Sirča

Sirča
Sirča;
	Panorama Sirče
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Raški
Grad	Kraljevo
Stanovništvo
— 2011.	1338
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 44′ 26″ S; 20° 43′ 05″ I / 43.7405° S; 20.718166° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	177 m
	Sirča Sirča na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	36208
Pozivni broj	036
Registarska oznaka	KV

Sirča (nekada Sijerča) naseljeno je šumadijsko mesto grada Kraljeva u dolini Zapadnog Pomoravlja, koje administrativno pripada Raškom okrugu. Prema popisu stanovništva iz 2011. u Sirči je živelo 1338 stanovnika. Zapadna Morava deli Sirču i Kraljevo, no kraljevački aerodrom i fabrika Magnohrom se nalaze na teritoriji katastarske opštine Sirča.

Ime[uredi | uredi izvor]

Naravno, prvo našta nas asocira je SIR, pa i to da je po njemu nazvano SIRČA. Međutim pošto je u srednjem veku u raznim popisima upisivano kao SJERČA ili SIJERČA, ima mišljenja da je ime nastalo od imena biljke SIJERAK, koji kao korov raste u dolini Zapadne Morave. Moguće je i jedno i drugo, ali uzevši u obzir da je selo starije od žičke Povelje, najverovatnije datira još iz vremena stare Grčke ili Vizantije. Grčki ςειριαςις - (sunčani udar), persijski siraga i turski siraca - (belilo za lice), podsećaju na geografski položaj Sirče. Naslonjena na južne obronke Kotlenika, obasjana je suncem tokom čitavog dana.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Naselje se nalazi na granici Šumadije, jer se Kraljevo već nalazi u Starom Vlahu. Proteže se duž Zapadne Morave, od Kamidžore, odnosno mosta i puta ka Kragujevcu do Petrinog potoka koji je odvaja od Oplanićia. Jedno je od većih sela grada Kraljeva. Svojom severnom polovinom leži na južnim obroncima Kotlenika, dok se druga polovina nalazi u zapadnomoravskoj udolini. Sa šest zaseoka — Bakčani, Bačevište, Ravna, Gajčani, Kamidžora i Borča obuhvata teritoriju površine od oko 2000 hektara, od čega je gotovo polovina pod šumom, prvenstveno na obrnocima Kotlenika. Na jugoistočnom kraju naselja, kod Kamidžore, selo presecaju magistralni put Kraljevo—Kragujevac i pruga Kraljevo—Lapovo.

U dolini Zapadne Morave leži plodna Kulagića ada. Zapadna Morava u dužini od oko 5 km protiče kroz Kulagića adu, te zatim kroz Bačevište, da bi se, prošavši ispod brda Kamidžora, na tromeđi sela Šumarice, Ratina i Sirča, sastala sa Ibrom. Pri obilnim kišama, kada se u Zapadnu Moravu sliva velika količina vode iz njenih pritoka, česte su poplave, koje uništavaju useve, no posle povlačenja vode ostaju nanosi plodnog mulja.

Geološki sastav[uredi | uredi izvor]

Svuda na teritoriji sela šljunkovite i glinovite naslage leže preko vulkanskih tvorevina. Prema promatranju J.S. Tomića (1926), u Petrinom potoku, koji se uliva u Zapadnu Moravu kod sirčanske škole, vidi se sledeći profil: na dnu je vulkanski materijal, iznad njega su gline i peskovite gline, a iznad njih šljunkovi. Isti profili zapaženi su i u Sirčanskoj reci, u Trgoviškom potoku i na mnogim drugim mestima. Selo Sirča izgrađeno je na šljunkovima južne padine Kotlenika. Sastoje se od kvarcita, serpentina i od oblutaka vulkanskih stena. Moćnost šljunkova delimično dostiže i preko 40 m.

Kod sela se nalazi najveća serpentinska masa Kotlenika. Ima jako izmenjenu obodnu zonu, naročito u dodiru sa vulkanskom formacijom. Na serpentinu leže peščari, sa bancima laporaca, flišolikog habitusa. Preko njih su vulkanski produkti.

Na brdu Kamidžora kod sela razvijene su lavične breče, vulkanske projekcije cementovane nekadašnjom lavom. Kod Sirče su, u brečama, česti i vrlo krupni blokovi stena. Breče se sastoje od andezita i dacita, mestimično učestvuje još i serpentin. Kupa Kamidžora sastavljena je samo od andezita. Breče, konglomerati, tufovi, krupni blokovi predstavljaju tvorevine davno ugašene vulkanske akcije (gornji miocen ili donji pliocen).

