Geografija Švedske
Baltičko more i Botnijski zaliv na istoku Švedske stvaraju dugačku obalu, što utiče na klimu. Na zapadu, na granici sa Norveškom nalaze se Skandinavske planine. Južni delovi Švedske se uglavnom sastoje od poljoprivrednih područja, gde je i gustina naseljenosti najveća. Ostalu teritoriju uglavnom zauzimaju šume. Švedska je najnaseljenija zemlja Sjeverne Evrope i treća po veličini. Ona se nalazi u istočnom delu Skandinavskog poluostrva. Graniči na zapadu sa Norveškom, na severoistoku sa Finskom. Švedska ima površinu od 449.964 km kvadratnih i oko 8,9 miliona stanovnika. Gustina naseljenosti je 20 stanovnika po kvadratnom kilometru. Švedska je etnički homogena, jer Šveđani čine 91% ukupnog stanovništva. Glavni grad je Stokholm sa oko 1,9 miliona stanovnika.
Vrste vegetacije je tundre - oblasti lišajeva, mahovina, zakržljalog grmlja. Klima u Švedskoj je planinska, ali i okeanska.
Gradovi[uredi | uredi izvor]
Glavni grad Švedske je Stokholm (1.227.880 stanovnika sa okolinom; sam grad ima 774.411 stanovnika).
Drugi veći gradovi su:
- Geteborg (487.028 stanovnika sa okolinom)
- Malme (272.634)
- Upsala (183.911)
- Linćeping (137.949)
- Vesteros (132.344)
- Erebro (128.170)
- Norćeping (124.729)
- Helsingborg (122.349)
- Jenćeping (121.229)
- Umeo (110.900)
(Podaci iz početka 2006.)
Vidi takođe spisak gradova u Švedskoj.
Hidrografija[uredi | uredi izvor]
Više od 15% ukupne teritorije Švedske je pokriveno vodom, sa oko 30 glavnih reka i oko 90.000 jezera (8% Švedske je pokriveno jezerima), uključujući i jezero Vanern, najveće jezero zapadne Evrope (površina oko 5.546 km²). Reke su pretežno planinske, sa vodopadima i brzacima, većina izvire u skandinavskom planinskom lancu, teče koritima nastalim fluvio-glacijalnom erozijom (koritima glečera iz ledenog doba) i uliva se u Botnički zaliv i Baltičko more. Neke od najvećih reka su Klar, Mjonio, Dal, Jeta, Umea, Lulea, a od jezera Vener, Beter, Jelmar, Stor, Siljan, Torne Tresk i Hornavan. Zbog brojnih vodopada i brzaka, reke su neplovne, dok je splavarenje redovno prisutno u letnoj polovini godine. Za vodeni saobraćaj od velikog značaja su jezera: Vanern, Vatern, Hjalmaren, Malaren.
Klima[uredi | uredi izvor]
Klima Švedske je kontinentalna. Na nju uglavnom utiče položaj Skandinavskih planina koje sprečavaju prodiranje toplih i vlažnih vetrova sa Atlantskog okeana, ali omogućava prodiranje hladnih vazdušnih masa iz subpolarnih krajeva. Temperature sredinom januara su oko -2 na jugu, i -10 na severu, julska se kreće od 12 do 14 °C. Količina padavina smanjuje se od Skandinavskih planina (500—1.000 mm), prema istoku (400—600 mm) i od juga (600—1.100 mm) prema severu (300—500 mm), Stokholm 560 mm i Geteborg 670 mm. S obzirom na geografski položaj Skandinavije, Švedska ima veoma povoljnu klimu. Polja niskog pritiska sa Atlantika naglo (sa severozapada) donose topao vazduh. Vreme je promenljivo, nekoliko sati kiše, sa suncem, zatim vetar i dan, i onda ponovo padavine. Zahvaljujući ovakvom vremenu, temperaturne razlike između dana i noći, leta i zime, nisu tako velike, posebno u zapadnoj Švedskoj.
