Debrc

Koordinate: 44° 37′ 14″ S; 19° 54′ 07″ I / 44.6205° S; 19.901833° I / 44.6205; 19.901833
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Debrc
Osnovna škola „Jovan Cvijić“
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugMačvanski
OpštinaVladimirci
Stanovništvo
 — 2011.Pad 809
Geografske karakteristike
Koordinate44° 37′ 14″ S; 19° 54′ 07″ I / 44.6205° S; 19.901833° I / 44.6205; 19.901833
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina140 m
Debrc na karti Srbije
Debrc
Debrc
Debrc na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj15214
Pozivni broj015
Registarska oznakaŠA

Debrc je naselje u Srbiji u opštini Vladimirci u Mačvanskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 809 popisanih lica, a prema popisu iz 2002. ukupno 875 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 890 stanovnika).

Mesna zajednica Debrc je jedna od najvećih i najznačajnijih u opštini Vladimirci. U ovoj zajednici postoje mnogobrojni infrastrukturni objekti značajni za život njenih građana, kao što su: Mesna kancelarija, Dom zdravlja sa apotekom, Osmogodišnja škola sa fiskulturnom salom i savremenom bibliotekom, predškolska ustanova, veterinarska stanica, Dom kulture itd. Ovde se nalazi Crkva Sv. cara Konstantina i carice Jelene u Debrcu.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Poreklo naziva Debrc leži u praslovenskom terminu *dъbrь koji označava jarugu ili udolinu obraslu šumom. Ovaj naziv je posvedočen i u staroslovenskom (dъbrь), kao i u drugim slovenskim jezicima. Sufiks je nastao najverovatnije preobličavanjem prisvojnog *skъ. Ime je prvi put posvedočeno u Životima kraljeva i arhiepiskopa srpskih, gde je zapisano kao Dъbrьcь.[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prostor Debrca u praistoriji i antici[uredi | uredi izvor]

U periodu eneolita i ranog bronzanog doba prostor oko Cera bio je naseljen pripadnicima bubanjsko-humske grupe. Debrc spada u grupu nalazišta u kojima su nađene bronzane sekire sa rupom za držalje.[2]

Kroz prostor današnjeg Debrca je prolazio rimski put između Sirmijuma i Singidunuma. Njegovi ostaci su iskopani kod mesta Malo Duboko. Iako je verovatno izgrađen ranije, tokom 4. veka nove ere je doživeo maksimum svog značaja.[3] Na osnovu olovnih pločica nađenih u Debrcu, evidentno je da je tu bio zastupljen kult božanstva Mitre.[4] Na lokalitetu Živkovića vinogradi pronađeni su ostaci građevinskog šuta i keramičkih posuda, te votivna pločica dunavskih konjanika, zbog čega ima osnova da se pretpostavi da je ovde postojala rimska vila rustika, najverovatnije iz 4. veka nove ere.[5] Feliks Kanic je primetio ostatke utvrđenja (spekuluma) na lokalitetu Gradužine još krajem 19. veka, ali je erozivno delovanje Save uništilo ostatke i sprečilo detaljnija istraživanja.[6]

Debrc kao deo Ugarske (do 1427)[uredi | uredi izvor]

Kralj Stefan Dragutin, tada kao ugarski baron (1283/4-1316), imao je rezidenciju u Debrcu. Arhiepiskop Danilo II napisao je da se u Debrcu nalazio slavni dvor kraljev, u zemlji zvanoj Sremu. Poznato je da je dvor kralja Stefana Dragutina imao hram - najverovatnije posvećen Svetom Pantelejmonu - u kom se služilo prema zakonskom crkvenom ustavu na njegovom dvoru. Sem toga, bila su poznata umetnička dela majstora - u prvom redu zlatara i tkača - koji su radili na dvoru. Darovi su slati i van granica zemalja kralja Stefana Dragutina: tako su slati pokloni i u ruske zemlje, Jerusalim i na Sinaj.[7]

Kao utvrđenje (castrum Debrechen) pomenut je Debrc u jednoj povelji ugarskog kralja Žigmunda Luksemburškog.[8] Prihvativši potčinjeni položaj prema rečenom ugarskom kralju 1403/4. godine, despot Stefan je dobio (takođe kao ugarski baron) između ostalog i zemlju Mačvu, čime je i Debrc došao pod njegovu vlast.

