Gospodar Vasin konak u Kraljevu
| Gospodar Vasin konak | |
|---|---|
 Gospodar Vasin konak | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kraljevo |
| Opština | Kraljevo |
| Vreme nastanka | 1830. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| zzskv | |
Gospodar Vasin konak u Kraljevu ubraja se u spomenike kulture od velikog značaja. Nalazi se centru grada, u parku Svetog Save, a podignut je 1830. godine.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Kao knez Požeške nahije, Vasilije Popović je sa porodicom živeo u Čačku od 1819. godine. U glavnoj ulici čačanske varoši imao je konak koji je podsećao na konak Obrenovića u Požarevcu, ali je bio manjih dimenzija. Nakon smrti sina Jovana 1828. godine, porodica je donela odluku o preseljenju u Karanovac (današnje Kraljevo). Pored ovoga, Karanovac je bio i značajan obaveštajni centar u kom su prikupljani podaci o prilikama u krajevima pod turskom vlašću, što je bila priprema za pomeranje granica ka jugu i pripajanje nahija 1833. godine. Knez Vasa Popović je bio glavni organizator ovog obaveštajnog rada i sa poverljivim ljudima se sretao upravo u Karanovcu. Knez je 1829. godine počeo pripremati građevinski materijal neophodan za podizanje novog konaka. Zvanično odobrenje od kneza Miloša da započne izgradnju Vasa Popović je zatražio 20. maja 1830. godine, čime je ovaj konak prva građevina u Kraljevu izgrađena po zvaničnom odobrenju.[1][2]
Radovi na izgradnji konaka su otpočeli u leto 1830. godine. Konak je delo izvesnog neimara Stojana. Vasa Popović nije uspeo da za izgradnju konaka angažuje nekog od poznatijih neimara, jer se tih godina u Srbiji dosta gradilo. Iako Popović zbog obaveza nije mogao da bude sve vreme u Karanovcu dok je konak građen, redovno je izveštavan o toku radova. Početkom novembra radovi na konaku su bili privremeno prekinuti. Izgradnja konaka je nastavljena u proleće 1831. godine, a u oktobru te godine konak je bio završen.[3]
Knez Vasilije Popović preminuo je 17. januara 1832. godine u Beogradu. Nakon njegove smrti njegova porodica se dvoumila da li da ostane u Čačku ili da se preseli u Karanovac. Konak u Čačku je potom ustupljen vladici Nikiforu Maksimoviću, a porodica Popović se u konak u Karanovcu preselila u maju 1832. godine. Porodica je u konaku živela oko 5 godina. Kada je knez Miloš planirao da sedište eparhije prebaci u Karanovac, udovica Marta Popović nije želela da konak proda ili izda u zakup. Nakon preseljenja porodice Popović u Beograd 1837. godine, konak je ostao prazan. Zabeleženo je da je u konaku boravila Karađorđeva porodica nakon povratka u Srbiju.
Nakon što su Obrenovići napustili Srbiju u konaku su isprva stanovali činovnici Okružnog suda, a 1854. godine Načelstvo okruga čačanskog je konak zakupilo na dve godine za rezidenciju vladike Joanikija Neškovića i za kancelariju Konzistorije Eparhije žičke. Godine 1855. doneta je odluka o otkupu konaka i placa na kom se nalazi s obzirom da je konak podignut preko puta Saborne crkve u Kraljevu. Popečiteljstvo finansija je 12. oktobra 1855. godine isplatilo 1 600 dukata cesarskih za kuću, prateće objekte i plac.