Suprotan tip klime uslovljava zona visokog pritiska na istoku, gde je vreme stabilnije, suvlje i sunčanije, odnosno topla leta i hladnije zime. Borba između ova dva uticaja na vremenske prilike posebno je važna za poljoprivredu Švedske. S obzirom na nagnutost Zemljine ose i okretanja oko Sunca, najseverniji delovi imaju ekstremne kontraste između dugih letnjih dana i posebno dugih zimskih noći. Vremenska razlika između severnog i južnog dela zemlje najmanja je u letnjim mesecima kada su severni delovi topliji zbog dužine dana. Jesen i zima dolaze ranije u severne delove, dok južni obalski delovi imaju dugo, blago jesenje vreme. Severni deo ima duže i hladnije zime, sa obilnijim padavinama. U severnim delovima Švedske sneg se zadržava na tlu 7 meseci, more je u severnom delu Botničkog zaliva zaleđeno oko 6 meseci, međutim zima u Švedskoj je obično bela. Proleće na jug dolazi sredinom marta, krajem aprila u centralnu, a krajem maja u severnu Švedsku.
Flora[uredi | uredi izvor]
Većim delom Švedskog predela (skandinavski lanac), dominišu crnogorične šume, u južnijim predelima prošarane su i nekim listopadnim vrstama (najčešće breza i topola). Listopadne šume bukve i hrasta na južnoj i jugozapadnoj obali pretvorene su u poljoprivredno zemljište. Takođe od južnog dela zemlje, pa sve do Norlanda (srednja Švedska), nalaze se i druge listopadne sume lipe, jasena, javora i bresta. Zahvaljujući krečnjačkoj podlozi i povoljnim klimatskim uslovima, Gotland, Oland i delovi skandinavskog gorja imaju vrlo interesantnu floru (uključujući veliki broj varijeteta orhideje).
Fauna[uredi | uredi izvor]
Fauna Švedske je uništavana od ledenog doba pa do naseljavanja ljudi na određenim prostorima. Vukovi su skoro istrebljeni, dok medvedi i lisice još uvek nalaze staništa u severnim šumama. Širom zemlje najbrojnije životinjske vrste su losovi (severni jeleni), srndaći, lisice i zečevi. Naravno, za lovce su najatraktivniji losovi (koji su inače uzročnici brojnih saobraćajnih nesreća). 1850-ih godina ubijano je oko 1000 losova godišnje, sada je taj broj od 150 do 200 komada. Lov na ove životinje je strogo ograničen, a neke vrste su potpuno zaštićene.
Zimska populacija ptica svodi se na samo nekoliko vrsta, međutim leto donosi veliki broj ptica selica iz južnih krajeva.
Sa svojom dugom obalom i mnogobrojnim jezerima i rekama, Švedska je bogata vodenom faunom, međutim i ona se polako smanjuje pod uticajem okoline i načina života (isto se odnosi i na baltičke foke). Najznačajniji izvori ribe su atlantska obala (bakalar i skuša), Botnički zaliv, jezera i reke sa lososom i štukama, i Baltik (haringe).
1910, Švedska je, kao prva evropska zemlja, osnovala nacionalne parkove (Abisko, Sarek, Dundret), radi zaštite prirodnih bogatstava, uglavnom u Norlandu, ali i drugde širom zemlje. Na taj način poslednji delovi evropske divljine su sačuvani od eksploatacije i uništavanja. Mnoge prirodne rezerve i kulturna obeležja su takođe zaštićena u svrhu zaštite okoline. Naročito su interesantni visoki ekološki standardi što se tiče zaštite okoline. Običajno pravo nalaze slobodu kretanja šumama i poljima, i branje jagoda i gljiva, ali nosi i obavezu očuvanja krajolika, i poštovanja privatne imovine.
Zadnjih godina, zarada od branja šumskih jagoda je bila dovoljna da privuče studente iz istočne Evrope. Ukoliko je rodna godina, zarada za dva meseca branja ovog voća je jednaka ceni jedne godine studija na univerzitetu (npr. u Poljskoj).