Debrc kao deo Srpske zemlje (1427-1459)[uredi | uredi izvor]

Pre svoje smrti, despot Stefan je sa kraljem Žigmundom sklopio je sporazum u Tati (1426), čime je gospodin Đurađ potvrđen za naslednika Srpske zemlje, ali je Mačva trebalo da pripadne nazad Žigmundu, budući da je bila deo Ugarske. Iz neutvrđenih razloga to se nije ostvarilo, i Mačva (samim tim i Debrc) postala je faktički deo Srpske zemlje.

To potvrđuje i povelja despota Đurđa iz 1428/9. godine, kojom je čelniku Radiču u večitu baštinu dao trg Debrc, 16 sela i 2 selišta. Debrc je najznačajniji posed predat čelniku Radiču, kao trg sa panađurom na praznik Sv. Pantelejmona (27. jul po julijanskom kalendaru).[8]

Prvi period osmanske vlasti (1459-1718)[uredi | uredi izvor]

Oblast današnjeg Šapca je pala zajedno sa srpskom državom 1459. godine. Pod osmanskom vlašću ostala je svega do 1476, kada ju je zauzela ugarska vojska. Postavši delom nove, Šabačke banovine, Debrc je ostao u sastavu Ugarske do pohoda sultana Sulejmana Zakonodavca na Ugarsku (1521), kada je definitivno ušao u sastav Osmanskog carstva. Pripadajući sandžaku Zvornik, Debrc je postao mesto čiji su stanovnici imali status vlaha. Vlasi sandžaka Zvornik su se delili u 20 knežina, od čega je najbrojnija popisana knežina 1528. bila knežina spahije kneza Dragića, sina Vukasovog iz sela Predvorice: njoj su pripadali i debrčki vlasi.[9] Godine 1528. Debrc je imao 13 poreskih kuća i još 18 neoženjenih muškaraca. Uz to je imao primićura. To ga svrstava u red srednje velikih naselja nahije Šabac.[10]

Vlaške povlastice u sandžaku Zvornik, međutim, ukinute su već 1533. godine, čime je stanovništvo Debrca svedeno na položaj nepovlašćene raje.[9] U popisu iz 1533. selo Debrc pripadalo je petorici mustahfiza Teočaka, donoseći prihode od 2.380 akči.[11] Godine 1533. Debrc je imao 27 poreskih kuća i 8 neoženjenih muškaraca, kao i primićura.[10]

Do 1548. godine značajan talas emigracije zadesio je i Debrc: te godine je imao svega 11 poreskih kuća i 2 neoženjena muškarca.[10] On je tada, sa još nekoliko okolnih sela, spadao u timar Huseina, čoveka Bali-pašinog. Ceo timar je procenjen na 8.098 akči, od čega je Debrc davao oko 3.500 akči.[11] Poreski prihodi su ipak pali na oko 2000 akči u drugoj polovini 16. veka. Pred kraj 16. veka je nastao u Debrcu i prvi značajniji čifluk, čifluk ćehaje Sinana, koji se sastojao od zemalja Uveisovih, Dragićevićevih i Jovanovih.[10]

Debrc je na prostoru nahije Šabac davao najveće ušure od zobi, što verovatno znači da se u njemu proizvodio najveći deo te kulture.[12] Prema poreskim beleškama može se zaključiti da je Debrc spadalo u jedan od centara vinogradarstva i pčelarstva u nahiji.[13]

Prema popisu nastalom između 1600. i 1604. godine, Debrc je imao 14 kuća, 1 baštinu i davao je prihod od 2000 akči.[14] Prema popisu nastalom 1623/4. godine, Debrc je imao identične brojke.[15]

Debrc u habzburškoj Srbiji (1718-1739)[uredi | uredi izvor]

