Protektorat

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Deo serije o politici
Osnovni oblici vladavine
Struktura moći
Autonomija
Federalizam
Integracija
Administrativna podela
Izvor moći
Demokratija
moć većine
Oligarhija
moć manjine
Autokratija
moć pojedinca
Hibridi
Ostali
Ideologija moći
Monarhija i republika
društveno-političke ideologije
Autoritarnost i liberalnost
društveno-ekonomske ideologije
Anarhizam i etatizam
građansko-slobodarske ideologije
Globalna i lokalna
geo-kulturne ideologije
Portal Politika

Protektorat je izraz kojim označava odnos dviju država u kojoj jedna država drugoj, obično vojnički, ekonomski ili na neki drugi način slabijoj, vodi spoljne poslove i odbranu, odnosno pruža "zaštitu";[1] zaštićena država, pak, u potpunosti ili u većoj mjeri zadržava autonomiju i/li suverenost u unutrašnjim pitanjima.[2][3][4] U zamenu, protektorat obično prihvata određene obaveze u zavisnosti od uslova njihovog uređenja.[4] Obično se protektorati uspostavljaju de jure ugovorom.[2][3] Pod određenim uslovima — kao u slučaju Egipta pod britanskom vlašću (1882–1914) — država se takođe može označiti kao de fakto protektorat ili prikriveni protektorat.[5][6][7]

Protektorat se razlikuje od kolonije jer ima lokalne vladare, nije direktno posedovan i retko doživljava kolonizaciju od strane države suzerena.[8][9] Država koja je pod zaštitom druge države, a zadržava svoju „međunarodnu ličnost“ naziva se „zaštićenom državom“, a ne protektoratom.[10][a]

Izraz, koji potiče od latinske riječi protegere ("zaštititi") je tradicionalno opisivao odnose između dviju država, a koji se zasnivao na sporazumu ili kao posljedica osvajanja. U 19. vijeku se pod izrazom protektorat počela podrazumijevati i područja Azije, Afrike i Okeanije na kojima su tadašnje kolonijalne sile uspostavljale vlast jednostrano ih proglašavajući područjima "pod svojom zaštitom". Izraz protektorat je zbog potonje prakse stekao pežorativno značenje, odnosno zbog formalizacije neravnopravnog odnosa dvije države ga se smatra suprotnim načelu o pravu na samoodređenje. Nakon prvog svjetskog rata je, pak, Liga naroda uspostavila vlastite protektorate u obliku mandatnih područja, a nakon drugog svjetskog rata su UN uspostavili starateljska područja koja funkcionišu kao protektorati.

Na području Srbije se prema rezoluciji 1244 i Kosovo smatra svojevrsnim protektoratom.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Protektorati su jedno od najstarijih obeležja međunarodnih odnosa, koje datira još od Rimskog carstva. Civitates foederatae su bili gradovi koji su bili podređeni Rimu zbog svojih spoljnih odnosa. U srednjem veku, Andora je bila protektorat Francuske i Španije. Moderni koncepti protektorata osmišljeni su u devetnaestom veku.[11]

Tipologija[uredi | uredi izvor]

Spoljni poslovi[uredi | uredi izvor]

U praksi, protektorat često ima direktne spoljne odnose samo sa zaštitnikom, i na njega prenosi upravljanje svim svojim važnijim međunarodnim poslovima.[12][4][2][3] Slično tome, protektorat retko samostalno preduzima vojnu akciju, već se za svoju odbranu oslanja na zaštitnika. Ovo se razlikuje od aneksije po tome što zaštitnik nema formalnu moć da kontroliše unutrašnje poslove protektorata.

Protektorati se razlikuju od mandata Lige naroda i njenih naslednika, poverilačkih teritorija Ujedinjenih nacija, čiju administraciju, u različitom stepenu, nadgleda međunarodna zajednica. Protektorat formalno ulazi u zaštitu kroz bilateralni sporazum sa zaštitnikom, dok međunarodnim mandatom upravlja telo koje predstavlja svetsku zajednicu, sa ili bez de fakto administrativne moći.

