Šid

Koordinate: 45° 07′ 38″ S; 19° 13′ 40″ I / 45.1271486° S; 19.2278501° I / 45.1271486; 19.2278501
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Šid (višeznačna odrednica).
Šid
Jedna od ulica u Šidu
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Autonomna pokrajinaVojvodina
Upravni okrugSremski
OpštinaŠid
Stanovništvo
 — 2022.12.618
 — gustina314/km2
Geografske karakteristike
Koordinate45° 07′ 38″ S; 19° 13′ 40″ I / 45.1271486° S; 19.2278501° I / 45.1271486; 19.2278501
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina113 m
Površina47,4 km2
Šid na karti Srbije
Šid
Šid
Šid na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj22239
22240
Pozivni broj022
Registarska oznakaШИ

Šid (slč. Šíd, hrv. Šid, rsn. Шид) je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Sremskom okrugu, smešten na padinama Fruške gore. Prema popisu iz 2022. bilo je 12.618 stanovnika.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Nadmorska visina je 104 m. To je sedište najzapadnije opštine Srema, a nalazi se između reke Dunav i obronaka Fruške gore na severu i reke Save na jugu. Oblast na kojoj je izgrađen Šid je voćarsko vinogradarski kraj, sa velikim vinskim podrumom. U sklopu poljoprivrede razvijena je i prehrambena industrija, posebno prerada žita, savremena industrijska klanica (koja je zatvorena kao i većina velikih preduzeća posle demokratskih promena 2000-e) i fabrika za proizvodnju jestivog ulja, kao i tekstilna industrija i trikotaža (takođe zatvorena posle demokratskih promena 2000-e). U gradu se nalazi spomen kuća i galerija poznatog slikara Save Šumanovića. Prema svom položaju, opština privredno gravitira Bačkoj Palanci kao većem ekonomskom i kulturnom centru u neposrednoj blizini. Nedaleko od Šida je i granica sa Hrvatskom.

Ovde se nalaze Železnička stanica Šid, Turistička organizacija Šid i Kulturno obrazovni centar Šid.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Nije poznato kada je Šid formiran kao naselje, postoje samo razne pretpostavke. Početkom 18. veka Šid je bio jedno od najvećih naselja između Vinkovaca, Vukovara i Sremske Mitrovice. Za procene o veličini i značaju Šida postoje pismeni podaci. Najraniji pomen iz toga vremena je podatak da je u Šidu umro Luka Natalis 1702. godine, vikar apostolskog poslanstva.

Umro je 1860. godine kapetan auditor doktor filozofije Petar Matić, koji se uz vojnu službu puno bavio književnim radom - objavio više naslova knjiga. Ostao je udovac, u penziji, bio bez potomaka pa je svoju biblioteku zaveštao Karlovačkoj gimnaziji. Matić je bio rodom iz Bingule, sveštenički sin. Završio je Gimnaziju u Karlovcima, filozofiju u Pešti a nemačka prava u Beču. [1]

Srpska škola u Šidu je 1860. godine otvorila i treći razred, gde će pored srpskog biti učen i nemački jezik.

Grad je 1885. godine bio u sastavu Erdevičkog izbornog sreza sa svojih 2406 duša.[2]

U Šidu je osnovano 1898. godine "Venac - srpsko društvo za međusobno pomaganje o ženidbi i udadbi". To čudno društvo zalagalo se za novčanu pomoć mladim supružnicima, koja im je bila potrebna za osnivanje porodice. Član društva bi nakon ženidbe dobio novčani iznos prema broju članova a ako je i nevesta članica tog društva, i njoj sleduje novac. Osnivači društva bili su građani šidski Dragutin Grčić i Stevan Blagojević. Društvo je radilo po usvojenim pravilima, a upravu je vodio pomenuti Grčić.[3]

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Razgraničenje Srbije i Hrvatske 1945. godine

Za vreme Drugog svetskog rata, Šid je bio u sastavu NDH. Najveći od svih zločina u tom periodu dogodio se 28. 8. 1942. godine, na Veliku Gospojinu. Veća grupa ustaša, na čelu sa Viktorom Tomićem, došla je iz Zagreba i u toku noći je započela racija. Uhapšeno je 142 Šiđana (125 muškaraca, 13 žena i 4 deteta). Svi oni su stravično mučeni, i na kraju, njih 121 je vozom prebačeno u Sremsku Mitrovicu gde su streljani. Među njima je bio i čuveni srpski slikar Sava Šumanović. Racija u Šidu se odvijala u sklopu veće racije koja je izvedena na teritoriji celog Srema, a u kojoj je ubijeno preko 6.000 ljudi, većinom Srba, mada je bilo i Jevreja i Roma.

