Srpski udarni korpus JVuO

Srpski udarni korpus
Srpski udarni korpus
Postojanje	6. oktobar 1944. — 2. januar 1945.
Pripadnost	Jugoslovenska vojska u otadžbini
Jačina	5.500
Angažovanje	Drugi svetski rat u Jugoslaviji
Komandanti
Komandant	Stevan Radovanović
Komandant 2	Borivoje Jonić

Srpski udarni korpus je bila kratkotrajna formacija Jugoslovenske vojske u Otadžbini, sastavljena od bivših pripadnika Srpske državne straže, koja je postojala od 6. oktobra 1944. godine do 2. januara 1945. godine.

Istorijat

Osnivanje korpusa

Pošto se Crvena armija približila Beogradu, nemačke vojne vlasti su 1. oktobra 1944. godine obavestile Milana Nedića da prestaje nadležnost njegove Vlade narodnog spasa, a da se područje grada proglašava operativnom vojnom zonom. Narednog dana, Nedić je u svom kabinetu održao sastanak sa šefom kabineta generalom Miodragom Damjanovićem, komandantom Srpske državne straže generalom Borivojem Jonićem, komandantom Srpskog dobrovoljačkog korpusa generalom Kostom Mušickim i komandantom Srpske granične straže pukovnikom Ljudevitom Pogačarom. Obavestio ih je da treba da se svrstaju u redove Jugoslovenske vojske u Otadžbini, zato što „od početka pripadaju njima“.^[1]

Već 3. oktobra, general Jonić je održao sastanak sa istaknutim komandantima Srpske državne straže u velikoj ratnoj sali Generalštaba, te ih obavestio o novonastalim okolnostima i kolektivnom pristupanju Jugoslovenskoj vojsci u Otadžbini. Već data je bila jasna slabost snaga sa kojima se raspolaže, pošto sastanku nisu prisustvovali komandanti iz Požarevca sa kojima nije bilo moguće uspostaviti vezu, a major Solarić koji je trebalo da lično ode kod njih to nije mogao, pošto se nije pronašao niti jedan oficir ili vojnik da ide sa njim u pratnji.

Delovi Srpske državne straže su počeli da pristižu u Jagodinu 5. oktobra, gde je trebalo da se obavi prisajedinjenje snagama JVuO. Tu ih je prihvatio komandant Srbije divizijski general Miroslav Trifunović, pod imenom Srpski udarni korpus. Većina oficira SDS-a je ostala u Beogradu, nadajući se da će se lakše sačuvati uz nemačke snage. Međutim, najveći deo njih je streljan od OZNE odmah po oslobođenju, kao što je komandant SDS-a u Beogradu pukovnik Aleksandar Radulović. Odmah su formirane Prva i Druga udarna divizija sa po tri brigade, a čekalo se da pristignu pripadnici Srpske granične straže radi formiranja Treće udarne divizije. Brojno stanje korpusa je bilo oko 5.500 pripadnika.

Pripadnici Srpske državne straže iz Valjeva i Šapca nikada nisu ušli u sastav Srpskog udarnog korpusa. Kruševački garnizon je pristupio Rasinskom korpusu pukovnika Dragutina Keserovića i učestvovao u oslobođenju Kruševca 14. oktobra 1944. godine.

Ratni put

Srpski udarni korpus je prebačen u Kraljevo, gde su komandant Grupe korpusa Gorske garde potpukovnik Nikola Kalabić, komandant Avalskog korpusa pukovnik Svetislav Sveta Trifković i načelnik štaba Četvrte grupe jurišnih korpusa major Neško Nedić doneli odluku o napadu na nemačke snage u Čačku. General Radovanović je odbio da Srpski udarni korpus uzme učešće u ovom napadu, te je svoje snage 16. oktobra povukao u Matarušku Banju i Rašku. Ovde je odlučeno da se krene putem Skoplja, a zatim u Grčku. Od toga se brzo odustalo, kada se saznalo da su u te prostore ušle bugarske snage, pa je Srpski udarni korpus okrenuo putem Novog Pazara. U gradu je izvršena smotra celog korpusa i ustanovljeno je da ima 4.800 pripadnika.

Prva i Druga divizija Srpskog udarnog korpusa su 22. oktobra napale partizanske snage u Sjenici i doživele manji poraz. Ponovo je napadnut grad 25. oktobra, istovremeno sa nemačkim napadom, te je Sjenica pala oko 18.30 časova. Tu je stiglo naređenje Vrhovne komande da se krene prema Prijepolju, koje je od partizana zauzeto 29. oktobra. Pontonski most preko Lima koji su postavili nemački inžinjerci, poslužio je da korpus 6. novembra pređe reku.

