Srpska prezimena

Većina srpskih prezimena prepoznatljiva je po sufiksu -ić. Sufiks -ić je slovenski deminutiv, čija je osnovna uloga u stvaranju patronima i matronima.

Procenjuje se da se nekih dve trećine srpskih prezimena završava na -ić ili -vić. Razlike u prezimenima između Srba iz Srbije i Srba iz drugih krajeva su uglavnom u tome što su jedna formirale srpske vlasti, u skladu sa narodnom tradicijom, dok su druge formirale strane vlasti.

Veliki broj srpskih porodica nosi ista prezimena, iako uopšte nisu u međusobnom srodstvu.

Građenje prezimena

Prezimenska osnova može da bude različita. Najčešće je to lično ime rodonačelnika određene porodice. U najvećem broju slučajeva to je očevo, dedino ili ime nekog drugog muškog pretka u direktnoj liniji srodstva. Pobočna linija srodstva, javlja se samo u izuzetnim slučajevima. Postoje i prezimena nastala od imena ženskog pretka. „Osnivač prezimena“ ne mora uvek da bude krvni srodnik. Ponekad to mogu da budu i druga lica (usvojitelj, staratelj, dobročinitelj i dr.). Takođe mogu biti i prema upečatljivoj osobini nekog od predaka, prema mestu gde porodica živi ili odakle se doselila itd.

Prezimena se grade:

• od muških imena, koja se završavaju na poluglasno slovo i na –e i –o, i to u prisvojnom obliku, završavajući se na –ev i –ov (Obrenov-ić, Brankov-ić, Milošev-ić, Radivojev-ić).
• od ženskih i muških imena, koja se završavaju na –a (Nikol-ić, Luk-ić, Ned-ić, Milet-ić).
• od muških imena koja se završavaju na –ija, izostavi se poslednje –ja (Ili-ja-ić, Mili-ja-ić).
• s obzirom da se negde muška imena završavaju na –a a negde na –o, tako se i prezimena razlikuju, u tome se kod prvih izostavlja poslednje -a i pridoda se -ić, a kod drugih se samo doda nastavak -vić (Bož-a-ić – Božo-vić, Per-a-ić - Pero-vić, Raj-a-ić – Rajo-vić).
• od naziva zanimanja (Kovač-ević, Kolar-ević)
• od imena mladih životinja i drveća (Vran-a-ić, Kos-ović, Vuković, Vujović, Čvorković, Lisičić, Brez-a-ić, Kruščić)
• od naziva nekog naroda (Bugarin-ović, Cigan-ović)
• od naziva grada ili pokrajine (Srem-ac, Srem-čević, Erdeljan-ović, Takov-o-ac)
• od vojnog ili svešteničkog čina (Kaplar-ević, Kapetan-ović, Pop-ović, Pop-ov)
• od neke izrazite ljudske osobine (Ćos-a-ić, Rado-njić, Brk-a-ić, Brz-ić)
• od imena neživih stvari (Kapić, Polić)

U građenju srpskih prezimena često učestvuju i prisvojni sufiksi -ov (-ev) i -in (koje je u nekim slučajevima nastalo od -ijin): Nikolin (od Nikola), Petrov (od Petar) itd. Javljaju se i sufiksi -ski (čki, ški) i -ac: Hristovski, Malagurski; Ponorac, Radovanac i dr. Vrlo često se prezimena grade kombinacijom sufiksa -ov (-ev) ili -in sa sufiksom -ić: Petrović, Milošević, Batinić, Guberinić i dr. U građenju srpskih prezimena događaju se mnoge glasovne promene karakteristične za srpski jezik.

Srpska prezimena mogu, dakle, da budu:

• patronimična (Marković, Jovanović, Nikolić)
• matronimična (Marić, Sarić, Nedić)
• prema ličnoj osobini rodonačelnika (Ćosić, Brkić)
• prema zanimanju rodonačelnika (Kovačević, Kolarević)
• prema etničkoj pripadnosti (Bugarinović, Ciganović)
• prema vojnom zvanju (Kaplarević, Kapetanović)
• prema crkvenoj jerarhiji (Popović, Popov, Klisarević)
• prema mestu porekla (Erdeljanović, Erdeljan, Sremčević, Sremac)

Patronimi i matronimi

Kod patronima, osim nastavka -ov, primenjuje se i prisvojni dodatak -ev, koji ima isto značenje. Koji će nastavak biti primenjen zavisi od ličnog imena od koga se formira prezime.

Tako npr. prezimensku osnovu Jovanovića čini rodonačelnikovo lično ime Jovan. Na njega je dodat posesivni nastavak -ov, koji označava pripadanje. Potom je pridodan i deminutivni nastavak - ić, koji znači „maleni, mladi“. Prema tome, u konkretnom slučaju Jovanović je „Jovanov mladenac, mali, tj. sin, potomak."

