Borislav Todorović (reformator školstva)
| Borislav Todorović | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 26. oktobar 1846. |
| Mesto rođenja | Ovčina, Kneževina Srbija |
| Datum smrti | 24. jul 1925. (78 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Kraljevina SHS |
Borislav Todorović (Ovčinja. 26. oktobra 1846 — Beograd, 24. jul 1925) bio je srpski pedagog i tvorac prvog srednjoškolskog programa hemije u Srbiji.
Školovanje[uredi | uredi izvor]
Osnovnu školu je završio u Rogačici, gimnaziju u Užicu 1862. godine, a višu gimnaziju u beogradskoj Prvoj gimnaziji 1868. godine. Pošto je u Prvoj gimnaziji bio odličan đak, država ga je stipendirala (bio je tzv. blagodejanac). Takođe, u toj gimnaziji je bio osnivač i prvi predsednik đačke družine „Srpska nada“.[1]
Na Velikoj školi u Beogradu se upisao na Tehnički fakultet 1868. godine, ali je ubrzo prešao na Filozofski fakultet. Hemiju je pohađao kod Mihaila Raškovića, ali je posle njegove smrti verovatno pohađao predavanja Sime Lozanića. Njegov rad na Velikoj školi je bio veoma uspešan: već 1872. godine je putovao sa Josifom Pančićem po Srbiji kao jedan od najboljih đaka, sa ciljem istraživanja flore, potom su njegovi radovi dva puta bili nagrađivani i bio je i član studentskog društva „Pobratimstvo“, a jedno vreme i predsednik tog društva.[1]
Veliku školu je završio 1873. godine, ali je nastavio studije prirodnih nauka na Univerzitetu u Berlinu još dva semestra kod čuvenog Hofmana, kod koga je studirao i Sima Lozanić.[1]
Rad u školi[uredi | uredi izvor]
Povratak u zemlju[uredi | uredi izvor]
Po povratku u zemlju, 22. avgusta 1874. godine, počeo je da predaje u kragujevačkoj gimnaziji i honorarno u istom gradu u učiteljskoj školi hemiju, ali i druge nauke, pa i srpski jezik. Držao je i javna predavanja, koja je spremao iz najnovijih knjiga iz hemije koje je poručivao iz Berlina. Starao se i o opremljenosti kabineta svih prirodnih nauka u školama u kojima je radio.[1]
Rad u Beogradu[uredi | uredi izvor]
Todorović je u avgustu 1877. premešten u Beograd u Učiteljsku školu gde je ubrzo postao profesor. S obzirom da mu je plata bila ista, on je ovaj premeštaj smatrao kaznom jer je život u Beogradu bio skuplji. Uz podršku direktora škole u Kragujevcu molio je ministra prosvete da ostane na svom starom radnom mestu, ali njegovoj molbi nije udovoljeno. U školi u Beogradu je proveo 14 godina. Predavao je fiziku, hemiju sa minerologijom i tehnologijom, botaniku i zoologiju. Opremio je kabinete svih ovih nauka, poručujući sredstva iz inostranstva, toliko da su postali najuređeniji kabineti u zemlji, što je izazvalo pozitivne reakcije savremenika. Tokom svog rada u učiteljskoj školi, honorarno je predavao i u mnogim drugim školama, poput Bogoslovije i Više ženske škole, gde je takođe opremio hemijski kabinet.[1]
Početkom 1889. godine počinje da predaje u Višekovnoj trgovačkoj školi, jedinoj školi ove vrste tada u zemlji. Nekoliko godina kasnije, kada je ta škola postala državna, postavljen je za direktora te škole. Zahvaljujući pre svega njegovom radu, škola je postala jedan od najuređenijih zavoda u Srbiji, čiji su plan i program odgovarali svetskim trgovačkim akademijama. Tako je nakon nekoliko godina škola prerasla u Državnu trgovačku akademiju i Todorović stiče zvanje stalnog direktora u februaru 1900. godine koje zadržava sve do penzije 1910. godine.[1]
Nakon penzije[uredi | uredi izvor]
