghazi (PDF). Australia in the War of 1939–1945. Canberra: Australian War Memorial. OCLC 314648263. Pristupljeno 13. 7. 2015.
- Luck, Hans von (1989). Panzer Commander: The Memoirs of Colonel Hans von Luck. New York: Dell (Random House). ISBN 978-0-440-20802-0.
- Macksey, Major Kenneth (1972) [1971]. Beda Fomm: The Classic Victory. Ballantine's Illustrated History of the Violent Century. New York: Ballantine Books. ISBN 978-0-345-09748-4. OCLC 473687868.
- Maiolo, Joe (2010). Cry Havoc: The Arms Race and the Second World War 1931–1941. London: John Murray. ISBN 978-0-7195-6519-9.
- Playfair, Major-General I. S. O.; et al. (1954). Butler, J. R. M., ur. The Mediterranean and Middle East: The Early Successes Against Italy (to May 1941). History of the Second World War, United Kingdom Military Series. I. London: HMSO. OCLC 888934805.
