Arhiepiskop i mitropolit karlovački Josif

Josif (Rajačić)
Lični podaci
Datum rođenja	(1785-07-20)20. jul 1785.
Mesto rođenja	Lučane kod Brinja, Habzburška monarhija
Datum smrti	13. decembar 1861.(1861-12-13) (76 god.)
Mesto smrti	Sremski Karlovci, Austrougarska, danas Srbija
Mitropolit karlovački
Godine	(1842—1848)
Prethodnik	Stefan (Stanković)
Naslednik	-
Arhiepiskop i mitropolit karlovački
Godine	(1848—1861)
Prethodnik	-
Naslednik	Samuilo (Maširević)
Potpis

Josif Rajačić (Lučane kod Brinja, 20. jul 1785 — Sremski Karlovci, 13. decembar 1861) bio je srpski pravoslavni mitropolit karlovački od 1842. do 1848. godine, a potom arhiepiskop i mitropolit karlovački od 1848. do 1861. godine. Zaslužan je za stvaranje Srpske Vojvodine i uzdizanje Mitropolije na stepen Patrijaršije.

Biografija

Rođen je u Lučanima kod Brinja (Lika) od oca Luke, sveštenika - prote, i majke Vasilije rođ. Čudić. Njegovo svetovno ime je Ilija. U Brinju je pohađao nemačku školu, a zatim se školovao u Zagrebu, Sremskim Karlovcima i Segedinu gde je završio prvu i drugu godinu filozofije. Studije je nastavio u Beču gde je učio pravne nauke, latinski jezik i lepu umetnost. Studije nije završio jer je 1809. stupio u đački bataljon u odbranu Austrije od Napoleonove Francuske u ratu.

Po završetku rata, Francuzi su vladali njegovim zavičajem, odbio je da se stavi u njihovu službu i odlučio je da služi svom narodu, pa se zbog prekinutih studija stavio na raspolaganje svom nadležnom episkopu gornjokarlovačkom Mojsiju Miokoviću koji ga je zamonašio 10. aprila 1810. godine u manastiru Gomirju. Sa pozicije arhimandrita gomirskog i administratora eparhija karlovačke i pakračke, postavljen je za episkopa dalmatinskog. U Sremskim Karlovcima ga je 24. juna 1829. posvetio mitropolit karlovački Stefan. Na mestu episkopa dalmatinskog ostao je do 1833. godine. Za to vreme otvorio je Klirikalnu školu (bogosloviju) u Šibeniku i posebno vodio borbu sa pokušajima unijaćenja pravoslavnih Srba u Dalmaciji. Nije podlegao pritisku da se lica koja su prešla na uniju brišu iz pravoslavnih matičnih knjiga, jer je smatrao da to nisu činili dobre volje nego po pritisku. U Šibeniku mu je sekretar bio Spiridon Popović, učitelj srpskog jezika i ćirilice, Nikole Tomazea.

Odlukom Dvorske kancelarije premešten je 5. jula 1833. za episkopa vršačkog. Dao je prilog od 3600 forinti gimnazijskom fondu u Vršcu. U Vršcu se susreo s opakom bolešću kolerom i otkrio da se njen bacil ne prenosi direktno u dodiru s obolelim, nego okuženim jelom i pićem. Lično je sa sveštenstvom obilazio obolele, često i napuštene i krepio ih i hrabrio zdrave da peru ruke i vode računa o hrani i tako spasio mnoge od sigurne smrti. Četrdeset godina kasnije Robert Koh izdvojio je bacil kolere i utvrdio ono što je episkop Rajačić znao mnogo ranije. Posle smrti mitropolita Stefana Stankovića u avgustu 1842. biran je novi mitropolit karlovački na Narodno-crkvenom saboru. Josif Rajačić je dobio veliku većinu, ali dvojica episkopa nisu hteli da odustanu od svoje kandidature i da uvaže nacionalne i verske interese, njima je lični interes bio ispred opšteg, tako da odluka nije mogla biti jednoglasna. Carski komesar je saopštio ukoliko se sabor ne složi oko jednog kandidata da će car lično imenovati novog mitropolita. Prvi put u istoriji Karlovačke mitropolije austrijski car je tada imenovao mitropolita, upravo Josifa Rajačića 1842. Iako je želeo da postane mitropolit, Josif Rajačić je bio nezadovoljan ovakvim ishodom. Bolela ga je pohlepa i neshvatanje od strane pojedinih episkopa koji su služili tuđem interesu. Upozoravao je da je to breme preteško i ne može ga svako poneti. Rajačić je molio da se nikad više ne ponovi takvo gloženje oko ove stolice ili patrijarhove, ali nije vredelo, nesloga je bila češća pojava. Ovaj presedan ponovio se još jednom kada je car 1881. imenovao za patrijarha Germana Anđelića.