Projektovani materijal jednim delom promenjen je pod uticajem gasova i temperature (oskidisan i opalisan). Preovlađuju jače opalisani tipovi. Transformacije koje su pretrpeli serpentini i vulkanske stene ukazuju da su postojale fumarole, čiji su gasovi sadržavali vodenu paru, sumpor-vodonik i ugljenu kiselinu. Tipski primer za ovu pojavu je Mala Borča (Sirča), gde je izvršena potpuna opalizacija andezita. Proces delimičnog opalisanja uzrokovan je dejstvom sumporvodoničnih fumarola.^[1]

Hidrografija[uredi | uredi izvor]

Na vodomernoj stanici Magnohrom, srednje vrednost protoka za period 1956—1965. godine, iznosila je 42,3 m³/sek, dok je pri niskom vodostaju najmanji protok iznosio 4,06 m³/sek, a pri visokom 508 m³/sek.^[2] U istom peridou, prosečno je godišnje Zapadnom Moravom proticalo 1.334 miliona kubnih metara vode. Najveći vodostaj javljao se u maju (128 cm), a najniži u septembru (18 cm). Najviši vodostaj registrovan je 14. maja 1965. godine i iznosio je 650 cm. Velike poplave su se osim 1965. godine događale i juna 1926 — Vidovdanska poplava, jesen 1896, 1864, proleće 1832.^[3] U prošlosti korito Zapadne Morave je bilo dublje nego danas, pa je i bila plovna za manja plovila. Još su je Rimljani i Vizantijci koristili za plovidbu. Plovilo se i u srednjem veku, a prema nekim podacima i do početka 20. veka. Gradnjok vodenica, radi kojih su se gradili naperi, Morava prestaje da bude plovna. Naperi su tako postali prepreka za plovila, a doprineli su da se na njih vršio nanos, pa se i korito poplitilo, a tok iskrivudao.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prvi pisani dokument koji svedoči o postojanju Sirče potiče iz 1220. godine. To je darovna Povelja Stefana Prvovenčanog manastiru Žiči, koja je ispisana u prolazu zvonare. U toj povelji selo se pominje pod imenom Serča. Tada je ona bila jedno od 24 sela ili zaseoka u Žičkom eparhijskom vlastelinstvu, srednjovekovne župe Ibar. U istoj darovnici pominje se i izvesno selo Črnave, za koje se veruje da je bilo u blizini Sirče, ili čak jedno od njenih zaseoka. Najverovatnije, pojam sela u srednjem veku nije istovetan sa današnjim shvatanjima veličine sela. Okolna sela se prvi put pominju u više stotina godina kasnije, a Trgovište je dobilo status sela tek Zakonom o teritorijalnoj podeli Srbije iz 1893. godine. Moguće je da se teritorija Sirče, u srednjem veku rasprostirala od Tavnika (Črnave iz Povelje) do Kamidžore.

Sledeći pisani dokument je iz 1476. godine, kada je Sirča imala 21 kuću u kojima je pored domaćina bilo još toliko odraslih muških glava. Pripadala je Ostravičkom kadiluku u kneževini kneza Šobata, sa seoskim primićurom Radišom Jovanišovim. Pedesetak godina kasnije, 1528. godine, u Sirči su popisane 23 hrišćanske kuće sa 67 odraslih muških glava, jedna muslimanska i jedna ratajska kuća. Već 1530. u selu je bilo svega 13 rajinskih kuća, što govori da je u prethodne dve godine bilo velikih previranja. Odreći se statusa vlaha — stočara i izjasniti se kao raja, moglo se desiti samo pod velikom prinudom.

Svoj pravi ekonomski i kulturni razvoj selo doživljava u 19. veku. Godine 1820. Sirča je postala opštinsko mesto. U seoskoj crkvi posvećenoj Svetom proroku Iliji iz 1875. se nalazi ikonostas koji je bio u Žiči, a u porti je spomenik sa zvonikom iz 1925. godine podignut u spomen izginulim Sirčanima u balkanskim ratovima i prvom svetskom. Prvi paroh u novosagrađenoj Crkvi bio je Mihailo Protić, sveštenik Crkve u Cvetkama. Škola OŠ „Jovan Cvijić” Sirča postoji od 1893. godine.

„Mesna zadruga za poljoprivredni kredit“ je osnovana 1910. godine, a njen Dom je izgrađen 1925. godine. Iste godine, kada je izgrađen Dom mesne zadruge, osnovana je i „Poljopriveredna zadruga“. Godine 1921. otvorena je seoska čitaonica i osnovano društvo za unapređenje poljopriverede „Napredna misao“, dok je godinu dana kasnije osnovano pevačko društvo. Krajem decenije, tačnije 1928. osnovan je fudbalski klub „Morava“, te je izgrađen put kroz selo iz pravca Kamidžore, a sagrađeno je i nekoliko mostova na rečicama koje presecaju put. Takođe je izgrađen veliki most sa metalnom konstrukcijom preko Zapadne Morave kod današnjeg Magnohroma. Nova zgrada osnovne škole je sagrađena 1942. godine. Posle Drugog svetskog rata, tačnije 1949. godine izvršena je elektrifikacija sela, te je obnovljen rad Poljoprivredne zadruge. Godine 1968. meštani Sirče su dobili autobusnu liniju do Kraljeva, a četiri godine posle asfaltiran je put kroz selo. Zgrada pošte je izgrađena 1979. godine, kada je u većinu domaćinstava uveden i telefon.