U dvorištu sreskog suda u Šidu isterali su žene, decu i ljude, pustili vodu iz česme i naterali ih „da sednu u vodu", a ustaše su to gledale i time se zabavljali. Kako su svi imali ruke vezane na leđima, a od silnih batina iznemogli, mnogi nisu mogli da sednu na zemlju, već su potrbuške padali. Viktor Tomić ih je nogama tukao i gazio po njima.[4]

Među uhapšenim Srbima bio je i Kuzman Slavujević. Kada je oko 5 sati ujutro doteran u dvorište sreskog načelstva „i video dovedenu malu srpsku decu, toliko je bio ganut, a u isto doba i razjaren, da je ustašama psovao majku". Kako su mu ruke bile vezane na leđima, uhvatio je zubima najbližeg ustašu za gušu". U tom momentu mu je priskočio Viktor Tomić, udario ga železnom polugom po glavi tako žestoko da je odmah onesvešćen pao na zemlju. Da bi ga priveli svesti, polili su ga vodom, odneli u podrum, gde je bilo drugih Srba zatvorenika, i tu mu pred svima najpre čupali kleštima nokte sa nogu i ruku, a potom mu nožem odrezali obe ruke zajedno sa plećkama, te je u najvećim mukama umro.[5]

U Šidu su Srbi užasno tučeni i na sve moguće načine zlostavljani. Domaće ustaše su ih nagonile da jedan drugome ližu krv iz rana, pa ih onda pustili kućama. U dvorištu kotarske opštine u Šidu Srbe su tukli „kočevima, sekirama, stolicama, i nekim gumenim pendrecima, koji su na vrhu imali neko šiljato železo koje je sa žrtava čupalo meso".[6]

U selima šidskog sreza u raznim saopštenjima se uvek naglašavalo da se to i to „zabranjuje Židovima, Ciganima i Srbima“.[7]

Srbi su između ostalog ucenjivani i u vidu raznih kontribucija. Tako je u Šidskom srezu pojedinim selima bilo određeno da plate 100, 150, pa i više stotina hiljada dinara. Selo Batkovac[a] imalo je da plati 150.000. Razrez je bio učinjen prema imovnom stanju građana, tako da su pojedinci imali da daju između 5.000 i 20.000 dinara. Svakom Srbinu koji nije dao novac saopštavano je da se odmah seli u Srbiju, a celokupna imovina mu je oduzimana u korist hrvatske države. Pri polaganju novca svako je mora da potpiše izjavu da novac daje dragovoljno „za unapređenje ustaškog pokreta". Ugledni trgovac Moldovan iz sela Jamena, nije doneo tačno naznačenu sumu u određeni čas, pa je zbog toga zaklan u ustaškom stanu u Šidu.[8]

Prilikom pljačkanja srpskih kuća u Sremu ustaše su odnosile „bolje kapute, bicikle, zlatninu, gotov novac", a pored toga „mast, brašno, muške astraganske šubare, čizme, šivaće mašine i sve što im je palo šaka".[9]

Raspad SFRJ[uredi | uredi izvor]

Ovde se odvijalo Granatiranje Šida 1991.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Galerija slika „Sava Šumanović“ nalazi se u Šidu, u ul. Svetog Save br. 7, nekadašnje Maršala Tita br. 11, u kojoj se nalazi najveći broj dela Save Šumanovića (Vinkovci, 22. januara 1896 - Hrvatska Mitrovica, 30. avgusta 1942), jednog od najznačajnijih srpskih slikara 20. veka, a koji je ubrojan i u 100 najznamenitijih Srba. Osnovana je 1952. godine zahvaljujući poklonu slikareve majke Perside Šumanović, od 417 slika i kuće u kojoj su dela danas izložena. Kuća zajedno sa galerijom, koja je nastala znatno kasnije, predstavljaju nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.

Muzej naivne umetnosti „Ilijanum” nalazi se u Šidu, sada u ul. Svetog Save br. 5. Otvoren je 1970. godine na inicijativu slikara i svetskog klasika marginalne umetnosti Ilije Bašičevića Bosilja (Šid, 1895-1972).

U blizini sela Privina Glava nalazi se istoimeni manastir. Po legendi manastir je dobio je ime po osnivaču, vlastelinu Privi (ili Pribi) iz 12. veka. U gradu nalazi se takozvani Ruski dvor, bivši letnjikovac grkokatoličkih episkopa iz 18. veka.