Todorović je ostao aktivan i nakon penzije. Najpre je predavao prirodne nauke u Monaškoj školi u Rakovici. Zatim je radio u Ćupriji kao direktor privatne gimnazije, ali je istovremeno držao predavanja i u Ženskoj školi. U tom gradu je bio i upravnik Trgovačko-zanatske škole. Radio je i u Skoplju, a nakon Prvog svetskog rata i u Užicu, da bi se tek pred kraj života vratio u Beograd, gde je i umro.[1]
Prvi program hemije u Srbiji[uredi | uredi izvor]
Školski programi[uredi | uredi izvor]
Hemija je postala deo nastavnih programa gimnazije kroz nastavu fizike 1853. godine, a tek 1874. godine je postala samostalan predmet. Međutim, prvih dvadesetak godina nije postojao stalan program hemije, već su nastavnici po sopstvenom nahođenju sastavljali programe, pa su se oni, od škole do škole, veoma razlikovali. Svi nastavnici su svoje programe u vidu izveštaja slali u ministarstvo koje je na osnovu njih trebalo da donese propisan program. Početak rada u školi Borislava Todorovića se poklopio sa početkom predavanja hemije kao samostalnog nastavnog predmeta i njegov se program bitno izdvajao od drugih, pre svega zbog uvođenja novih termina u hemiju i novih teorija i formula. Rašković je predavao „staru hemiju“, pisao formule preko ekvivalenata i na dualistički način. Svi profesori srednjih škola bili su njegovi đaci, dok je Todorović verovatno slušao i predavanja Sime Lozanića koja su predstavljala novinu.[1]
Todorovićev program za hemiju[uredi | uredi izvor]
Školski program koji je sastavio Borislav Todorović je bio jedini kompletan i moderan za ono vreme, jer je sadržavao nove teorije i ispravnu terminologiju. Posebno iznenađenje je predstavljala nova klasifikacija organskih jedinjenja, koja se bazirala na funkcionalnim grupama. Takođe, njegov program je podrazumevao i oglede. Upravo zahvaljujući programu koji je poslao u ministarstvo, Todorović je i dobio postavljenje u Beogradu.[1]
Reforma školstva[uredi | uredi izvor]
Krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina pokrenuta je reforma školstva sa ciljem osavremenjavanja nastave u školama po ugledu na evropsku. U jesen 1880. godine, Prosvetni savet je osnovao Odbor na čelu sa Josifom Pančićem upravo kako bi se sprovela reforma. Borislav Todorović je bio član i Saveta i Odbora, kao deo komisije za fiziku. Međutim, usprotivio se tročlanoj komisiji za hemiju koja je donela program koji je po Todorovićevom mišljenju bio preopširan i tako teško ostvariv u školama. Zato je dao svoj predlog programa koji je tadašnji ministar Stojan Novaković prihvatio, odbivši predlog pomenute komisije za hemiju, koju su činili veliki autoriteti tog doba: Sima Lozanić, Marko Leko i Jovan Žujović. Uz nekoliko manjih izmena, ovaj program je 31. decembra 1881. godine štampan u Prosvetnom glasniku kao prvi zvanični program hemije za srednje škole (niže i više). Koncepcija, odnosno moderna struktura i sadržaji ovog programa, zadržani su u svim kasnijim reformama. Prva sledeća reforma je usledila 1888. kada je program redukovan.[1]
Udžbenici[uredi | uredi izvor]
Još 1877. Todorović je Ministarstvu prosvete poslao rukopis svog udžbenika za IV razred gimnazije pod nazivom „Osnovi hemije (Izvod iz Roskojeve hemije)“. Kao recenzent za ovaj udžbenik je određen Sima Lozanić, ali njegovi komentari su bili negativni, jer opšta hemija nije bila dovoljno zastupljena, termini su bili „posrbljeni“, a tekstovi o jedinjenjima pojedinih elemenata nepovezani. Zbog negativnog mišljenja, udžbenik nije bio štampan. Međutim, dvadeset godina kasnije, Todorović je ipak objavio udžbenik pod drugačijim nazivom, ali je bilo očigledno da je rađen prema rukopisu iz 1887. pošto je sadržavao iste nedostatke na koje je ukazao Lozanić. Takođe, u to doba se već znalo za Periodni sistem elemenata, ali elementi nisu bili prikazani po grupama. Ono što su bile dobre strane ovog udžbenika jesu opisani ogledi, potom pitanja koja izazivaju dečju znatiželju i povezivanje znanja sa svakodnevnim životom.[1]