Snage od oko 12.000 pripadnika JVuO (uključujući i SUK) su se privremeno zaustavili u Pljevljima. Usled opuštenosti vojske, manji napad koji je izvršila 37. sandžačka divizija NOVJ tokom noći 19. novembra je bio znatno težak. Odmah se krenulo prema Čajniču, u koji se stiže 27. novembra.

Bosanska golgota

U Goražde je korpus stigao 2. decembra. Kroz nastavak kretanja, dolazi do povremenih borbi protiv partizana i ustaša. Tokom boravka u Košutici kod Sokoca, dolazi do dezertiranja, a neki oficiri sa svojim grupama odlaze nemačkim snagama u Sarajevo. Komandant Devetog bataljona Treće brigade major Aleksandar Stikić je 13. decembra poveo svojih 400 ljudi i pridružio se artiljerijskom divizionu Srpskog dobrovoljačkog korpusa.

Prva divizija SDK se 18. decembra našla u pratnji Vrhovne komande, po naređenju generala Mihailovića. On im je narednog dana održao govor, nakon čega je nastavljeno kretanje.

Tokom borbi sa partizanima kod sela Kuljani, 23. decembra, poginuo je komandant Druge divizije pukovnik Dragutin Redić, zajedno sa svojim sinom. General Mihailović je odlučio da se 26. decembra napadne Tuzla, koja će poslužiti kao sklonište glavnini snaga za vreme zime. Naredio je da Prva i Druga divizija pod komandom generala Radovanovića napadnu levi bok odbrane grada. Prvog dana borbe teško je ranjen komandant Druge divizije pukovnik Vojislav Petrović. Usled nedostatka municije, general Radovanović samostalno donosi odluku da povuče Srpski udarni korpus sa predviđenih položaja. Došlo je do sukoba generala Radovanovića i ostalih komandanata JVuO, koji su ga kritikovali zbog samovoljnog povlačenja. Radovanović je tada odlučio da sa korpusom ode u Zavidoviće.

Kraj korpusa

U Zavidovićima je korpus smešten 1. januara 1945. godine, po prethodno dobijenom odobrenju nemačkog komandanta mesta, koje je zatražio general Radovanović. Narednog dana, održan je sastanak najviših komandanata Srpskog udarnog korpusa i nakon razmatranja opšte situacije, glasanjem je odlučeno da korpus istupi iz redova Jugoslovenske vojske u Otadžbini i odbije primljeno naređenje Vrhovne komande, te da se pridruži Srpskom dobrovoljačkom korpusu u Sloveniji. Pre sastanka, general Radovanović je otišao na razgovor sa nemačkim oficirima i raspitivao se o mogućnostima da ponovo stanu pod njihovu službu.^[2] Za novog komandanta korpusa je izabran general Borivoje Jonić (do tada pomoćnik komandanta), a za pomoćnika komandanta general Radovanović.

U danu kada su odlučili da se pridruže Srpskom dobrovoljačkom korpusu, Vrhovna komanda je zatražila da Srpski udarni korpus krene prema Ozrenu, Doboju i Maglaju. Umesto toga, pripadnici sada već bivšeg SUK-a napuštaju Zavidoviće 4. januara i odlaze u Slavonski Brod. Do 8. januara je tu pristiglo između 1.500 i 2.000 ljudi, koji su razoružani, izuzev oficira kojima je ostavljeno lično naoružanje. Uz dozvolu Hermana Nojbahera, krenuli su preko Maribora i Graca za Beč, gde stižu 18. januara. Načelnik štaba Srpskog udarnog korpusa major Danilo Stojanović je tu i umro, kao i nekoliko desetina vojnika, usled teških uslova života.

Na zahtev Dimitrija Ljotića, Nojbaher je odobrio da oko 1.500 pripadnika stare Srpske državne straže iz Beča ode u Primorsku i tamo stane u redove Srpskog dobrovoljačkog korpusa, mada su neke grupe prišle Dinarskoj četničkoj diviziji vojvode Momčila Đujića i ličkim četnicima Dobroslava Jevđevića.

Struktura

Komandant

Fotografija	Ime i prezime	Početak	Kraj
	Divizijski general Stevan Radovanović	6. oktobar 1944.	2. januar 1945.

