Donji Milanovac

Koordinate: 44° 27′ 50″ S; 22° 09′ 07″ I / 44.46384° S; 22.15202° I / 44.46384; 22.15202
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Donji Milanovac
Donji Milanovac u suton
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugBorski
OpštinaMajdanpek
Stanovništvo
 — 2022.Pad 1.984
Geografske karakteristike
Koordinate44° 27′ 50″ S; 22° 09′ 07″ I / 44.46384° S; 22.15202° I / 44.46384; 22.15202
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina56 m
Donji Milanovac na karti Srbije
Donji Milanovac
Donji Milanovac
Donji Milanovac na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj19220
Pozivni broj030
Registarska oznakaBO

Donji Milanovac (do 19. veka zvan Poreč) je gradsko naselje u Srbiji, u opštini Majdanpek, u Borskom okrugu. Ovo mesto na samoj obali Dunava, neposredno u blizini veoma značajnog arheološkog nalazišta Lepenski Vir, koje je ujedno i centar nacionalnog parka Đerdap. Prema popisu iz 2022. bilo je 1.984 stanovnika[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 2.410 stanovnika).

Geografija i klima[uredi | uredi izvor]

Donjemilanovačka kotlina.
Pogled sa planine Liškovac na kotlinu i Donji Milanovac od koga se u nastavku kod „lakta“ prostire planina Miroč. Ovim nepreglednim brdsko-planinskim područjem prekrivenim šumama gazduje JP „Nacionalni park Đerdap“[2]

Na desnoj obali Dunava, u Đerdapskoj klisuri, u središtu nacionalnog parka Đerdap, smešten je Donji Milanovac na nadmorskoj visini od 75 metara. Na udaljenosti od oko 22 km smešten je najbliži grad Majdanpek koji je ujedno sedište istoimene opštine. Po načinu postanka i izgledu Đerdapska klisura je kompozitna koja se sastoji iz četiri suženja – klisure i tri proširenja – kotline, i čine je: Gornja (Golubačka) klisura, Ljupkovska kotlina, klisura Gospođin vir, Donjemilanovačka kotlina, klisura Kazan (Veliki i Mali), Oršavska kotlina i Sipska klisura. Dunav u ovom delu svog toka pravi veliki „lakat“ u čijem se temenu nalazi Donjemilanovačka kotlina duga 19 km. Tu je Dunav širok oko 1800 m, postojanog vodostaja i mirne površine (nema virova), tako da postoje izuzetne mogućnosti za one koji žele vožnju brodićem ili uživaju u sportovima na vodi. U Donjemilanovačkoj kotlini Đerdapskog jezera, nizvodno od samog grada, utiče velika pritoka, Porečka reka, na čijem je ušću, usled izdizanja nivoa vode, stvoren prostran i dubok zaliv.

Kapetan Mišin breg.

Od ušća Porečke reke, Dunav osam kilometara teče pravolinijski na severoistok i u ovom delu širok je 600-800 metara. U tom delu, uočljivi su grebeni Karpatskih planina u Rumuniji, kao i čuvena planina Miroč, na desnoj obali u Srbiji. Odatle, nizvodno je prolaz Kazan, koji predstavlja deo Donje Đerdapske klisure, oličen u masivima Veliki Čakor (na levoj obali) i Veliki Štrbac. (na desnoj obali). (Vidi:turistička karta opštine Majdanpek Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. jun 2021)) Jugozapadno od Donjeg Milanovca i kotline prostire se planina Liškovac (Veliki Liškovac 803 m), na istoku je Porečka reka i preko nje planina Veliki Greben, na jugu je Šaška reka i preko nje planina Mali Krš (929 m), na zapadu se nalazi Majdanpek, Severni Kučaj i Šomrda. Planina Miroč (Veliki Štrbac 768 m) se prostire od Donjeg Milanovca do Tekije. Od planine Veliki Greben odvojena je rekom Vratnom. Na Miroč planini, nedaleko od Milanovca, nalazi se selo Miroč koje predstavlja vrlo lepu etno-ambijentalnu celinu. Tu je pećina Gradašica, veliki broj vrtača i uvala, jama i ponora. Posebnu atrakciju predstavlja Gerutalis – ostatak monumentalnog rimskog utvrđenja. Na šest kilometara od Donjeg Milanovca nalazi se etno kompleks Kapetan Mišin breg. Smešten je na uzvišenju sa kojeg se pruža najlepši pogled na zalazak sunca u Đardapu, Srbiji i Balkanu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Arheološki lokalitet Lepenski Vir.
Pešačka zona u Donjem Milanovcu
Sedište Javnog preduzeća „Nacionalni park Đerdap“ u Donjem Milanovcu.
Miša Anastasijević poklanja zdanje otečestvu (mural u Kapetan Mišinom zdanju)
Spomenik palim borcima 1912—1918. godine
Marina u Donjem Milanovcu tokom zalaska sunca
Izveštaj kneževsko-srpskog inženjera na nemačkom jeziku iz 1838. godine komandantu Dunavsko-timočkom Stefanu Stojanoviću da je završen put od brzopalanačke kapetanije preko Glavice i Reke do Milanovca i jedan most, dok je za drugi doneta građa.

