Luteranstvo

Martin Luter

Luterova ruža, simbol luteranstva

Luteranstvo ili luteranizam je deo zapadnog hrišćanstva koje se zasniva na učenju reformiste iz 16. veka Martina Lutera. Luterovi pokušaji reforme teologije i crkvene prakse doveli su do protestantske reformacije. Reakcije vlasti i crkve na širenje Luterovih ideja (95 teza) Evropom dovele su do verskih ratova i podele hrišćanstva. Za razliku od reformatorskih crkvi poput kalvinista, luterani i dalje praktikuju mnoge sakramente i liturgijsku praksu iz pre-reformatorskih crkvi.

Naziv „luteranac“ je prvi put u pogrdnom smislu upotrebio Johan Ek tokom debate jula 1519. Ek i drugi rimokatolici su sledili uobičajenu praksu da se jeres naziva po svom vođi, tako da su svi pobornici teologije Martina Lutera označeni kao luteranci. Sam Martin Luter je odbacivao ovaj naziv i svoj reformatorski pokret je nazivao „jevanđeoski“ (grč. ευαγγελιον - dobre vesti, jevanđelje). Luteranci su i sami počeli da koriste ovaj naziv sredinom 16. veka da bi se razlikovali od ostalih reformističkih grupa (filipisti, kalvinisti). Teolozi sa Univerziteta u Vitenbergu su 1597. upotrebili za svoju crkvu naziv „luteranska“.

Veronauka

Luteranska veronauka detaljno je izložena u „Knjizi saglasja“ (Concordia). Luteranci veruju u Sveto Trojstvo i bogočovečiju prirodu Isusa Hrista raspetog na krstu, koji se spustio u ad, vaskrsao i vazneo se na nebo, da posle kraja sveta sudi živima i mrtvima. Važno mesto u doktrini zauzima koncepcija prvobitnog greha, koji može biti otkupljen isključivo dejstvom božje blagodati (lat. Sola Gratia), koja je izražena u veri (lat. Sola Fide). Stoga spasenje nije u praćenju crkvenih zapovesti, nego u verovanju. Oproštaj grehova daje samo božja milost (lat. Sola Gratia). Glava crkve je Isus Hristos (lat. Solus Christus), a ne neki ovozemaljaki posrednik. Iako poriču ulogu slobodne volje u spasenju, luterani na poriču slobodnu volju u svetovnom životu, i ne veruju u dvojaku predestinaciju već u jednojaku predestinaciju. Glavni kriterijum ispravnosti vere je Biblija (lat. Sola Scriptura). Dopunska svedočanstva su predanja crkvenih otaca i drugi tradicionalni izvori, ne uvek luteranski, ali uvek uz opasku da su oni samo onoliko istiniti koliko su u saglasju sa Biblijom. Isti takav kritički pristup primenjuje se na sve teološke izvore, uključujući samoga Lutera, čije se delo poštuje, ali nema kultno značenje.

Luteranci priznaju dve svete tajne: krštenje i pričešće, doduše luterani su istorijski prihvatali i treću svetu tajnu tj. sakrament ispovesti i absolucije.Posredstvom krštenja ljudi postaju hrišćani. Oni se pričešćem učvršćuju u veri. Specifičnost luteranskog pričešća među crkvama zapadnog obreda je to što se vinom pričešćuju svi vernici, a ne samo sveštenici. To je u vezi sa crkvenim stavom da su sveštenici samo propovednici (pastori) u svojoj zajednici, i da se ničim ne razlikuju od običnih vernika. Luteranska crkva smatra da ima kontinuitet od apostolskih vremena. Ovo nasleđe se ne shvata kao direktno, kao na primer u pravoslavlju, već pre u duhovnom smislu.

Obožavanje svetaca i ikona nije primereno božjoj zapovedi: „Ne imaj drugih bogova“, takođe oni nisu ikonoborci. Marija se poštuje kao Isusova majka, ali se ne slavi. Smatra se da celibat nije Isusovo pravilo, stoga se ne primenjuje.

Rasprostranjenost

Luteranske crkve širom sveta okupljaju preko 80 miliona vernika. Od toga ih u Nemačkoj ima 25,6 miliona, 19 miliona u Skandinaviji, 8,5 miliona u Kanadi i SAD. To je dominantna religija u: Švedskoj, Norveškoj, Danskoj, Finskoj, Islandu, Estoniji i Letoniji. Namibija je jedina neevropska većinski luteranska zemlja. Značajne luteranske zajednice postoje još u: Brazilu, Etiopiji, Indoneziji, Madagaskaru i Tanzaniji.