Proglašenje Srpske Vojvodine, slika Pavla Simića

Revolucija 1848. i izbor za arhiepiskopa

Mantija i mantoros Patrijarha Josifa

U vreme kada je postao mitropolit došlo je zaoštravanja odnosa između Nemaca i Mađara, kao i Južnih Slovena i Mađara u Austrijskom carstvu. Talas revolucije se 1848. preneo iz Francuske i zahvatio Mađare, Srbe i Hrvate. Josif Rajačić je dugo čekao da se mađarski nacionalisti osveste i da ne ugrožavaju prava Srba na nacionalnost, jezik i svoju veru formirao je savez sa Hrvatima i Austrijom u nameri da se odbrani od nasrtaja i deklaracija Mađarske revolucije. Stao je na čelo Revolucionarnog pokreta, kojeg su predvodili mladi i školovani ljudi, mnogi i njegovi stipendisti, koji su iz evropskih metropola prenosili revolucionarne demokratske tekovine i zahtevali prava za svoj narod. Rajačić je sazvao Majsku skupštinu Srba u Sremskim Karlovcima 1848. Na toj Skupštini po prvi put, posle propasti srpske države i pada pod moćne carevine, okupile su se delegacije iz svih tih carevina i kneževine Srbije, na kojoj je mitropolit Rajačić proglašen za srpskog patrijarha i ustanovljena je Srpska Vojvodina. Za predsednika Glavnog odbora-vlade izabran je patrijarh Rajačić, za potpredsednika i vođu vojske izabran je Đorđe Stratimirović, a za vojvodu Stevan Šupljikac.

Rajačić je tražio načina da izbegne direktan vojni okršaj s Mađarima i preduzimao diplomatske korake i pokušavao dogovorom rešiti probleme i zbog toga je kao i zbog odobrenja Odluka Majske skupštine otišao Caru u Beč. Međutim, mladi, obrazovani i odlučni Stratimirović, iako zamoljen od Rajačića da ne naseda provokacijama, na jedan brutalni napad Mađara na Karlovce odgovorio je vatrom i tako je započeo za nedovoljno spremljene Srbe težak oružani sukob u koji su se uključili dobrovoljci iz Srbije na čelu s vojvodom Knićaninom. Vojvoda Šupljikac prvog dana preuzimanja funkcije iznerviran mnogim stvarima pao je od kaplje u Pančevu, prilikom obilaska bojišta. Tako da je Rajačić kao predsednik Glavnog odbora, morao preuzeti i tu funkciju i donositi složene i odgovorne odluke.

Kada je Mađarska revolucija, uz pomoć ruske vojske, ugušena, austrijske vlasti nisu imale više potrebe činiti ustupke Srbima, ni Hrvatima, pa su, u novembru 1849. godine, na području Srpske Vojvodine formirale novu krunovinu pod nazivom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat. Rajačića su postavili za komesara, to je ishod Srpske revolucije. Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat je ukinuto 1860. godine. Patrijarh je mnogo negodovao i zahtevao od Cara da to ne čini na Blagoveštanskom saboru, koji je tim povodom sazvao, ali car nije mnogo mario za sva dela dobročinstva koja su Srbi u krvi podneli za Cara i Carevinu.

Period posle 1849.