Uzvodno od Donjeg Milanovca kod sela Boljetin, na dunavskoj terasi u okviru zaštićenog Nacionalnog parka Đerdap nalazi se arheološki lokalitet Lepenski Vir.[3][4] Naselje iz doba neolita staro je oko 8.500 godina i prošlo je kroz četiri razvojne faze. Naselje predstavlja najstarije svedočanstvo o životu praistorijske zajednice ribara i lovaca uz Dunav, a napušteno je 4.500 godina p. n. e. Na osnovu ostataka primećeno je da je prvobitna zajednica bila lovačko-sakupljačka, nakon čega se razvila u zajednicu poljoprivrednih stočara. Arheolozi su pronašli ostatke kuća sa trapezastom osnovom i kamenim ognjištem, kao i 54 kamene skulpture, koje su predstavljala njihova božanstva. Stanovnici Lepenskog vira su pripitomili životinje, naučivši ih da obrađuju zemlju, nakon čega su se preselili u predele koji imaju bolje mogućnosti za zemljoradnju.(Video:Muzej Lepenski VirLepenski Vir i etno selo) Nedaleko od Majdanpeka i Donjeg Milanovca kod istoimenog sela nalazi se rano eneolitski rudnik „Rudna Glava“ (5.000. godina p. n. e.) koji predstavlja arheometalurški lokalitet na kome su pronađeni ostaci peći i radionica za preradu bakra čime se svrstava u jedan od najstarijih praistorijskih rudnika metala i pripada prelaznom periodu iz kamenog u metalno doba.[5][6][7] (Galerija slika lokaliteta Rudna Glava)

U ove krajeve i na Balkanu doseljavaju se Indoevropljani, u 2 milenijum p. n. e. Tokom tog ranog razdoblja, od 13. do 12. veka p. n. e. prvi se ističu Stari Grci, kada Argonauti kreću u potragu za zlatnim runom. Sam naziv, obližnje reke Pek vezan je za prisustvo Starih Grka, koji je grčkog porekla, i potiče od oblika pékos sa značenjem „ovčije runo“, koje su ovi stari narodi polagali u korito reke radi ispiranja zlata.[8] (Ispirači zlata sa Peka – RTS Enciklopedija za radoznale 2012) Iz tog perioda vezuje se i najstariji naziv za reku Dunav, starogrčki hidronim Istar, kojim su plovili Argonauti upravo u potrazi za zlatnim runom. Za te rane starogrčke istraživače Istar je podrazumevao isključivo donji tok Dunava, koji se po njima završavao kod Gvozdenih vrata, odnosno Đerdapske klisure. Hesiod u svom delu „Teogoneji“ pominje Istar kao jednu od četiri najveće reke u svetu (ondašnjeg poznatog sveta). Utemeljivač istorijske nauke, Herodot, reku Istar naziva „severnim Nilom“, odnosno smatra da je Istar severni pandan velike egipatske reke. Prema antičkim piscima, oblast između Velike Morave i Dunava, je u predrimsko doba bila slabo naseljena. Ostalo je zabeleženo, da u to vreme, ove krajeve naseljavaju Tračani među kojima se najviše isticalo pleme Tribala. Potom, ove oblasti u 4. veku p. n. e. naseljavaju Kelti koji će imati važnu ulogu kako na ovom tako i na mnogo širem prostoru. Samo poreklo današnjeg naziva reke Dunav vodi poreklo iz keltskog jezika. Keltska reč srodna je sa nazivima za reku, odnosno za „veliku vodu“ u nekim drugim jezicima, kao što je sa avstijskim danu ili sa osetskim don, od koga potiče i ime ruske reke Don.

