Samobor na Drini

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Izgled tvrđave

Samobor predstavlja srednjovekovnu tvrđavu smeštenu na Drini, na području opštine Novo Goražde, Republika Srpska. Tvrđavu je tokom 14. veka sagradio Sandalj Hranić iz dinastije Kosača, koja je ovo utvrđenje držala sve do dolaska Turaka 1465. godine. Danas tvrđava sa svojom okolinom predstavlja nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1]

Poreklo imena[uredi | uredi izvor]

Prema predanju, naziv samobor, kako kod ove tako i kod istoimene tvrđave kod Gacka, potiče od jednog, usamljenog bora koji je štrčao na litici u periodu kada je utvrđenje građeno.[2]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Stari grad Samobor nalazi se na stenovitom vrhu brda, na jednom od obronaka Borovske planine, iznad ušća Janjine u Drinu. Sa najviše tačke grada, koja se nalazi na severozapadnom kraju, mogao je da se kontroliše put koji vodi dolinom Drine, kao i lokalni put koji vodi dolinom Janjine. Zauzima površinu veću od jednog hektara i predstavlja jedno od većih sačuvanih utvrđenja u Bosni i Hercegovini. Sagrađen je na kosom i stenovitom reljefu, sa uskim prolazima i manjim platoima. Takvoj konfiguraciji terena prilagođen je vrlo razuđen oblik ovog utvrđenog grada. Iako je razrušen, Samobor je najočuvanije utvrđenje koje je pripadalo Kosačama u Gornjem Podrinju. Na pojedinim tačkama grad je širok od 350 do 400 metara. Južni, severni i istočni deo utvrđenja bio je samo delimično opasan jer su same litice bile dovoljna zaštita.

Danas je pristup gradu moguć sa puta koji vodi dolinom Janjine, uz relativno strm uspon pešačenjem od oko jednog sata. Na otprilike pola puta pešačenja nalazi se zaravan bogata vodom iz obližnjeg izvora, na kojoj je bilo selo Vinje. Odavde se dolazi na srednjovekovnu trasu puta koja vodi do ulaza u sam grad. Usponom se može stići do grada i iz Međurečja do sela Vinje i dalje do grada. Pretpostavlja se da je ova potonja bila dugačka 4—5 kilometara. Jedini pristup gradu je sa jugozapada, jer na ovom mestu teško pristupačnu hrid na kojoj se nalazi utvrđenje sa severozapada dele neprohodni klanci i vrleti od masiva Borovske planine, a sa jugoistoka, istoka i severozapada protegla se velika klisura.[3]

Položaj utvrđenja na obroncima Borovske planine

Istorija[uredi | uredi izvor]

Oblast gornjeg Podrinja, koje se prostire oko gornjeg toka reke Drine, pominje se kod popa Dukljanina krajem 13. veka. Od tog vremena može se pratiti politički i privredni značaj ovog regiona. Ova oblast pripala je državi Kotromanića 1373. godine, kada su ban Tvrtko i knez Lazar savladali Nikolu Altomanovića i sporazumno podelili njegove teritorije. Krajem 14. veka, kada su počeli da jačaju oblasni gospodari, oblast gornjeg Podrinja pripala je porodici Kosača. Pod njenom vlašću ostala je sve do pada pod osmansku vlast 1465. godine.[4]

Stari grad Samobor se prvi put pominje 1397. godine. Sagradio ga je Sandalj Hranić, a bio je jedan od najomiljenijih gradova Kosača. Češće se spominje u dokumentima iz prve polovine 15. veka, u vezi sa boravkom dubrovačkih izaslanika kod Sandalja Hranića. U dokumentu od 13. januara 1423. godine u itineraru jednog dubrovačkog poslanstva spominje se i podgrađe Samobora, gde su se dubrovački emisari sreli Sandaljem.[5] Samobor i njegovo podgrađe u to doba nisu bili često odredište trgovačkih karavana, pa su do 1435. godine u istorijskim izvorima zabeležena svega tri karavana koja su imala odredište u Samoboru.[4]