U sredinama gde se hipokoristična imena završavaju na -o (tzv. „erski krajevi") - Đuro, Pero, Jovo, u prezimenima su sadržana sva tri pomenuta elementa. U ovom slučaju javljaju se prezimena Đurović, Perović, Jovović.

Kada su u pitanju matronimi, „skraćena procedura“ predstavlja opšte pravilo. Na žensko lično ime dodaje se samo deminutivni dodatak -ić. Ovaj princip dosledno se primenjuje i kada su u pitanju izvorna narodna imena i kalendarski antroponimi.

Tako npr. izvedeno je prezime Zorić: Zor(a) + ić = Zorić. Na isti način su od ženskih imena Nadežda, Sara i Mara, nastala matronimična prezimena Višnjić, Nadeždić, Sarić i Marić. .

Glavni članak: Spisak srpskih ličnih imena

Istorija

Tamo gde su se rano počele voditi matične knjige i gde je vođena dobra administracija, prvenstveno na prostorima Austrougarske i Mletačke republike, na tim prostorima su prezimena fiksirana veoma davno. Takođe, tamo gde je bio jako izražen plemenski sistem, stara rodovska imena su se dugo održavala ne menjajući se često. Istraživanja pokazuju da su se prezimena najviše menjala na prostoru današnje uže Srbije i ona su na tom prostoru dosta kasno uvedena.

Austrougarska

Državne vlasti Austrougarske su administrativnim putem zabranjivale postojanje prezime sa nastavkom –ić kod Srba, donošenjem posebnog normativnog akta. 1817. godine izdale naređenje, po kojem Srbi u Austriji nisu smeli da nose prezimena sa nastavkom -ić, što je na području Ugarske posebno strogo sprovođeno. Tako su prezimena koja su se završavala sa –ević i -ović ostala sa nastavkom –ev i –ov. Kod prezimena gde je deminutivni dodatak –ić bio direktno pridodat na prezimensku osnovu, nastavak –ić zamenjivan je sa –in.

Kneževina Srbija

Nastanak današnjih prezimena u Srbiji vezuje se za kneza Aleksandra Karađorđevića, koji je 1851. godine jednim aktom naredio uspostavljanje trajnih prezimena po najstarijim i najznačajnijim precima.

Prezimena

Prezimena sa nastavkom -ević ili -ović

Glavni članak: Spisak srpskih prezimena sa nastavkom -ević ili -ović

Prezimena sa nastavkom -ević ili -ović su vrlo zastupljena kod Srba i predstavljaju osnovni oblik srpskih prezimena, i prezimena slovenskog porekla uopšte. Grade se tako što se na ime roditelja ili pretka prvo dodaje prisvojni nastavak -ov ili -ev (Pero - Perov, Đuro - Đurov, Miloš - Milošev) koji označava pripadnost, plus deminutivni nastavak -ić koji označava nešto umanjeno (kao u rečima ptić, petlić, đetić, itd), čime se dobija najčešći oblik srpskih prezimena poput Perović, Davidović, Đurović, Milošević, Andrejević, itd. Kod Rusa se patronimi uglavnom završavaju sa -ič.

Prezimena sa nastavkom -ić

Glavni članak: Spisak srpskih prezimena sa nastavkom -ić

Prezimena sa nastavkom -ić su takođe česta u srpskom i drugim slovenskim narodima. Nastaju tako što se imenu roditelja dodaje deminutivni nastavkom -ić (kao u rečima ptić, petlić, itd.) čime se označava da su to njegovi „mladi“ odnosno njegova deca. Nastavak -ić se uglavnom dodaje kada se ime roditelja završava na -a (npr. Nikola - Nikolić, Nemanja - Nemanjić, Ružica - Ružičić i sl.), jer su ta imena nepogodna za dodavanje prisvojnih nastavaka -ov ili -ev.

Prezimena sa nastavkom -ev ili -ov

Glavni članak: Spisak srpskih prezimena sa nastavkom -ev ili -ov

Prezimena sa prisvojnim nastavkom -ev ili -ov nastaju na sličan način poput prezimena sa nastavcima -ević i -ović, s tom što se kod njih izgubio nastavak -ić kao posledica administrativne represije Austrougarske.

Prezimena sa nastavkom -in

Glavni članak: Spisak srpskih prezimena sa nastavkom -in

Ova vrsta prezimena nastaje dodavanjem prisvojnog nastavka -in na ime roditelja (npr. „Čiji si ti?“: Božin, Lazin, Marin, itd.). Smatra se da su nastala u Vojvodini kao posledica administrativnog izbacivanja nastavka –ić iz srpskih prezimena. Za razliku od prezimenima koja su se završavala sa –ević i –ović, prezimenima kao što su Božić, Lazić ili Marić nije moglo prosto da se izbriše –ić već su ga zamenili nastavkom –in (Božin, Lazin, Marin, Čolin, Jovin, Radin, Kljajin, Beljin, Savin, Pešin, Jatin, Reljin).