U 17. veku mesto se prvi put pominje pod nazivom Banja i kao ribarsko seoce bio je blizu ušća reke Poreč u Dunav. Središte Porečke oblasti, naselje Banju, uništavaju Turci. Nemirna vremena, strah od turske vojske, naterali su stanovništvo da 1690. godine na dunavskom ostrvu Poreč[9] podignu novo naselje i nazovu po imenu ostrva. Zbog čestih poplava po naredbi kneza Miloša Obrenovića iz 1830. godine Poreč je preseljen sa nižeg ostrva na višu desnu obalu Dunava, kako bi se sačuvao od prolećnih poplava. Uz to promenio je naziv u Milanovac. Ime je dobio po Miloševom prvorođenom sinu prestolonasledniku Milanu. Bilo je to jedno od prvih naselja koje je sagrađeno po regulacionom planu koji je osmislio vojvoda porečki Stefan Stefanović Tenka. Tri decenije kasnije, 1859. godine, kada je pod planinom Rudnik nastao Gornji Milanovac, ovaj na Dunavu dobija odrednicu Donji. U prvoj polovini 19. veka varoš je imala preko 150 kuća, glavnu ulicu, crkvu, kazneni zavod, carinu, školu i javnu kuću i ogromno pristanište, a njegovi stanovnici bili su poznati trgovci i vrsni krmanoši. U to doba, najpoznatiji žitelji mesta su bili Stefan Stefanović Tenka i Miša Anastasijević.

Kapetan Miša (1803—1885), predsednik Skupštine kneževine Srbije, dobrotvor, veletrgovac solju i jedan od najbogatijih ljudi toga doba, koji je život proveo u Beogradu i Bukureštu.[10] Kapetan Miša je podigao novu pravoslavnu crkvu u Milanovcu (Miloševcu) i tu pored hrama grobnicu sa spomen-kamenom.[11] Tu je sahranio svoju maćehu Milju (koju je voleo koliko i majku), kada je umrla 1837. godine. U vreme kada je 1845. godine Miša kupio materijal da podigne veliku kuću u Milanovcu, desio se problem oko gradnje nove crkve. Njegovi Porečani su bili postavili drvenu crkvu a za drugu - novu umesto nje od čvrstog materijala nisu imali dovoljno sredstava. Anastasijević je ponudio materijal spremljen za gradnju njegove kuće (od koje je odustao) za gradnju hrama i još je ponudio 1000 talira zajma. Kada je crkva bila završena, on im je sav dug oprostio i još pride je nabavio zvono za školu.[12]

Stefan Stefanović Tenka (1797—1865) vojvoda porečki, ministar prosvete i nadzornik karantina, posle Ustava 1838. ministar pravde i prosvete, od 1840.42 godine izgnanik u Carigradu, od 1848. do 1857. godine predsednik Državnog saveta (Vlade).

Varoš je bila pogođena velikom poplavom u februaru 1940.[13][14]

Do 1965. godine je ovo naselje sedište opštine Donji Milanovac koju su činila naseljena mesta: Boljetin, Donji Milanovac, Golubinje, Klokočevac, Miroč, Mosna i Topolnica. U sastav opštine je ulazilo i tada samostalno naseljeno mesto Štrbac koje je danas sastavni deo naselja Golubinje. Posle ukidanja opštine područje bivše opštine je u celini ušlo u sastav opštine Majdanpek.

Usled izgradnje HE Đerdap Donji Milanovac je izmešten 1971. godine.[15]

Donji Milanovac se ranije zvao Poreč, novo ime je dobio po knezu Milanu Obrenoviću, rano umrlom sinu kneza Miloša.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Crkva Svetog Nikole

Prema popisu iz 2022. u Donjem Milanovcu bilo je 1.984 stanovnika što je za 426 manje (-17,68%) u odnosu na popis iz 2011. kada je bilo 2.410 stanovnika. U naselju živi 1.699 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 47,10 godina (45,42 kod muškaraca i 48,61 kod žena).[1]