Status tradicionalne verske zajednice u Srbiji imaju: Slovačka evangelička crkva augzburške veroispovesti u Srbiji (bogoslužbeni jezici: slovački, nemački i (po potrebi) srpski) koja je i najbrojnija protestantska crkva ili zajednica u Srbiji, kao i Evangelička hrišćanska crkva (bogoslužbeni jezik: mađarski).

Istorija

Glavni članak: Istorija luteranizma

Vidi još: Protestantska reformacija

Luteranizam ima svoje korene u radu Martina Lutera, koji je nastojao da reformiše Zapadnu crkvu na ono što je smatrao biblijskom osnovom.

Širenje u severnoj Evropi

Luteranizam se proširio kroz čitavu Skandinaviju tokom 16. veka, kada su monarsi Danske—Norveške (zemlje koja je takođe upravljala Islandom i Farskim ostrvima) i monarh Švedske (koji je takođe vladao Finskom) usvojili luteranizam. Kroz baltičko-nemačku i švedsku vladavinu, luteranstvo se proširilo i na Estoniju i Letoniju.

Od 1520, regularne luteranske službe su održavane u Kopenhagenu. Tokom vladavine Frederika I (1523–33), Danska—Norveška je zvanično ostala katolička. Iako je Frederik u početku obećao da će progoniti luterane, ubrzo je usvojio politiku zaštite luteranskih propovednika i reformatora, najznačajniji od kojih je bio Hans Tausen.

Tokom Frederikove vladavine, luteranizam je značajno napredovao u Danskoj. Na otvorenom sastanku u Kopenhagenu kome je prisustvovao kralj 1536. godine, ljudi su uzvikivali; „Mi ćemo stajati uz sveto Evanđelje i više ne želimo takve biskupe”. Frederikov sin Kristijan je bio otvoreno luteran, što je onemogućilo njegov izbor na tron nakon smrti njegovog oca. Međutim, nakon pobede u građanskom ratu koji je usledio, on je postao 1537. godine Kristijan III i pospešio je reformaciju u Danskoj—Norveškoj.

Ustav po kojem se danska norveška crkva, prema crkvenim pravilima, rukovodi je bio „Čista reč Boga, koji je zakon i evanđelje”. U njemu se ne pominje Augzburška konfesija. Sveštenici su morali da dovoljno dobro razumeju Sveto pismo da bi propovedali i objašnjavali Evanđelje i Poslanice svojoj kongregaciji.

Mladi su podučavani iz Luterovog malog katekizma, dostupnog na danskom od 1532. Oni su učeni da očekuju na kraju života: „oproštaj njihovih grehova”, „da budu smatrani pravednim”, i „večnom životu”. Instrukcije su i dalje slične.

Srbija

Luterani su u Beogradu imali crkvu u ul. Vuka Karadžića, kod zgrade Akademije - izgrađena je 1860. a poslednja služba je održana 1. avgusta 1937. Odatle su se preselili u Birčaninovu 30.