Konak je bio rezidencija vladika do 1886. godine. Već 1856. godine bilo je neophodno izvršiti popravke na konaku. Pored popravki, na konaku su urađeni novi prozori. Prostorni sklop konaka nije bio menjan, izuzev uklanjanja doksata u nekom trenutku pre 1883. godine. Nakon povratka episkopije u Čačak, konak je ponovo ostao prazan. Bilo je planirano da se iskoristi za smeštaj Sreske bolnice, ali ta zamisao nije ostvarena. Iste godine kada je ovaj predlog bio dat, 1887, prilikom sastavljanja predračuna za popravku konaka ucrtana je i prostorija dobijena pregradnjom sobe pozadi divanhane na spratu. U periodu od 1890. do 1897. i od 1934. do 1941. konak je ponovo bio korišćen za eparhijske potrebe. Tokom tridesetih godina u konaku je, kao sedištu eparhije, živeo vladika Nikolaj Velimirović. On je upravo iz zgrade konaka odveden u zatočeništvo u logoru Dahau 1941. godine. U međuvremenu konak je koristio i Šumadijski poljski artiljerijski puk.
Nove promene na konaku su bile načinjene nakon što je Kraljevačka opština, kao vlasnik zdanja, ovaj prostor ustupila Ratarskoj školi za internat. Tada je divanhana na spratu bila zazidana, a prostorije iza nje proširene pomeranjem zida hodnika. Nakon što su tokom poslednjih konzervatorskih radova uklonjeni pregradni zidovi prostorija na istočnoj strani, prvobitna organizacija prostora je vidljiva samo po sklopu tavanice.[4]
Izgled[uredi | uredi izvor]
Zgrada konaka je spratna, u osnovi pravougaona, veličine 18,45 x 12,20 m. Prizemlje je zidano od kamena, koji je upotrebljen i kao ispuna skeletne konstrukcije sprata. Pripada asimetričnom stilu konaka sa spoljnim stepeništem smeštenim ispod divanhane na južnoj strani. Jedinu dekoraciju zgrade predstavljaju ornament na nadvratnicama ulaznih vrata u prizemlju i ornament tavanice obrađene u drvetu. Konak je u prizemlju imao dve sobe, jednu kujnu i do nje podrum koji nije bio ukopan u zemlju, već je bio na istom nivou kao i obe sobe i kujna. U prizemlju su bili i ćiler (soba za ostavu) i odžaklija (prostorija sa odžakom). Prostrano prizemlje je zidano od kamena, dok je spratni deo građevine u bondručnoj konstrukciji, sa ispunom od lomljenog kamena.
Oko konaka je sagrađeno nekoliko pomoćnih zgrada. Knez Vasa Popović je naredio da se podigne mutvak (kuhinja) sa ćilerom. Po izveštaju iz 1856. godine Načalničestva okružija čačanskog postojala je mala kućica ove namene, koja se nalazila u dosta rđavom stanju. Pored toga, bio je izgrađen ar od brvana za 5-6 konja i dvoja kola, ambar i salaš. Konak se snabdevao vodom iz bunara ozidanog kamenom. Na dnu placa, u blizini reke Ibar, nalazila se i mala kuća koja je pripadala Milanu Vasiću, drugom sinu Vase Popovića.[5][6]
Konak kao zgrada Muzeja[uredi | uredi izvor]
Nakon Drugog svetskog rata Gospodar-Vasin konak je među prvima stavljen pod zaštitu države kao spomenik kulture. To je bilo učinjeno 1950. godine. Tada su na njemu izvedeni i najnužniji restauratorski radovi i konak je pretvoren u muzejsku zgradu. Međutim, zgrada konaka nije bila odgovarajuća za čuvanje i izlaganje muzejskih eksponata. Narodni muzej Kraljevo se 1959. obratio Narodnom odboru opštine Kraljevo sa zahtevom za ustupanjem dodatnih prostorija, napomenuvši da je zgrada Muzeja, odnosno Gospodar-Vasin konak sklon rušenju. Komisija koja je bila formirana da ispita stanje u kom se konak nalazi je zaključila da je potrebno što pre pristupiti rekonstrukciji cele zgrade. Zbog rekonstrukcije konaka Muzej je bio privremeno zatvoren 1960. godine.[7][8]