Pomoćnik komandanta

Fotografija	Ime i prezime	Početak	Kraj
	Brigadni general Borivoje Jonić	6. oktobar 1944.	2. januar 1945.

Divizije

Prva udarna divizija

komandant pukovnik Branimir Živković
pomoćnik komandanta potpukovnik Petar Pavasović
načelnik štaba kapetan prve klase Petar Gajić
- Prva udarna brigada
  - komandant potpukovnik Dušan Dragović (ranije komandant Moravske oblasti SDS)
  - pomoćnik major Lazar Petrović (načelnik štaba Moravske oblasti SDS);
    1. bataljon: komandant major Ilija Pavlović (komandant Beogradskog okruga SDS), pomoćnik komandanta major Dušan Simić (pomoćnik komandanta Beogradskog okruga SDS);
    2. bataljon: komandant major Slobodan Trifković (komandant SDS Okruga požarevačkog);
    3. bataljon: komandant major Živojin Kazaković (pomoćnik komandanta SDS Okruga zaječarskog);
- Druga udarna brigada
  - komandant Mihajlo Sekulić (na službi u štabu Komande SDS)
  - pomoćnik komandanta major Stojan Matović (na službi u Komandi Moravske oblasti SDS);
    1. bataljon: komandant kapetan prve klase Strahinja Jovović (komandant SDS Sreza temnićkog);
    2. bataljon: komandant major Milovan Milojević (komandant SDS Okruga moravskog);
    3. bataljon: komandant major Jovan Đorđević (na službi u Komandi Moravske oblasti SDS);
- Treća udarna brigada
  - komandant major Velisav Popović (na službi u Komandi Niške oblasti SDS)
  - pomoćnik komandanta major Petar Martinović (načelnik štaba Niške oblasti SDS);
    1. bataljon: komandant major Miloslav Anastasijević (komandant SDS Sreza dobričkog);
    2. bataljon: komandant kapetan prve klase Bogosav Stojanović (komandant 2. bataljona SDS);
    3. bataljon: komandant major Aleksandar Stikić (komandant SDS Okruga leskovačkog), pomoćnik komandanta kapetan prve klase Mihajlo Zotović (na službi u Komandi SDS Okruga leskovačkog);

Druga udarna divizija

komandant pukovnik Dragutin Redić
pomoćnik komandanta potpukovnik Mirko Stanković
načelnik štaba kapetan prve klase Živojin Magazinović
- Četvrta udarna brigada
- komandant major Dragutin Čečović (komandant SDS Okruga kraljevačkog), pomoćnik major Lazar Janjić (na službi u štabu Komande SDS);
  1. bataljon: komandant major Milenko Solarić (na službi u štabu Komande SDS);
  2. bataljon: komandant major Milorad Đulaković (pomoćnik komandanta SDS Okruga kraljevačkog);
  3. bataljon – komandant kapetan prve klase Dobrivoje Čirović (komandant 3. bataljona SDS);
- Peta udarna brigada
- komandant potpukovnik Hranislav Đorđević (komandant SDS Okruga užičkog);
  1. bataljon: komandant major Aleksandar Zarčević (komandant SDS Okruga kruševačkog), pomoćnik komandanta major Miloš Marolt (pomoćnik komandanta SDS Okruga kruševačkog);
  2. bataljon: komandant major Dragiša Lazarević (pomoćnik komandanta SDS Okruga užičkog);
- Šesta udarna brigada
- komandant major Vojislav Mandrović (komandant Šabačke oblasti SDS), pomoćnik komandanta major Puniša Đorđević (komandant SDS Okruga kragujevačkog)
  1. bataljon: komandant komandant major Milutin Stamenić (pomoćnik komandanta SDS Okruga kragujevačkog);
  2. bataljon: komandant kapetan prve klase Milan Tanasković (zastupnik komandanta SDS Okruga valjevskog);
  3. bataljon: komandant major Predrag Vukadinović (pomoćnik komandanta SDS Okruga šabačkog).^[1]

Reference

^ ^a ^b Stambolija, Nebojša (2019). Srpska državna straža 1942-1944. Doktorska disertacija. Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu. str. 263.
^ Stambolija, Nebojša (2019). Srpska državna straža 1942-1944. Doktorska disertacija. Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu. str. 279.

[:0-1] Stambolija, Nebojša (2019). Srpska državna straža 1942-1944. Doktorska disertacija. Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu. str. 263.

[:02-2] Stambolija, Nebojša (2019). Srpska državna straža 1942-1944. Doktorska disertacija. Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu. str. 279.

[1]

[2]