Prema podacima popisa iz 2022. u naselju ima 879 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,26 [2][16] a prema istom popisu u naselju ima 1166 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,69.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija[17]
Godina Stanovnika
1948. 2.274
1953. 2.629
1961. 2.669
1971. 2.595
1981. 2.996
1991. 3.338 3.265
2002. 3.132 3.354
2011. 2.410
2022. 1.984
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[18]
Srbi
  
 3.018 96,36%
Crnogorci
  
 19 0,60%
Vlasi
  
 19 0,60%
Hrvati
  
 12 0,38%
Jugosloveni
  
 12 0,38%
Muslimani
  
 8 0,25%
Makedonci
  
 6 0,19%
Rumuni
  
 5 0,15%
Ukrajinci
  
 2 0,06%
Slovenci
  
 2 0,06%
Rusini
  
 2 0,06%
Mađari
  
 2 0,06%
Romi
  
 1 0,03%
Albanci
  
 1 0,03%
nepoznato
  
 3 0,09%


Stanovništvo prema polu i starosti[19]
m
ž
? 4
  
  
 6
80+ 13
  
  
 17
75—79 38
  
  
 56
70—74 55
  
  
 69
65—69 73
  
  
 86
60—64 76
  
  
 79
55—59 84
  
  
 106
50—54 118
  
  
 133
45—49 135
  
  
 156
40—44 127
  
  
 124
35—39 92
  
  
 116
30—34 94
  
  
 108
25—29 109
  
  
 79
20—24 122
  
  
 116
15—19 107
  
  
 109
10—14 104
  
  
 104
5—9 94
  
  
 79
0—4 69
  
  
 75
Prosek : 37,6 39,6
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 578 734 785 831 970 1.106 1.166
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 265 314 234 255 74 22 1 1 0 0 2,69
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 1.247 408 729 45 65 0
Ženski 1.360 312 746 203 96 3
UKUPNO 2.607 720 1.475 248 161 3
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 689 61 5 33 287
Ženski 594 22 0 2 276
UKUPNO 1.283 83 5 35 563
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 20 23 25 66 19
Ženski 3 1 55 115 3
UKUPNO 23 24 80 181 22
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 1 19 44 22 17
Ženski 6 8 7 29 39
UKUPNO 7 27 51 51 56
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 28 0 0 19
Ženski 18 0 0 10
UKUPNO 46 0 0 29

Znamenite ličnosti[uredi | uredi izvor]

Sport[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b „Knjiga 2”. Starost i pol, podaci po naseljima (PDF). publikacije.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. 2023. ISBN 978-86-6161-230-5. 
  2. ^ „Predlog plana upravljanja područja Nacionalnog parka Đerdap (2011-2020)” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 11. 02. 2014. g. Pristupljeno 11. 01. 2015. 
  3. ^ „Muzej Lepenski Vir”. Arhivirano iz originala 6. 1. 2015. g. Pristupljeno 11. 1. 2015. 
  4. ^ „Lepenski Vir - Nacionalni park Đerdap”. Arhivirano iz originala 10. 11. 2014. g. Pristupljeno 11. 1. 2015. 
  5. ^ U Srbiji vađena prva ruda na svetu, Večernje novosti, Boris Subašić, novembra 2014.
  6. ^ Enciklopedija za radoznale, RTS, 2011
  7. ^ „Spomenici kulture”. Arhivirano iz originala 01. 01. 2015. g. Pristupljeno 11. 01. 2015. 
  8. ^ P. Es Durlić, Majdanpečka crkva
  9. ^ "Politika", 28. avg. 1938, str. 15
  10. ^ „Kapetan Mišino zdanje“, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Biljana Mišić, Beograd, 2008. godine.
  11. ^ "Vreme", Beograd 1930.
  12. ^ "Glasnik Srpskog učenog društva", Beograd 71/1890.
  13. ^ "Politika", 16. feb. 1940
  14. ^ "Politika", 21. feb. 1940
  15. ^ Spasite Donji Milanovac („Politika”, 15. jun 2021)
  16. ^ Domaćinstva prema broju članova - Popis stanovništva, podaci po naseljima, Pristupljeno 5.8.2023. Beograd: Republički zavod za statistiku. 2023. str. 121. ISBN 978-86-6161-232-9. 
  17. ^ „Knjiga 20”. Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011. Podaci po naseljima (PDF). stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. septembar 2011. ISBN 978-86-6161-109-4. 
  18. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  19. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Доњи_Милановац&oldid=27718478”