Ovde se nalaze Crkva Svetog proroka Ilije u Sirči i Spomenica junacima Parohije sirčanske.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Godine 1935. sagrađena je topionica olova, prva livnica na okolnim prostorima - prerađivan je koncentrat iz Trepče, iste godine jedna komisija je ispitivala zdravlje radnika.^[4]^[5] Kamenolom na Kamidžori je otvoren 1949. godine.

FK Morava Sirča[uredi | uredi izvor]

FK Morava je fudbalski klub iz Sirče, Srbija, i trenutno se takmiči u fudbalu Prva gradska liga Kraljevo, šestom takmičarskom nivou srpskog fudbala. FK Morava Sirča je osnovan 1928 godine.

Sirčanska Banja[uredi | uredi izvor]

Voda Sirčanske banje, čija je lekovitost detaljno ispitana, sadrži petnaestak minerala i hemijskih elemenata, uz stalnu temperaturu između 16 i 18,5 stepeni i po narodnom verovanju, leči mnoge boljke - od kostoblje, bolesti unutrašnjih organa, do kožnih, pa i neuroloških bolesti. Po predanju, neki su u ovu banju donošeni na nosilima, ali su posle dvadesetak dana odlazili na svojim nogama.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Sirča živi 1129 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 43,6 godina (41,9 kod muškaraca i 45,2 kod žena). U naselju ima 465 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,90. Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika. Većina kuća, njih oko 400, se nalazi u zaseocima Bakčani, Bačevište i Ravna. Ostala tri zaseoka su u brdskom području i imaju manji broj stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija^[6]
Godina	Stanovnika
1948.	1.141
1953.	1.185
1961.	1.212
1971.	1.435
1981.	1.529
1991.	1.479	1.440
2002.	1.347	1.419

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[7]

Srbi	1.331	98,81%
Makedonci	3	0,22%
Crnogorci	2	0,14%
Hrvati	1	0,07%
Ukrajinci	1	0,07%
Rusi	1	0,07%
nepoznato	7	0,51%

Stanovništvo prema polu i starosti^[8]


	m	ž
?	15	13
80+	18	25
75—79	20	33
70—74	51	45
65—69	42	46
60—64	39	54
55—59	36	34
50—54	56	54
45—49	56	54
40—44	32	49
35—39	49	37
30—34	41	38
25—29	47	33
20—24	39	34
15—19	42	44
10—14	34	36
5—9	34	22
0—4	28	17
Prosek :	41,9	45,2

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	238	257	305	385	427	431	465

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	96	126	88	91	28	26	6	3	1	0	2,90

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	583	156	373	37	16	1
Ženski	593	77	388	104	22	2
UKUPNO	1.176	233	761	141	38	3

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	292	22	0	0	164
Ženski	152	23	0	0	55
UKUPNO	444	45	0	0	219
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	5	9	14	3	34
Ženski	1	4	20	5	4
UKUPNO	6	13	34	8	38
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	1	3	18	3	6
Ženski	2	2	3	7	20
UKUPNO	3	5	21	10	26
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	2	0	0	8
Ženski	4	0	0	2
UKUPNO	6	0	0	10

Galerija[uredi | uredi izvor]

Crkva Svetog proroka Ilije
Ulaz u crkvu
Crkva Svetog proroka Ilije
Spomenik palim borcima u porti crkve
OŠ Jovan Cvijić
OŠ Jovan Cvijić
OŠ Jovan Cvijić
Spomenik u Sirči
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja
Sirčanska banja

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Kostić, Mihajlo; Milanović, Dragoljub (1972). „Sirčanska banja”. Zbornik radova Geografskog instituta „Jovan Cvijić”, knj. 24.
^ Dragomir Milanović: „Kraljevo i njegovo uže gravitaciono područje“
^ Vladimir Tošić: „Mrčajevci i okolina“
^ "Politika", 18. feb. 1935
^ "Politika", 3. dec. 1935
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Sirča — Monografija, Marko Đurović, rukopis

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Kostić, Mihajlo; Milanović, Dragoljub (1972). „Sirčanska banja”. Zbornik radova Geografskog instituta „Jovan Cvijić”, knj. 24.

[2] Dragomir Milanović: „Kraljevo i njegovo uže gravitaciono područje“

[3] Vladimir Tošić: „Mrčajevci i okolina“

[4] "Politika", 18. feb. 1935

[5] "Politika", 3. dec. 1935

[6] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[7] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[8] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]