U Gradu postoji niz ustanova od kulturnog značaja. Najvažniji pravoslavni hram je Crkva svetog Nikole. Ovde se nalaze Crkva Uspenija Presvete Bogorodice u Šidu i Crkva Svetog velikomučenika Kneza Lazara u Šidu. U Šidu deluje Hrvatsko kulturno društvo "Šid" osnovano 2010. godine.[10]

Položaj Šida u Sremskom okrugu

Godine 1863. školski tutor tadašnji Kristo Mauković je o svom trošku izgradio učiteljske stanove, za srpsku školu.[11] Ovde se nalaze OŠ „Branko Radičević” Šid i OŠ „Sremski front” Šid.

Ovde se nalazi Rimokatolička crkva Presvetog Srca Isusovog u Šidu.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Šid živi 12.825 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,1 godina (36,5 kod muškaraca i 39,6 kod žena). U naselju ima 5.510 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,96.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Demografija[12]
Godina Stanovnika
1948. 6.710
1953. 7.268
1961. 9.058
1971. 11.823
1981. 13.450
1991. 14.275 14.089
2002. 16.311 16.834
2011. 14.893
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[13]
Srbi
  
 12.427 76,18%
Slovaci
  
 899 5,51%
Hrvati
  
 724 4,43%
Rusini
  
 681 4,17%
Jugosloveni
  
 455 2,78%
Romi
  
 81 0,49%
Mađari
  
 59 0,36%
Crnogorci
  
 37 0,22%
Ukrajinci
  
 31 0,19%
Albanci
  
 21 0,12%
Makedonci
  
 19 0,11%
Muslimani
  
 18 0,11%
Česi
  
 10 0,06%
Rusi
  
 9 0,05%
Rumuni
  
 3 0,01%
Nemci
  
 3 0,01%
Slovenci
  
 2 0,01%
Bošnjaci
  
 2 0,01%
Bunjevci
  
 1 0,00%
Bugari
  
 1 0,00%
nepoznato
  
 422 2,58%


Stanovništvo prema polu i starosti[14]
m
ž
? 47
  
  
 53
80+ 55
  
  
 170
75—79 122
  
  
 249
70—74 250
  
  
 384
65—69 373
  
  
 454
60—64 389
  
  
 487
55—59 363
  
  
 425
50—54 569
  
  
 616
45—49 734
  
  
 718
40—44 645
  
  
 720
35—39 572
  
  
 604
30—34 536
  
  
 524
25—29 567
  
  
 525
20—24 576
  
  
 626
15—19 641
  
  
 580
10—14 496
  
  
 522
5—9 490
  
  
 448
0—4 413
  
  
 368
Prosek : 36,5 39,6
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 2.008 2.211 2.758 3.759 4.590 4.878 5.510
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 1.006 1.338 1.141 1.342 412 190 50 16 7 8 2,96
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 6.439 1.938 4.059 227 173 42
Ženski 7.135 1.442 4.102 1.193 373 25
UKUPNO 13.574 3.380 8.161 1.420 546 67
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 3.097 249 0 0 806
Ženski 2.168 95 0 0 447
UKUPNO 5.265 344 0 0 1.253
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 47 112 419 76 347
Ženski 17 14 480 68 68
UKUPNO 64 126 899 144 415
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 37 52 247 67 94
Ženski 71 67 149 197 227
UKUPNO 108 119 396 264 321
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 97 0 0 447
Ženski 74 3 0 191
UKUPNO 171 3 0 638

Galerija[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ U izvoru „Batkovac”. Verovatno se odnosi na selo Batrovci.

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1860. godine
  2. ^ "Zastava", Novi Sad 1885. godine
  3. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1898. godine
  4. ^ Najveći zločini sadašnjice: patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941-1945, Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac, Dečje novine (1991), str. 221
  5. ^ Najveći zločini sadašnjice: patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941-1945, Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac, Dečje novine (1991), str. 271
  6. ^ Najveći zločini sadašnjice: patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941-1945, Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac, Dečje novine (1991), str. 202
  7. ^ Branko Savić, sveštenik iz Morovića, srez Šid, u Koraćici 1. septembra 1941. (P)
  8. ^ Najveći zločini sadašnjice: patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941-1945, Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac, Dečje novine (1991), str. 110
  9. ^ Najveći zločini sadašnjice: patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941-1945, Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac, Dečje novine (1991), str. 103
  10. ^ „Zavod za kulturu vojvođanskih Hrvata/ Udruženja”. Arhivirano iz originala 2. 4. 2015. g. Pristupljeno 24. 3. 2015. 
  11. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1863. godine
  12. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  13. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  14. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Шид&oldid=26226822”