Spor koji se vodio između Lozanića i Todorovića je bio i u vezi sa stručnom terminologijom. Lozanić je insistirao na nazivima izvedenim iz grčkog i latinskog jezika, a Todorović smatrajući da je maternji jezik deci prijemčiviji, koristio je termine iz srpskog jezika. Tako je na primer azot bio gušljikovac, bakar je bio med, a natrijum-hlorid je bio slanik. Ipak, u zagradi iza svakog naziva na srpskom bio je napisan i stručni naziv elementa i jedinjenja. Bez obzira na dobre strane ovog udžbenika, kao i na to da je bio jasno i pregledno napisan, Ministarstvo prosvete ga nije preporučilo školama, već udžbenik drugog autora (Mite Petrovića), ali nije isključeno da se on, u vidu dopunske literature ipak koristio.[1]
Pored ovog udžbenika, Todorović je objavio i nekoliko udžbenika iz drugih predmeta, uglavnom iz fizike.[1]
Stručni rad[uredi | uredi izvor]
Smatran je vrsnim pedagogom i velikim znalcem prirodnih nauka, pa je njegov rad u prosveti bio veoma plodan i nikada ga nije prekidao. Osim što je bio član Prosvetnog saveza, bio je revizor osnovnih škola u Beogradu, Šapcu i Valjevu, a i član komisije na profesorskim ispitima iz prirodnih nauka. Bio je i aktivan saradnik i član u mnogim stručnim društvima i odborima, kao što su Srpsko poljoprivredno društvo, Viteško društvo „Dušan Silni“, Profesorsko društvo, Odbor za opštu carinsku tarifu, Odbor za profesionalnu nastavu, Monaško udruženje itd.[1]
Objavljivao je članke iz nastave i prirodnih nauka u „Prosvetnom glasniku“, „Učitelju“, „Poljoprivrednom glasniku“, „Težaku“ itd.[1]
Vojna služba[uredi | uredi izvor]
U toku njegovog života vođeno je više ratova u kojima je on učestvovao kao pripadnik vojske. U srpsko-turskom ratu 1876. je bio i u sastavu minerske čete i kao stručnjak aktivirao mine. Odlikovan je medaljom za hrabrost i energiju. U Drugom srpsko-turskom ratu 1877—1878. je bio upravnik magacina, a potom i pomoćnik intendanta javorskog kora u Ivanjici i odlikovan je srebrnom medaljom za revnosnu službu. Učestvovao je i u srpsko-bugarskom ratu 1885. godine, kao i kasnije u ratu 1912-1913. godine i tada je bio komesar u više rezervnih bolnica. I tada je poneo više odlikovanja kao što su Krst društva srpskog crvenog krsta, Krst društva engleskog crvenog krsta, Takovski krst, Orden Svetog Save trećeg reda, Krst milosrđa i Orden Belog orla.[1]
Porodica[uredi | uredi izvor]
Imao je četiri sina i dve kćeri: Berislava (ađutant kralja Petra), Branislava (pravnik i ekonomista i vlasnik Trgovačke akademije u mišarskoj ulici), Miroslava (ekonomista u Beču), Vojislava (konjički pukovnik), Ljubicu (udata za generala Petra Pešića) i Ružicu (udata za generala Miroslava Tomića). Ima brojne potomke.[1]
Citati[uredi | uredi izvor]
„Rad, rad i rad, majka je sviju vrlina; nerad, nerad i nerad, mati je svih poroka.“[2]
„Naša je draga Otadžbina Srbija velika plodna njiva koja iščekuje istinske, spremne i oduševljene radnike. Vi ste ti koji imate u njoj da delate. Zato, osposobljavajte se u školi i oružajte se znanjem.“[2]