Banjski turizam

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Banjski turizam obuhvata banje, kao mesta koja se odlikuju izraženim zdravstveno-rekreativnim funkcijama, usled bogatstva prirodnim elemenatima (termomineralni izvori, plemeniti gasovi, peloid, klimatski elementi, vegetacija).

Banja Palić

Po Zakonu o banjama (1992), banja je definisana kao područje na kome postoji i koristi se jedan ili više prirodnih lekovitih faktora i koje ispunjava uslove u pogledu uređenosti i opremljenosti za njihovo korišćenje.

U Prostornom planu Republike Srbije (1996) banje predstavljaju zdravstveno-rekreativne i turističke centre sa zasebnom ponudom i/ili ponudom u okviru turističkih zona, regija i tranzitnih pravaca.

Funkcije banja[uredi | uredi izvor]

Banje imaju dve osnovne funkcije - lečilišnu i turističku.

Lečilišna funkcija[uredi | uredi izvor]

Lečilišna funkcija je starija, doprinela je stvaranju dugogodišnje tradicije banja i u praksi je još uvek dominantnija.

Banjsko lečenje predstavlja rezultantu delovanja nekoliko faktora: upotreba termomineralne vode za piće, kupanje, stavljanje blatnih obloga, uticaj prijatne banjske mikroklime na organizam, uticaj posebnog režima ishrane za vreme banjske kure (nega, lečenje bolesnika), privremena promena načina života i promena ambijenta. Kombinovanje ovih faktora sa medikamentoznim lečenjem, fizikalnom, kinezi, hidro, aero i helioterapijom omogućava brzo i uspešno isceljenje, oporavak i rehabilitaciju bolesnih lica.

Lečilišna funkcija u banjama Srbije je dominirala u periodu do 1965. godine, u kome su banje imale status narodnih lečilišta, čije kapacitete je popunjavala organizacija socijalnog osiguranja.

Turistička funkcija[uredi | uredi izvor]

Turistička funkcija je mlađa i njen intenzivniji razvoj u banjama Srbije započeo je posle 1965. godine, kada je ukinuto besplatno lečenje u banjama i kada su uvedeni tržišni uslovi privređivanja. Neposredno posle toga sve banje su svoj dalji razvoj orijentisale na dva koloseka. One banje su koje su bile potpunije opremljene zdravstvenim kapacitetima pretvorile su se u specijalizovane bolnice i uključile u strogo zdravstvenu aktivnost (npr. Rusanda i Slankamen), dok su druge našle izlaz u razvoju turističke funkcije i animiranju zdravih ljudi za dolazak i boravak u banjskim ambijentima. U prvom redu misli se na rekreativnu funkciju, koja u najvećoj meri determiniše ukupan promet u banjskim mestima.

Istorija banjskog turizma u Srbiji[uredi | uredi izvor]

Banjski turizam ima dugu i bogatu tradiciju. Tragovi najstarijeg kupatila na tlu naše zemlje pronađeni su u Vičkoj Banji (Toplički kiseljak). Ono datira iz neolitskog perioda, što znači da je staro preko 4000 godina. A. Ščerbakov je smatrao da je to "najstarija kaptaža mineralnog vrela na svetu".

Tragovi materijalne kulture (bazeni, vodovodi, toplovodi, metalni novac, kaptaže, opeke, mozaici, skulpture), kao i pisani izvori, jasno potvrđuju kult Rimljana prema lekovitim vodama, koje su dobro poznavali. Kraj takvih izvora Rimljani su gradili vile, kupatila i prateće objekte za lečenje, odmor i uživanje. Materijalnih tragova iz doba Rimljana ima u Niškoj, Vrnjačkoj, Gamzigradskoj, Jošaničkoj, Sijarinskoj, Vranjskoj, Zvonačkoj, Sokobanji i dr.

Svojevrstan pečat banjama Srbije dali su Turci za vreme viševekovne vladavine našim prostorima. Beleške putopisaca i ostaci materijalne kulture, posebno hamami (kupatila), osnova su za proučavanje prošlosti nekih naših banja.