Samobor je bio jedan od glavnih gradova hercega Stefana Vukčića Kosače koji ga je nasledio svog strica Sandalja Hranića 1435. godine. Grad Samobor u župi Pribud pominje se u povelji aragonsko-napuljskog kralja Alfonsa V od 19. februara 1444. godine, kojom potvrđuje Stefanu Vukčiću Kosači poimenice njegove nabrojane posede. U dve povelje sličnog sadržaja pominje se grad Samobor sa okolinom: prva povelja je izdata 20. januara 1448. od rimskog kralja Fridriha III; druga izdata 1. aprila 1454. godine, opet od kralja Alfonsa V.[6] Herceg Stefan izdao je jednu povelju 13. oktobra 1461. godine u obližnjem Međurečju. U vreme hercega Stjepana, češće se u istorijskim izvorima spominje Samobor u periodu nadiranja Osmanlija tokom 1465. i 1466. godine. U decembru 1464. godine mađarski kralj Matija Korvin zauzeo je Jajce od Osmanlija. Pri tome su mu pomogli herceg Stefan i njegov sin Vlatko. Kralj Matija je hercegu povodom toga obećao pomoć oko ugroženih gradova, jer je i sam imao već plan da zauzme Zvornik. Kako kralj Matija nije slao obećanu pomoć, herceg mu je predložio da pošalje svoje posade i uzme pet hercegovih gradova čiji je položaj bio veoma težak.[7] U aprilu 1465. herceg je još držao grad Samobor, pored nekih susednih gradova u istočnoj Srbiji i Podrinju, ali ne zadugo. U kasno proleće te godine, osmanska vojska je, pod komandom bosanskog sandžakbega Isa-bega Ishakovića, prodrla u zemlje hercega Stefana. Od hercegovih gradova u Gornjem Podrinju prvi je u njihove ruke pao Samobor.[6][8] Ni u ovom poslednjem periodu hercegove vlasti u Gornjem Podrinju podgrađe Samobora nije se razvilo u jači trgovački centar, a sasvim retko, u malim iznosima, njegovi stanovnici zaduživali su se u Dubrovniku. Nije razjašnjeno gde se nalazilo podgrađe Samobora.[4]

Prema popisu iz 1469. godine, Samobor je pripadao vilajetu Hersek, delu Bosanskog sandžaka. Kako je Samobor imao značaj za širu okolinu, po uspostavljanju nahija postao je središte nahije Pribud ili Samobor.[8] Vilajet Hersek bio je, kao vojno-politička jedinica, podeljen na dva seraskerluka - dve vojne komande. Na čelu seraskerluka u kome se nalazila nahija Samobor bio je serasker Senkur. U sudsko-administrativnom pogledu, ovaj vilajet bio je podeljen na dva kadiluka: Drina i Blagaj. Nahija Samobor pripala je kadiluku Drina, koji je obuhvatao područje Gornjeg Podrinja, sa sedištem u Foči. U periodu 1572—1582. godine izdvojilo se Čajniče iz nahije Samobor ili Pribud, Međurečje i Duboštica. Čajnički kadiluk se 1667. godine izdvojio iz hercegovačkog i pripojen je Bosanskom sandžaku. Nahija pod dvojnim imenom Samobor ili Pribud pominje se sve do početka 18. veka, kada je kadiluk Čajniče opet pripao Hercegovačkom sandžaku.[8] Od zauzeća do 1832. godine, kada je utvrđenje napušteno, Osmani su u njemu držali stalnu posadu na čelu sa dizdarom. U gradu su oko 1800. godine bila tri roda vojske: 20 mustahfiza (čuvari tvrđava, timarnici), 18 džebedžija (oružari) i nepoznat broj tobdžija.[9]

Izgled[uredi | uredi izvor]

Stari grad Samobor sastavljen je iz više celina, zasebnih delova koji su funkcionisali zajedno i svaki od tih delova imao je određenu ulogu.

Jugozapadni deo[uredi | uredi izvor]

Glavni ulaz u celi kompleks utvrđenja čuvala je visoka trostrana kula sa osnovom u obliku približno jednakostraničnog trougla, čiji su zidovi bili debeli 1,8—2,1 metara. Do danas se sačuvao zid do tavanice prizemnog nivoa, a sa zidova na gornjem spratu ove kule oplata je potpuno uništena. Uz istočnu stranu kule naslanja se gradski bedem koji se penje ka severoistoku, debeo 1,5 metara. U tom bedemu se, neposredno uz kulu, nalazi lučno zasvedena kapija. Južni bedemi zapadne tvrđave nisu ni građeni jer je prilaz sa ove strane tvrđave nepristupačan.[10] Oblik ove kule se izdvaja i spada u red sasvim izuzetnih pojava u BiH.[11] Od ulaza kroz prirodne, uske i ponegde strme useke vodi put dugačak oko 400 metara do istočnog dela utvrđenja.