Međutim, ni nakon rekonstrukcije konaka nisu bili rešeni svi problemi muzejskog prostora. Problem je počeo da se rešava ustupanjem zgrade OŠ „IV kraljevački bataljon" Muzeju, u koju je Muzej preseljen nakon prve faze njene rekonstrukcije i adaptacije 1995. godine.[9] Što se Gospodar-Vasinog konaka tiče, 1999. godine ova zgrada je ustupljena manastiru Žiča, potom je u njoj otvoren Pravoslavni duhovni centar „Vladika Nikolaj Velimirović", koji se tu nalazi i danas.[10][8]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Gospodar Vasin konak kao Muzej -
Zaposleni u Muzeju ispred Gospodar Vasinog konaka -
Stalna postavka u Gospodar Vasinom konaku dok je bio Muzej -
Stalna postavka u Gospodar Vasinom konaku dok je bio Muzej -
Stalna postavka u Gospodar Vasinom konaku dok je bio Muzej -
Gospodar Vasin konak danas -
Gospodar Vasin konak danas -
-
-
-
-
-
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Bojović, Radivoje (2000). „Gospodar-Vasin konak u Kraljevu”. Rudo Polje - Karanovac - Kraljevo (od prvih pomena do Prvog svetskog rata). Beograd - Kraljevo: 321.
- ^ Narodni muzej Kraljevo, Centralna stručna arhiva, 211, Gospodar Vasin konak
- ^ Bojović, Radivoje (2000). „Gospodar-Vasin konak u Kraljevu”. Rudo Polje - Karanovac - Kraljevo (od prvih pomena do Prvog svetskog rata). Beograd - Kraljevo: 322—323.
- ^ Bojović, Radivoje (2000). „Gospodar-Vasin konak u Kraljevu”. Rudo Polje - Karanovac - Kraljevo (od prvih pomena do Prvog svetskog rata). Beograd - Kraljevo: 325—328.
- ^ Bojović, Radivoje (2000). „Gospodar-Vasin konak u Kraljevu”. Rudo Polje - Karanopvac - Kraljevo (od prvih pomena do Prvog svetskog rata). Beograd - Kraljevo: 323—325.
- ^ Kadijević, Aleksandar; Đurđević, Marina. „Arhitektura javnih objekata u Karanovcu - Kraljevu u XIX veku”. Rudo Polje - Karanovac - Kraljevo: 268.
- ^ Narodni muzej Kraljevo, Centralna stučna arhiva, 211, Gospodar Vasin konak, Dokumentacija o korišćenju zgrade konaka
- ^ a b Narodni muzej Kraljevo. Kraljevo: Narodni muzej Kraljevo. 2014. str. 25—29. ISBN 978-86-85179-47-1.
- ^ Stamenović, Miroslav (1992). „Četrdeset godina rada Narodnog muzeja u Kraljevu”. Naša prošlost. Kraljevo. 5: 10.
- ^ Aleksandar (2015-07-22). „Pravoslavni duhovni centar "Vladika Nikolaj Velimirović"”. Eparhija žička (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-10-09.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Gospodar Vasin konak — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Lista spomenika
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture-Beograd/Baza nepokretnih kulturnih dobara
- „Gospodar Vasin konak: kulturno dobro od velikog značaja”. infokraljevo.com. 29. 5. 2017. Pristupljeno 10. 5. 2019.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bojović, Radivoje. Gospodar-Vasin konak u Kraljevu (PDF). Narodni muzej Kraljevo. Arhivirano iz originala (PDF) 30. 12. 2019. g. Pristupljeno 30. 12. 2019.
Napomena: Sadržaj ovog članka je jednim delom ili u celosti preuzet sa http://www.sanu.ac.rs. Nosilac autorskih prava nad materijalom je dao dozvolu da se isti objavi pod slobodnom licencom. Dokaz o tome se nalazi na OTRS sistemu, a broj tiketa sa konkretnom dozvolom je 2009072410055859.