Sokobanjsko javno kupatilo, hamam

Od prvih decenija 19. veka, izvori tople i mineralne vode Srbije privlače pažnju stručnjaka i naučnika, posebno lekara. Prvobitna istraživanja su bila skromna, ali za istoriju razvoja banjskog lečenja i turizma veoma značajna. Kada je Srbija stekla nezavisnost od Turaka, pristupilo se ispitivanju mineralnih voda. Tada je po nalogu kneza Miloša 1834. godine poslato u Beč na analizu 7 uzoraka mineralne vode iz, u to vreme, poznatih naših banja.[1] U najstarije hemijske analize banjske vode Srbije ubraja se ona koju je izvršio baron Sigmund August Volfgang Herder, rudarski stručnjak iz Rura, 1835. godine. U Karanovcu je Herder dobio vrnjačku toplu mineralnu vodu. Konstatovao je da je voda mlaka i kisela, da je retka u prirodi i da se može uporediti sa vodom u Karlsbadu, tj. u Karlovim Varima. Posle ovih ispitivanja, hemijske analize mineralnih voda vršene su masovno u Srbiji, a njihove rezultate je skupio E. Lindenmajer, načelnih saniteta u Srbiji 50-tih godina 19. veka. Na kvantitativnoj analizi naših voda, pa i mineralnih, radili su naši najpoznatiji hemičari 19. veka - Sima Lozanić i Marko Leko.

Posle Drugog svetskog rata došlo je do ubrzanog razvoja banjskog rekreativnog turizma u skladu sa socijalnom politikom države, a naročito od 1960. godine kada su banje zakonom dobile status prirodnih lečilišta.

Banjski turizam u Srbiji[uredi | uredi izvor]

Po broju pojava termomineralnih voda i njihovoj raznovrsnosti Srbija je srazmerno svojoj površini najbogatija na Balkanu i u Evropi, a po nekim analizama verovatno i u svetu. Zato je popularno nazivaju "zemljom banja".

Na teritoriji naše zemlje ima preko 300 pojava, od kojih je delimično do bolje izučeno oko 230 pojava termomineralne vode. Ovo bogatstvo se objašnjava činjenicom da se Srbija nalazi u tektonsko labilnoj i dinamičnoj zoni evropskog mediterana, koji zajedno sa mlađim azijskim planinama čini Sredozemnu zonu mlađih venačnih planina. Ovu zonu karakteriše raznovrstan litološki sastav, izražena radijalna tektonika i epirogeno svođenje, razlamanje, fleksurno izvijanje i kidanje. Posledica takvih procesa su brojni rasedi koji su najčešći uzrok termaliteta. Broj termomineralnih izvora se permanentno povećava.[2]

S obzirom da su banje najčešće locirane u manjim bočnim proširenjima rečnih dolina i podnožjima planina i brdovitih predela, njihova nadmorska visina uglavnom ne prelazi 500 m. Na većim visinama nalaze se Lukovska Banja (681 m), Prolom i Zvonačka Banja (630 m), Rajčinovića Banja (570 m), Tularska Banja (555 m) i Jošanička Banja (550 m). Na najmanjoj nadmorskoj visini je banja Rusanda (81 m).

U pogledu temperature vode, najveći broj banja u Srbiji pripada grupi hipotermi, mada dvadesetak banja raspolaže termomineralnim izvorima koji se svrstavaju u homeoterme, pa čak i hiperterme. Vranjska Banja ima najtopliju vodu (96 °C). Ističu se i Jošanička (78 °C) i Sijarinska Banja (75 °C).[3]

Što se tiče mineralnog sastava, najveći broj poznatih banja u Srbiji pripada sumporovitim i alkalnim vodama.

Godine 1868. osniva se u Vrnjačkoj Banji "Osnovateljno fundatorsko društvo lekovite kisele vode". To se uzima za početak razvoja turizma u Srbiji. Prvi podaci o banjskom turističkom prometu u našoj zemlji zabeleženi su 1869. godine za ovu banju.

Banjske zone u Srbiji[uredi | uredi izvor]

  1. Šumadijska - Selters, Bukovička Banja, Palanački kiseljak
  2. Zapadnomoravska - Vrnjačka, Mataruška, Ovčar Banja, Gornja Trepča, Bogutovačka Banja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. jun 2015), Sirčanska Banja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2020), Lopatnička Banja i Vitanovačka Banja
  3. Kopaoničko-jastrebačka - Jošanička, Lukovska, Ribarska, Prolom, Kuršumlijska Banja i Lopatnički kiseljak
  4. Novopazarsko-pribojska - Novopazarska, Pribojska i Visočka Banja
  5. Južnomoravska - Niška, Vranjska, Sijarinska, Tularska i Bujanovačka banja
  6. Karpato-balkanska ili istočnosrbijanska - Zvonačka, Jošanička, Sokobanja, Gamzigradska i Brestovačka Banja
  7. Kolubarsko-podrinjska ili zapadnosrbijanska - Koviljača, Badanja, Radalj, Radovašnica i Obrenovačko kupatilo
  8. Vojvođanska - ima tri predeone celine, u kojima se ističu: Slankamen i Vrdnik (Srem), Junaković, Kanjiža, Prigrevica i Novosadsko jodno kupatilo (Bačka) i Rusanda i Torda (Banat)
  9. Kosovsko-metohijska - Klokot, Pećka Banja