Literatura

• Rohmann, J. L (1836). Historisk fremstilling af reformationens indførelse i Danmark. Pristupljeno 5. 03. 2015. 
• Espín, Orlando O. & Nickoloff, James B. An introductory dictionary of theology and religious studies. Collegeville, Minnesota: Liturgical Press. str. 796. 
• ALC Historical Perspective: Nervig, Casper B. Christian Truth and Religious Delusions, Minneapolis: Augsburg Publishing House, 1941.
• Arand, Charles P, and Robert Kolb, eds. The Lutheran Confessions: History and Theology of the Book of Concord (2012)
• Bodensieck, Julius, ed. The encyclopedia of the Lutheran Church (3 vol 1965) vol 1 and 3 online free
• Brauer, James Leonard and Fred L. Precht, eds. Lutheran Worship: History and Practice (1993)
• CLC Perspective: Concerning Church Fellowship: A Statement of Principle. Eau Claire, WI: CLC Book House. 1996. 
• Confessional & Historical Perspective: Günther Gassmann & Scott Hendrix. . Fortress Introduction to the Lutheran Confessions. Minneapolis: Fortress Press. 1999. ISBN 978-0-8006-3162-8. .
• European Lutheran perspective: Elert, Werner. The Structure of Lutheranism: the Theology and Philosophy of Life of Lutheranism, Especially in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, trans. by Walter A. Hansen. Saint Louis, Mo.: Concordia Publishing House, 1962. N.B.: Trans. of Morphologie des Luthertums, vol. 1 of which was published in 1931 at Munich by C.H. Beck'sche Verlagsbuchhandlung, 1931, vol. 2 in German appearing in 1932; the t.p. of this English-language ed. states "Volume One", but there has been no publication, as part of this English ed., of vol. 2.
• Fellowship of Lutheran Congregations Perspective: What True Lutherans Teach. Oak Parks, Ill.: E.L.C. Tract Center, [199?]. 11 p. N.B.: There is no personal author or specific committee credited with this brochure.
• General Council Historical Perspective: Krauth, Charles Porterfield (1875). The Conservative Reformation and Its Theology: As Represented in the Augsburg Confession, and in the History and Theology of the Evangelical Lutheran Church (2nd izd.). Philadelphia: J. P. Lippincott. str. 840. ISBN 978-0-7586-0994-6. 
• Granquist, Mark. Lutherans in America: A New History (2015)
• LCA Historical Perspective: Braaten, Carl E. (1983). Principles of Lutheran Theology. Philadelphia: Fortress Press. ISBN 978-0-8006-1689-2. 
• LCA Historical Worship Perspective: Reed, Luther D. The Lutheran Liturgy: a Study [especially] of the Common Service of the Lutheran Church in America. Philadelphia, Penn.: Muhlenberg Press, 1947. N.B.: This study also includes some coverage of other Lutheran liturgical services, especially of Matins and Vespers.
• LCMS Perspective: Pieper, Franz (1950—1957). Christian Dogmatics. Saint Louis, MO: Concordia Publishing House. str. 3 Volumes. ISBN 978-0-570-06714-6. 
• LCMS Perspective: Engelder, Theodore E.W. (1934). Popular Symbolics: The Doctrines of the Churches of Christendom and Of Other Religious Bodies Examined in the Light of Scripture. Saint Louis, MO: Concordia Publishing House. str. 526. 
• LCMS Perspective: Brief Statement of the Doctrinal Position of the Missouri Synod (1932). Saint Louis, Mo.: Concordia Publishing House.
• LCMS Perspective: Graebner, Augustus Lawrence (1910). Outlines Of Doctrinal Theology. Saint Louis, MO: Concordia Publishing House. str. 250. ISBN 978-0-524-04891-7. Arhivirano iz originala 9. 7. 2006. g. 
• LCMS Perspective: Kretzschmar, Karl (198?). What Lutherans Teach. St. Louis, Mo.: Concordia Tract Mission.
• LCMS Perspective: Neuhaus, Richard John (1969). The Lutherans (in "Ecumenical Series"). New York: Paulist Press. N.B.: At the time of the publication of this document, Neuhaus was still a Lutheran pastor, of the Lutheran Church–Missouri Synod.
• LCR Perspective: McLaughlin, Wallace H. (1963). We All Believe in One True God: A Summary of Biblical Doctrine. Midland, Michigan: Cross of Christ Press. 
• Meyer, Carl S. Moving Frontiers: Readings in the History of the Lutheran Church Missouri Synod (1986)
• Neo-Lutheran Historical Perspective: Schmid, Heinrich Friedrich Ferdinand (1876). The Doctrinal Theology of the Evangelical Lutheran Church. Philadelphia: Lutheran Publication Society. ISBN 978-0-7905-8877-3. 
• Norwegian Synod Historical Perspective: Monson, Ingvar Grøthe (1915). The Difference: A Popular Guide to Denominational History and Doctrine. Saint Louis, MO: Concordia Publishing House. 
• Roeber, A. G. Palatines, Liberty, and Property: German Lutherans in Colonial British America (1998)
• Slovak Synod Historical Perspective: Richter, V. W. (1913). Why Should a Lutheran Not Join Any Sectarian Church?. Streator, Illinois: Svedok Publishing House. 
• WELS Perspective: Lange, Lyle W. (2006). God So Loved the World: A Study of Christian Doctrine. Northwestern Publishing House. ISBN 978-0-8100-1744-3. 
• Comparison of about 50 Lutheran church bodies in America: Brug, John F. (2009). WELS & Other Lutherans (2nd izd.). Northwestern Publishing House. ISBN 978-0-8100-0543-3. 
• Comparison of Catholic, Lutheran, and Protestant doctrine: Jackson, Gregory L. (2007). Catholic, Lutheran, Protestant: A Doctrinal Comparison of Three Christian Confessions. Glendale, Arizona: Martin Chemnitz Press. 

Spoljašnje veze

• Moldehnke, Edward F. "Was ist denn eigentlich ein Lutheraner?" Evangelish-Lutherisches Gemeinde-Blatt. Vol. 1, nos. 8–10 (1866). Trans. Nathaniel J. Biebert. "So What Actually Is a Lutheran?" Studium Excitare. Issue #12 (2010).
•  „Lutherans”. Collier's New Encyclopedia. 1921. 
• A historical study of the Laestadian Lutheran Church, the SRK, and Conservative Laestadianism