Istočni deo[uredi | uredi izvor]

Istočni deo utvrđenog grada je sa tri strane nepristupačan jer su stene ovde najstrmije. Sa zapadne strane ga je štitila zapadna, ulazna kula. Kroz sredinu istočnog dela tvrđave od zapada ka istoku prostire se poširi prirodni usek, koji je verovatno bio adaptiran za gradnju drvenih kuća. Na nekim mestima nalaze se pravilno okresane kamene gromade koje su mogle da služe kao podloge za stubove stambenih kuća ili kao platforme za topove. Na isturenim tačkama sa severne strane nalaze se ostaci, tj. poneki uzak deo zida manjih stražara i stražarske klupe isklesane u živoj steni. Pomenuti put je vodio do druge kapije koja je štitila ulaz na centralni deo grada preko kojeg se penjalo na glavnu kulu na severozapadu i pristupalo istočnom bedemu utvrđenja. Krajem 19. veka zabeleženo je da su ovaj ulaz u unutrašnji deo grada štitile dve kule kvadratne osnove visoke do 8 metara, između kojih su bila vrata.[3] Godine 1973. zabeleženo je da se severoistočno od ovog ulaza nalaze ostaci jedne kule. Danas se ne vidi ni ulaz, a ostao je samo ugaoni deo jedne od kula.

Centralni deo[uredi | uredi izvor]

Centralni deo utvrđenja obuhvata prostor oko džamije, koja se nalazila 20 metara severoistočno od pomenutog ulaza. Za džamiju se pretpostavlja da je izgrađena prepravkom stare crkve iz Sandaljevog vremena. Krajem 19. veka tadašnji imam samoborske džamije Mula Osman Imamović je kazivao je da prvobitno izgrađena džamija bila veća, kao crkva na čijim je temeljima izgrađena. Dva puta je rušena jer je izgrađena na neravnom terenu koji pada prema zapadu. Delić je 1892. godine između istočnog zida džamije uz stenu video još ostatke oltarnog luka, dok je zapadna ulazna strana crkve propala u provaliju. Da bi se izbeglo rušenje, dužina džamije je, za vreme vladavine bosanskog valije Malovan Ali paše 1763. godine, sagrađena po širini nekadašnje crkve. Drugi popravak džamije usledio je 1886—87. godine. Džamija je zajedno sa tremom bila dugačka 10 metara, zidovi su bili debeli metar, visoki 3, na zapadnoj strani do 8 metara. Građeni su od kamena i sedre, premazani krečom, a krov je bio drven.[3] Na slici objavljenoj 1912. godine zgrada džamije bila je još cela, dok su 1973. godine zatečeni su samo ostaci temelja džamije.[10]

Stolice[uredi | uredi izvor]

U ovom delu utvrđenja, od ulaza u centralni i gornji deo grada pa sve do iznad džamije, isklesane su uz put takozvane četiri stolice u živoj steni. Prva od njih nalazi se sa leve strane puta, visoka je oko 1,5 metara oblika nepravilnog trapeza sa pravougaonim sedištem; druga stolica udaljena je 5 metara od prve i okrenuta prema unutrašnjosti grada, a sa nje se vidi donžon kula; treća stolica smeštena je sa desne strane puta, oko 15 metara daleko od prve, ima oblik kao dva stepenika, od kojih je jedan okrenut ka Međurečju, a drugi ka donžon kuli, oštećena je i nedostaje joj deo krova i deo podnožja sa jugoistočne strane; četvrta stolica udaljena je 6 metara od prethodne, sa leve strane puta, i ona je oštećena — nedostaje joj središnji deo za sedenje.[12]

Gornji deo[uredi | uredi izvor]

Današnji izgled utvrđenja sa ostacima kule koja nadvisuje ostale delove

Na gornjem delu utvrđenja je najpotpunije sačuvana građevina na celom gradu. To je glavna kula koja je sagrađena na jednoj izbočenoj steni u krajnjem severozapadnom špicu grada i dominira nad velikim delom okoline. Izgrađena na vrhu stene, visoko nadvisujući ostale delove tvrđave, ova kula predstavlja jednu od najlepših i sigurno najzanimljivijih građevinama među srednjovekovnim tvrđavama u Bosni i Hercegovini. Kula je sačuvana nešto više od polovine prvobitne visine, oko 11 metara. Prostor istočno od kule je najstrmiji, ispresecan gustom mrežom bedema, zidova i podzida, a pretpostavlja se da su ovde nekada stajali drveni objekti. Kula ima osnovu oblika nepravilne elipse, a bočni uži zidovi su sa spoljašnje strane zaobljeni. Sačuvana su tri nivoa kule u koju se ulazilo preko mosta. Prilaz mostu je bio zaštićen sa obe strane krilima koja su obrazovala luk, zidanim od kamena krečnjaka.[3] Unutrašnje dimenzije kule su 4 × 2 metra, a spolja 6,9 × 4,55 metara. Zidovi su različite debljine, od 1,3 do 1,9 i 0,9 do 1,05 metara. Kada je Stevan Delić ispitivao tvrđavu, utvrdio je da je kula još očuvana u visini od 18 metara, dok je 1973. godine bila visoka svega 11 metara. Zidana je pravilno tesanim kamenim i sedrenim blokovima složenim u horizontalne redove. Arhitravi iznad vrata i prozora su od debelih hrastovih greda. Kula je iznutra zatrpana urušenim zidovima, a njeno kamenje se nalazi u ambisima Janjine, dubokim ovde preko 200 metara. Prema slici iz 1912. godine imala je sprat više nego 1973. godine, a do danas je potpuno propao deo jugoistočnog zida. Na nižem i nešto širem platou severoistočno od najvišeg dela grada sa glavnom kulom vide se krajnji ostaci nekih građevina, kojima se bez arheoloških istraživanja ne može odrediti oblik i veličina.[3]