Zaštićena država[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Spisak država bez vojske

Zaštićena država ima oblik zaštite gde nastavlja da zadržava „međunarodni identitet“ i uživa dogovoreni opseg nezavisnosti u vođenju svoje spoljne politike.[10][13]

Iz političkih i pragmatičnih razloga, odnos zaštite se obično ne reklamira, već se opisuje eufemizmima kao što je „nezavisna država sa posebnim ugovornim odnosima“ sa državom koja je štiti.[14] Zaštićena država se pojavljuje na svetskim mapama kao i svaka druga nezavisna država.[a]

Međunarodna uprava države se takođe može smatrati internacionalizovanim oblikom zaštite, gde je zaštitnik međunarodna organizacija, a ne država.[15]

Kolonijalna zaštita[uredi | uredi izvor]

Više regiona — kao što su kolonija i protektorat Nigerije,[16][17][18] kolonija i protektorat Lagos[19][20] i slični — bili su predmet kolonijalne zaštite.[21][22] Uslovi zaštite su generalno znatno manje izdašni za područja kolonijalne zaštite. Protektorat je često bio sveden na de fakto stanje slično koloniji, ali sa prethodno postojećom matičnom državom koja je i dalje bila agent indirektne vladavine. Povremeno, protektorat je uspostavljan drugim oblikom indirektne vladavine: ovlašćena kompanija, koja postaje de fakto država u svojoj evropskoj matičnoj državi (ali geografski preko okeana), kojoj je dozvoljeno da bude nezavisna zemlja sa sopstvenom spoljnom politikom i generalno sopstvenim oružanim snagama.

Prijateljska zaštita[uredi | uredi izvor]

U amikalnoj zaštiti — kao što je slučaj sa Sjedinjenim Državama Jonskih ostrva od strane Britanije — uslovi su često veoma povoljni za protektorat.[23][24] Politički interes zaštitnika je često moralan (pitanje prihvaćene moralne obaveze, prestiža, ideologije, unutrašnje popularnosti ili dinastičkih, istorijskih ili etnokulturnih veza). Takođe, interes zaštitnika je u suprotstavljanju suparničkoj ili neprijateljskoj sili — kao što je sprečavanje rivala da dobije ili zadrži kontrolu nad područjima od strateškog značaja. Ovo može uključivati veoma slab protektorat koji predaje kontrolu nad svojim spoljnim odnosima, ali možda ne predstavlja nikakvu stvarnu žrtvu, jer protektorat možda ne bi mogao da ih koristi na sličan način bez snage zaštitnika.

Prijateljska zaštita je često bila proširena od strane velikih sila i na druge hrišćanske (uopšteno evropske) države, i na države bez velikog značaja. Posle 1815. godine, nehrišćanske države (kao što je kineska dinastija Ćing) takođe su pružale amikalnu zaštitu drugim, mnogo slabijim državama.