Portret Josifa Rajačića

Rajačić je sve svoje znanje i moć i svu svoju energiju trošio da pomogne da Vojvodina dođe pod upravu srpskog naroda. Prilike su se promenile i njegova politička tvorevina 1918. godine donela je odluku o prisajedinjenju Vojvodine i Srema matici Srbiji. Srpski narod ga pamti kao osnivača Vojvodine Srpske, srpske patrijaršije pod nazivom Srpska, koje ime nose od tada svi srpski patrijarsi. Uspeo je da se srpski narod u Monarhiji i Evropi naziva svojim imenom a ne Raci i Vlasi kako su Srbe tada nazivali, te da njegov crkva bude priznata a ne šizmatična, grkonesjedinjena i sl. nego Srpska pravoslavna crkva, osnovao je crkvu u Beču i Trstu i tako pravoslavlje predstavio Evropi i Zapadu. Uveo je jednoobraznu liturgiju u hramove, uniformisanost sveštenstva, dao uglazbiti srpska crkvena pojanja i svoj narod i crkvu predstaviti kao dostojne i uzvišene u Evropi. Osnovao je arhiv, pokrenuo osnivanje muzeja i univerziteta u Karlovcima, uveo protokol u svoj dvor, i dao napisati Prvi srpski kuvar. Osnovao je botaničku baštu, bolnicu, štampariju (Litografiju) i još mnogo toga. Izgradio je mnoge škole, crkve i stipendirao veliki broj đaka i studenata na tadašnjim evropskim učilištima. Bio je tajni savetnik bečkog Cara, ali i veliki prijatelj srpskog kneza i celog srpskog naroda.

Josif Rajačić je pomagao prosvetni razvoj Srba u Austriji. U vreme dok je bio karlovački mitropolit otvoreno je mnogo novih srpskih škola, pomogao je da se gimnazije u Sremskim Karlovcima i Novom Sadu uzdignu u rang punih gimnazija. Takođe je otvorio patrijaršijsku biblioteku i štampariju u Sremskim Karlovcima. Pokušao je da 1854. godine u Sremskim Karlovcima otvori univerzitet, ali u tome nije uspeo.

Zbog zasluga za austrijsku državu car mu je dodelio baronstvo, sa predikatom „Brinjski”, po njegovom zavičaju. Umro je u Sremskim Karlovcima 1/13. decembra 1861. godine i sahranjen u Sabornoj crkvi.

Odlikovan je austrijskim Ordenom Leopolda i Ordenom gvozdene krune prvog reda.

Vidi još

• Majska skupština
• Srpska Vojvodina
• Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat
• Sabor u Sremskim Karlovcima 1842.

Literatura

• Adamović, Jova (1902). Privilegije srpskog naroda u Ugarskoj i rad Blagoveštenskog sabora 1861. Zagreb: Srpska štamparija. 
• Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 2. Minhen: Iskra. 
• Gavrilović, Slavko (1981). „Srbi u Habsburškoj monarhiji od kraja XVIII do sredine XIX veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—106. 
• Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do 20. veka. Evro, Unireks, Kalenić. 
• Ruvarac, Dimitrije (1907). „Patrijarh Josif Rajačić i crnogorska mitropolija”. Srpski Sion. 17: 243—245. 
• Ljubomir Vlačić, Josif Rajačić kao dalmatinski episkop, Glasnik istorijskog društva u Novom Sadu. 1934. str. 164..
• Petar Rajačić, Naučno-memorijalni centar Patrijarh Josif Rajačić, Sremski Karlovci. 2007. ISBN 978-86-87061-00-02 . str. 28-37.
• Petar Rajačić, monografija "Patrijarh Josif Rajačić - njegovo i naše doba".
• Jovan Radonić, Autobiografija Patrijarha Josifa Rajačića, pp. 13.
• Danica Petrović, Josif Rajačić: Vizitacija dalmatinske eparhije 1832.1833 godine, Zbornik o Srbima u Hrvatskoj 2, SANU, Beograd, (1991). str. 486.
• Jovan Mirosavljević, Brevijar ulica Novog Sada 1745—2001, Novi Sad, 2002.
• Drago Njegovan, Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji, Novi Sad, 2004.
• Vasin, Goran (2013). „O srpskim crkveno-narodnim saborima u Habzburškoj monarhiji 1861-1890” (PDF). Godišnjak Istorijskog arhiva grada Novog Sada. 7: 32—45. Arhivirano iz originala (PDF) 20. 10. 2016. g. Pristupljeno 2. 1. 2019. 
• Tomanović, Lazar (2018). Memoari. CID, Podgorica. 

Spoljašnje veze

• Sava Vuković: Josif (Rajačić) patrijarh srpski 1848—1861
• Biografija na sajtu SANU
• Povelja kojom je car Franjo Josif I dodelio baronsku titulu Josifu Rajačiću, karlovačkom mitropolitu i patrijarhu srpskom, 18. aprila 1861. godine.
• Predak sa krstom i knjigom („Večernje novosti“, 7. mart 2004)
• Rodna kuća patrijarha Josifa Rajačića
• U mantiji jurišao na topovske cevi („Večernje novosti“, 28. novembar 2015)