Zdravstvene indikacije[uredi | uredi izvor]

Na osnovu termičkih, fizičkih, hemijskih i meneroloških svojstava banjskih voda i lekovitog blata, koje se upotrebljava za spravljanje obloga, definisane su indikacije i kontraindikacije. Savremena medicinska disciplina balneologija, određuje ih za svaku banju posebno.

Voda banjskih izvora najčešće se koristi pijenjem, kupanjem, orošavanjem, inhaliranjem, oblogama i ispiranjem za osnovno ili dopunsko lečenje sledećih bolesti, poremećaja i povreda: reumatizam različitih vrsta, lumbago, bronhitis, bolesti organa za disanje, alergija, stanje posle operacija, periferni krvotok, povišeni krvni pritisak, kardiovaskularne bolesti, psorijaza, ekcemi, akne, psihoneuroze, neurastenije, skleroza, dijabetes, bolesti organa za varenje, bolesti bubrega i mokraćnih kanala, oboljenja jetre, žuči i pankreasa, parodontopatija, ginekološki poremećaji, vibraciona bolest, anemija, toksikoza, astenija, neuralgija, prelom kostiju i dr.

Lečenje prirodnim lekovitim faktorima (voda, peloid, klima), uz medikamentozu (lečenje lekovima) u balneološkim centrima, obavlja se primenjivanjem brojnih terapijskih metoda, kakve su: fizikalna, hidro, klimatska, kinezi, mehanografska, elektro, talasna, masaža, helio, termička, radna, peloid, parafin, mikromasaža, Huferove kupke, galvano terapija i druge.

Vrste banjskog turizma[uredi | uredi izvor]

U banjama se može razvijati više vrsta turizma:

  1. Zdravstveni (lečilišni) turizam - ima dominantnu poziciju i najdužu tradiciju.
  2. Rekreativni turizam - uslovljen je termomineralnom vodom koja se osim lečenja može koristiti i za rekreaciju u posebno izgrađenim bazenima, kao i specifičnom fizionomijom banjskih kompleksa i odgovarajućom izgrađenošću smeštajnih kapaciteta (Vrujci, Vrdnik).
  3. Manifestacioni turizam - afirmisan je kroz organizovanje mnogobrojnih kulturno-zabavnih manifestacija (u Sokobanji: "Zlatne ruke" - takmičenje u pripremanju ekološke hrane, "Sv. Jovan-biljober" - sakupljanje lekovitog bilja i šumskih plodova, "Sajam lekovitog bilja", "Salon karikature o ekologiji", "Prva harmonika Srbije"; u Aranđelovcu - "Mermer i zvuci").
  4. Kongresni turizam - može se organizovati van glavne banjske turističke sezone koja je vezana uglavnom za letnje mesece, tako da je od značaja za racionalno korišćenje objekata tokom cele godine (Vrnjačka Banja, Bukovička Banja, Sokobanja).
  5. Izletnički turizam - uslovljen je dobrim položajem banja prema većim gradskim naseljima (disperzivnim centrima) i prometnijim saobraćajnicama.
  6. Tranzitni turizam - uslovljen je dobrim položajem banja prema prometnijim saobraćajnicama (Vranjska, Niška, Ovčar, Bogutovačka Banja).
  7. Dečji i omladinski turizam
  8. Turizam lica trećeg doba

Najznačajniji banjski centri Evrope[uredi | uredi izvor]

Karlove Vari, Češka

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Stanković, S. (2009), Banje Srbije. Beograd: Zavod za udžbenike.
  2. ^ Gavrilović, Lj. (2010), Prirodne osnove banjskog turizma. Skripta.
  3. ^ Maćejka, M. (2003), Klima i njen zdravstveni značaj u banjama Srbije. Beograd: Srpsko geografsko društvo.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бањски_туризам&oldid=27360602”