Godine 1718. Požarevačkim mirom formirana je Kraljevina Srbija kao nova država pod habzburškom vlašću, a Debrc je ušao u njen sastav. Prema popisu iz 1721. godine, Debrc je imao svega 2 kuće.[16]

Drugi period osmanske vlasti (1739-1830)[uredi | uredi izvor]

Beogradskim mirom (1739) ukinuta je Kraljevina Srbija, a njena teritorija je pripojena Osmanskom carstvu. Godine 1788. Debrc je, prema tajnom popisu rađenom za potrebe habzburških vojnih vlasti, imao svega 3 kuće, bez seoskog kneza.[17] Do te godine je Debrc postao deo Posavske knežine unutar nahije Šabac. Te godine je posavski oborknez bio Janko Čapić iz Odžinog Sela.[18]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Naselje Debrc se nalazi na teritoriji Šabačke Posavine, približno 14 km od Vladimiraca.

Geotermalne vode[uredi | uredi izvor]

Rezervoar termalnih voda Debrca čine karstifikovani trijaski krečnjaci i dolomiti. Maksimalna izmerena temperatura je 58 °C na dubini od 1000 m. Korišćenjem energije termalnih voda Debrca moguća je intenzivna agri i akva kulturna proizvodnja, naročito organske hrane po svetskim ekološkim kriterijumima, kao i toplifikacija naselja.

Na teritoriji Šabačke Posavine utvrđena su značajna nalazišta termalnih voda na nekoliko lokaliteta u Debrcu. Hidrogeotermalne pojave u Debrcu predstavljaju deo jedinstvenog hidrogeotermalnog sistema Mačve, Semberije, Srema i Posavo-Tamnave, koji se prostire na oko 2.000 km².

Ekološki kvalitet i sterilnost termalnih voda omogućava njihovu neiscrpnu i široku upotrebu. Neposredno korišćenje hidrotermalne energije zavisi od temperature, od količine koja se može dobiti kao i od potreba korisnika. Najveći efekti korišćenja energije termalnih voda postižu se kaskadskim načinom, gde se sva energija skoncentrisana u njima može iskoristiti.

Mogućnosti korišćenja geotermalnih voda u Debrcu su:

  • balneoterapija, sport i rekreacija
  • agrikultura (staklenici za proizvodnju povrća, voća i cveća)
  • akvakultura (toplovodni ribnjaci sa ribljom mlađi)
  • industrija i tehnologija
  • flaširanje voda za piće
  • toplifikacija naselja Debrc[19]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Privredna aktivnost u naselju se prvenstveno bazira na agrikulturi tj. poljoprivrednoj aktivnosti, na proizvodnji žitarica, stočne hrane i skladištenja.

U naselju posluje Poljoprivredni industrijski kombinat „7 JULI“ A.D. Debrc u okviru Koncern „Farmakom MB“ Šabac. Kombinat je osnovan još 1953. godine i danas je trenutno jedini te vrste u posavo-tamnavskom regionu.

U Debrcu se nalazi i najveći plastenik u Srbiji. Prostire se na površini od 4,3 ha. Grejanje plastenika se ostvaruje termalnom vodom temperature oko 56 °C koja dolazi sa dubine od 1002 m.

Od značajnih infrastrukturnih objekata vezanih za privredu naselja nalaze se silosi kapaciteta 30000 t, mlin za proizvodnju brašna kapaciteta 12000 t, pogoni za proizvodnju ambalaže i kutija za proizvode, kao i laboratorija za kontrolu kvaliteta proizvoda.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

U naselju se nalazi osmogodišnja Osnovna škola „Jovan Cvijić“ osnovana još 1892. godine, kao i predškolska ustanova „Suncokreti“.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Seoska crkva Sv. Konstantina i Jelene
    Seoska crkva Sv. Konstantina i Jelene
  • Regionalni put Šabac-Obrenovac
    Regionalni put Šabac-Obrenovac
  • Zgrada MZ i zadruge
    Zgrada MZ i zadruge
  • Predškolska ustanova
    Predškolska ustanova
  • Osnovna škola
    Osnovna škola
  • Stambena zgrada
    Stambena zgrada
  • Regionalni put Šabac-Obrenovac
    Regionalni put Šabac-Obrenovac