Južna tvrđava[uredi | uredi izvor]

Južna tvrđava smeštena je oko 150 metara niže od centralnog platoa. Sa centralnim delom grada bila je povezana bedemom izlomljenih linija, koji je bio prilagođen strmom terenu. Na dnu bedema su ostaci kule kvadratne osnove, sa vratima na severnoj strani. Krajem prošlog veka imala je sva četiri zida, a 1973. istraživači više nisu zatekli istočni zid koji je pao u provaliju. Iza južne kule padina se skoro okomito obrušava u Janjinu. Nekoliko godina pre austrougarske okupacije služila je kao kazniona, iako je grad napušten 1832. godine.[3][10]

Sadašnje stanje[uredi | uredi izvor]

Samobor je jedna od onih tvrđava u Bosni i Hercegovini koja je zbog nemarnosti bila prepuštena zubu vremena i veći deo nje danas je u ruševinama. Glavni uzrok toga jeste svakako nedostatak puteva koji bi omogućili prevoz materijala i preduzimanje većih zaštitnih arheoloških i konzervatorskih radova. Zavod za zaštitu spomenika Bosne i Hercegovine bio je nosilac projekta kojim je tokom 1973. godine izvršeno arhitektonsko snimanje situacije i detaljno rekognostikovanje spomenika.

Još 1892. godine utvrđeno je da od utvrđenja nije mnogo preostalo. Celokupni drveni materijal je nestao, a i delovi tvrđave od čvrstih materijala počeli su da se urušavaju.[3] Godine 2005, kada je ponovo vršen uviđaj, ustanovljeno je da su zidovi bili ruševni i da je glavna kula najbolje očuvana, mada su i njeni zidovi napukli. Džamija se takođe nija mogla uočiti na površini, a i luk nad prvim, zapadnim ulazom samo što se nije bio srušio. Na mnogim delovima utvrđenja otpala je oplata sa zidova, a i putevi su nepristupačni i zarasli.

Današnji ostaci starog grada Samobora

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Stari grad Samobor, nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Službeni glasnik BiH, broj 60/08
  2. ^ Državni arhiv u Dubrovniku: Serija Diversa Cancellariae, sveska XXVI, folija 123
  3. ^ a b v g d đ e Stevan Delić, Samobor kod Drine. Glasnik Zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini, 1892, br 4, 255—269
  4. ^ a b v Desanka Kojić-Kovačević, Gradska naselja srednjovekovne bosanske države. Sarajevo, 1978
  5. ^ Josip Jireček, Trgovački drumovi i rudnici Srbije i Bosne u srednjem veku. Svjetlost, Sarajevo, 1951
  6. ^ a b Mihailo Dinić, Zemlje hercega sv. Save, U: Srpske zemlje u srednjem veku. Beograd, 1978
  7. ^ Sima Ćirković, Herceg Stefan Vukčić Kosača i njegovo doba. Posebna izdanja SANU, Odeljenje društvenih nauka, Beograd, 1964
  8. ^ a b v Hazim Šabanović, Bosanski pašaluk. Svjetlost, Sarajevo, 1982
  9. ^ Hamdija Kreševljaković, Stari bosanski gradovi, 1953
  10. ^ a b v Zdravko Kajmaković, Novi arheološko-arhitektonski spomenici, U: Drina u doba Kosača, Naše starine, XIV, XV. Sarajevo, 1981
  11. ^ Marko Popović, Srednjovekovne tvrđave u Bosni i Hercegovini. Zbornik za istoriju Bosne i Hercegovine, 1, Srpska akademija nauka i umetnosti, Odbor za istoriju Bosne i Hercegovine, Beograd, 1995
  12. ^ Šefik Bešlagić, Kamene stolice srednjovjekovne Bosne i Hercegovine. Akademija nauka i umetnosti Bosne i Hercegovine, Djela, knjiga 59, Odjeljenje društvenih nauka, Knjiga 34, Sarajevo, 1985

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Samobor na Drini na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Самобор_на_Дрини&oldid=27596143”