U modernim vremenima, oblik amikalne zaštite može se posmatrati kao važna ili definišuća karakteristika mikrostanja. Prema definiciji koju je predložio Dumienski (2014): „mikrodržave su moderne zaštićene države, odnosno suverene države koje su bile u stanju da jednostrano prenesu određene atribute suvereniteta većim silama u zamenu za benignu zaštitu svoje političke i ekonomske održivosti od svojih geografskih ili demografskih ograničenja“.[25]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Protected state in this technical sense is distinguished from the informal usage of "protected state" to refer to a state receiving protection.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Armitage, John (1952). Britannica Book of the Year 1952: Events of 1951. London: Encyclopædia Britannica Ltd. str. 456. 
  2. ^ a b v Fuess, Albrecht (1. 1. 2005). „Was Cyprus a Mamluk protectorate? Mamluk policies toward Cyprus between 1426 and 1517”. Journal of Cyprus Studies (na jeziku: engleski). 11 (28–29): 11—29. ISSN 1303-2925. Pristupljeno 24. 10. 2020. 
  3. ^ a b v Reisman, W. (1. 1. 1989). „Reflections on State Responsibility for Violations of Explicit Protectorate, Mandate, and Trusteeship Obligations”. Michigan Journal of International Law. 10 (1): 231—240. ISSN 1052-2867. Pristupljeno 24. 10. 2020. 
  4. ^ a b v Bojkov, Victor D. „Democracy in Bosnia and Herzegovina: Post-1995 political system and its functioning” (PDF). Southeast European Politics 4.1: 41—67. Arhivirano iz originala (PDF) 20. 03. 2022. g. Pristupljeno 18. 01. 2022. 
  5. ^ Leys, Colin (2014). „The British ruling class”. Socialist Register (na jeziku: engleski). 50. ISSN 0081-0606. Pristupljeno 23. 10. 2020. 
  6. ^ Kirkwood, Patrick M. (21. 7. 2016). „"Lord Cromer's Shadow": Political Anglo-Saxonism and the Egyptian Protectorate as a Model in the American Philippines”. Journal of World History (na jeziku: engleski). 27 (1): 1—26. ISSN 1527-8050. S2CID 148316956. doi:10.1353/jwh.2016.0085. Pristupljeno 23. 10. 2020. 
  7. ^ Rubenson, Sven (1966). „Professor Giglio, Antonelli and Article XVII of the Treaty of Wichale”. The Journal of African History. 7 (3): 445—457. ISSN 0021-8537. JSTOR 180113. S2CID 162713931. doi:10.1017/S0021853700006526. Pristupljeno 24. 10. 2020. 
  8. ^ Archer, Francis Bisset (1967). The Gambia Colony and Protectorate: An Official Handbook (na jeziku: engleski). Psychology Press. ISBN 978-0-7146-1139-6. 
  9. ^ Johnston, Alex. (1905). „The Colonization of British East Africa”. Journal of the Royal African Society. 5 (17): 28—37. ISSN 0368-4016. JSTOR 715150. Pristupljeno 24. 10. 2020. 
  10. ^ a b Meijknecht, Towards International Personality (2001), str. 42.
  11. ^ Willigen, Peacebuilding and International Administration (2013), str. 16.
  12. ^ Yoon, Jong-pil (17. 8. 2020). „Establishing expansion as a legal right: an analysis of French colonial discourse surrounding protectorate treaties”. History of European Ideas. 46 (6): 811—826. ISSN 0191-6599. S2CID 214425740. doi:10.1080/01916599.2020.1722725. Pristupljeno 24. 10. 2020. 
  13. ^ Willigen, Peacebuilding and International Administration 2013, str. 16: "First, protected states are entities which still have substantial authority in their internal affairs, retain some control over their foreign policy, and establish their relation to the protecting state on a treaty or another legal instrument. Protected states still have qualifications of statehood."
  14. ^ Onley, The Raj Reconsidered (2009), str. 50.
  15. ^ Willigen, Peacebuilding and International Administration (2013), str. 16–17.
  16. ^ „The Nigeria (Constitution) Order in Council, 1954” (PDF). str. 16. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 02. 2019. g. Pristupljeno 28. 07. 2022. 
  17. ^ Awa, Eme O. (1964). Federal Government in NigeriaNeophodna slobodna registracija. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. str. 21. 
  18. ^ Awa, Eme O. (1964). Federal Government in NigeriaNeophodna slobodna registracija. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. str. 130. 
  19. ^ „LAGOS”. www.hubert-herald.nl. 
  20. ^ „Lagos”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 15. 2. 2022. 
  21. ^ Onah, Emmanuel Ikechi (9. 1. 2020). „Nigeria: A Country Profile”. Journal of International Studies (na jeziku: engleski). 10: 151—162. ISSN 2289-666X. Pristupljeno 21. 9. 2021. 
  22. ^ Moloney, Alfred (1890). „Notes on Yoruba and the Colony and Protectorate of Lagos, West Africa”. Proceedings of the Royal Geographical Society and Monthly Record of Geography. 12 (10): 596—614. ISSN 0266-626X. JSTOR 1801424. doi:10.2307/1801424. Pristupljeno 21. 9. 2021. 
  23. ^ Wick, Alexis (2016), The Red Sea: In Search of Lost Space, Univ of California Press, str. 133—, ISBN 978-0-520-28592-7 
  24. ^ Αλιβιζάτου, Αικατερίνη (12. 3. 2019). „Use of GIS in analyzing archaeological sites: the case study of Mycenaean Cephalonia, Greece”. University of Peloponnese (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2. 7. 2022. 
  25. ^ Dumieński, Zbigniew (2014). Microstates as Modern Protected States: Towards a New Definition of Micro-Statehood (PDF) (Izveštaj). Occasional Paper. Centre for Small State Studies. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 7. 2014. g. Pristupljeno 2. 7. 2022. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Protektorat na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Протекторат&oldid=27674064”