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Debrc živi 797 stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,7 godina (39,7 kod muškaraca i 41,7 kod žena). U naselju ima 280 domaćinstava, dok je ukupan broj stanova 493. Prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,84. Prema poslednjem popisu broj lica u inostranstvu je 38.[20]

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika. Sledeća statistika se odnosi na 2002. godinu.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija[21]
Godina Stanovnika
1948. 712
1953. 734
1961. 809
1971. 853
1981. 921
1991. 890 847
2002. 875 933
2011. 809
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[22]
Srbi
  
 855 97,71%
Romi
  
 9 1,02%
Hrvati
  
 4 0,45%
Crnogorci
  
 3 0,34%
Jugosloveni
  
 2 0,22%
Makedonci
  
 1 0,11%
nepoznato
  
 1 0,11%


Stanovništvo prema polu i starosti[23]
m
ž
? 9
  
  
 5
80+ 8
  
  
 8
75—79 12
  
  
 22
70—74 22
  
  
 24
65—69 35
  
  
 38
60—64 24
  
  
 25
55—59 15
  
  
 26
50—54 29
  
  
 30
45—49 34
  
  
 28
40—44 31
  
  
 31
35—39 35
  
  
 32
30—34 22
  
  
 23
25—29 26
  
  
 24
20—24 23
  
  
 30
15—19 29
  
  
 27
10—14 33
  
  
 27
5—9 27
  
  
 23
0—4 17
  
  
 21
Prosek : 39,7 41,7
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 153 157 202 256 289 297 308
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 63 97 43 60 25 16 4 0 0 0 2,84
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 354 115 205 18 13 3
Ženski 373 69 205 77 20 2
UKUPNO 727 184 410 95 33 5
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 194 43 0 0 45
Ženski 118 51 0 0 17
UKUPNO 312 94 0 0 62
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 6 20 28 3 21
Ženski 0 1 21 3 1
UKUPNO 6 21 49 6 22
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 0 1 9 6 5
Ženski 0 0 2 9 8
UKUPNO 0 1 11 15 13
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 4 0 0 3
Ženski 4 0 0 1
UKUPNO 8 0 0 4

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Loma, Aleksandar (2013). Toponimija Banjske hrisovulje. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti. str. 71—72. 
  2. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 48. 
  3. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 72. 
  4. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 76. 
  5. ^ Ropkić Đorđević, Antonija S. (2016). Kasnoantičke vile rustike u Srbiji. Doktorska disertacija. Beograd: Univerzitet u Beogradu. str. 289—290. 
  6. ^ Crnobrnja, Adam N. (2015). Antička naselja, fortifikacije i komunikacije u jugoistočnom delu Donje Panonije. Doktorska disertacija. Beograd: Univerzitet u Beogradu. str. 418. 
  7. ^ Miljković, Bojan (2015). „Pristina - Reale Sedia”. Zbornik radova u čast akademiku Desanki Kovačević Kojić: 309. 
  8. ^ a b Božanić, Snežana (2008). „Ravanička sela i sela velikog čelnika Radiča Postupovića "u Mačvi"”. Spomenica Istorijskog arhiva "Srem". 7: 41. 
  9. ^ a b Handžić, Adem (1960). „Grad Šabac i njegova nahija u prvoj polovini XVI vijeka”. Članci i građa za kulturnu istoriju istočne Bosne. 4: 109. 
  10. ^ a b v g Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 203. 
  11. ^ a b Handžić, Adem (1960). „Grad Šabac i njegova nahija u prvoj polovini XVI vijeka”. Članci i građa za kulturnu istoriju istočne Bosne. 4: 123. 
  12. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 246. 
  13. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 251—252. 
  14. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 277. 
  15. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 281. 
  16. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 339. 
  17. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 359. 
  18. ^ Šabac u prošlosti I. Šabac: Istorijski arhiv u Šapcu. 1970. str. 362. 
  19. ^ Glasnik Srpskog geografskog društva (naučni rad)
  20. ^ Popis 2011 (prvi rezultati)
  21. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  22. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  23. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дебрц&oldid=27436978”