Prezimena sa nastavkom -ski ili -cki ili -čki ili -ški

Glavni članak: Spisak srpskih prezimena sa nastavkom -ski ili -cki ili -čki ili -ški

Ova grupa prezimena se uglavnom pojavljuje u Vojvodini i u drugim slovenskim zemljama i gradi se dodavanjem nastavka -ski u muškom rodu (mnogo češće kod nas) ili -ska u ženskom (uobičajeno kod Rusa kao i kod Poljaka), koji označavaju pripadnost.

Prezimena sa nastavkom -ac

Glavni članak: Spisak srpskih prezimena sa nastavkom -ac

Prezimena sa nastavkom -ac i -an uglavnom ukazuju na poreklo, odnosno na prethodna prebivališta odakle je rodonačelnik došao pre nego što će se nastaniti u to mesto (npr. Grahovac, Podunavac, Crnogorac, Erdeljan, Moldovan itd.).

Prezimena sa nastavkom -ica

Glavni članak: Spisak srpskih prezimena sa nastavkom -ica

Prezimena sa nastavkom -ica nastaju dodavanjem deminutivnog nastavka -ica na ime pretka ili na neku stvar ili osobinu po kojoj je porodica ostala upamćena (npr. Pavle - Pavlica, Trava - Travica, Kopriva - Koprivica, i slično). Česta su u dinarskim krajevima.

Ostala srpska prezimena

Glavni članak: Spisak ostalih srpskih prezimena

Strani državnici su često kao zvanična prezimena upisivali lične ili porodične nadimke, naročito one koji su imali pogrdno ili uvredljivo značenje. Tako su nastala prezimena tipa Nakarada, Guzina, Poplašen, Ušljebrka, itd. Postoje i ona koja ne nose pogrdno značenje, već samo opisuju (npr. Mrkobrada, Plećaš...).

Srbizirana prezimena drugih naroda

Posebnu grupu prezimena sa nastavkom –ić čine prezimena u čijoj se osnovi nalaze imena ili prezimena stranog porekla. Ta prezimena su prilagođena srpskoj sredini i na njihovu osnovu su dodati prezimenski dodaci –ić, –ević ili –ović.

Neki pripadnici drugih naroda koji su živeli u Srbiji koji uzimali ili dobijali, delimično ili potpuno, srbizirana prezimena. To je slučaj sa dosta muslimanskih, jevrejskih, vlaških, cincarskih i romskih prezimena.

• muslimanska (npr. Šerifović, Redžepović, itd)
• cincarska (npr. Šterić)
• jevrejska (npr. Šternić, Isaković)
• romska (npr. Karadarević)
• vlaška (npr. Karabašević, Lupulović, Barbulović, Brnzanović, Funtunjerović)

Tako su nastala prezimena i nekih poznatih naučnika koji su živeli i radili u srpskom okruženju.

Neuobičajena srpska prezimena

Ipak, treba naglasiti da ima i dosta srpskih prezimena koja za osnovu prezimena imaju strano ime ili pojam a da su nosioci tog prezimena srpskog porekla. Tako su se kod nekih srpskih porodica u Vojvodini pojavila prezimena koja za osnovu imaju hungarizme (npr. Sabovljević, Kočijašević, Bac, itd.). Sa druge strane, u Crnoj Gori se tako pojavljuju i prezimena koja za osnovu imaju albanske reči (Zogović, Ljumović, Burmazović, itd).

Vidi još

• Srpska imena
  • Spisak srpskih imena

Literatura

• Trifun Pavlović: Srpski tić preziva se na ić, Srpsko nasleđe, Istorijske sveske br. 11, 1998.
• Vuk Karadžić, Danica, zabavnik za godinu 1828., Istorijski spisi 2, Sabrana dela Vuka Karadžića, 16. tom, Prosveta, Beograd, 1964.
• Srpske porodice i prezimena, Internet novine serbske
• D. Alempijević: Mutili i s prezimenima, Glas javnosti, 29. maj 2000.
• Dr Velimir Mihajlović: „Srpski prezimenik“ (ISBN 978-86-7538-019-1), više informacija o knjizi ovde
• Dr Milenko S. Filipović: „Takovo“
• Velibor Lazarević: „Srpski imenoslov“ (odabrane rukoveti), Book Marso, Beograd, 2001. (više informacija o knjizi: ovde
• Bačko, Aleksandar. Petar Vlahović, ur. Porodice dalmatinskih Srba (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Udruženje građana „Srpski despot“. str. 513 str. ISBN 978-86-910899-1-7. CS1 održavanje: Neprepoznat jezik (veza)
• Janjatović, Đorđe. Prezimena Srba u Bosni (na jeziku: (jezik: srpski)). Sombor: Prosveta-trgovina. str. 404 str. ISBN 978-86-7959-002-2. CS1 održavanje: Neprepoznat jezik (veza)

Spoljašnje veze

• Srpski Prezimenik online za članove SRD Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. decembar 2008)
• Srpska prezimena u Dalmaciji
• Prezimena u Crnoj Gori