Trnava (Slovačka)

Za druge upotrebe, pogledajte Trnava (višeznačna odrednica).

Trnava (Slovačka) Trnava
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Slovačka
Kraj	Trnavski
Okrug	Trnava
Regija	Donje Považje
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2023	62.955
— gustina	878,98 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate	48° 22′ 37″ S; 17° 35′ 09″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	144 m
Površina	71,54 km2
Trnava (Slovačka) Trnava (Slovačka) na karti Slovačke
Ostali podaci
Gradonačelnik	Peter Bročka
Poštanski broj	917 00
Pozivni broj	+421 33
Registarska oznaka	TT
Veb-sajt
Zvanični veb-sajt }

Trnava (slč. Trnava, nem. Tyrnau, mađ. Nagyszombat) je sedmi po veličini grad u Slovačkoj i upravno središte istoimenog Trnavskog kraja.

Trnava je danas središte Univerziteta i katoličke nadbiskupije (osnovane 1541. godine). Zbog mnogobrojnih crkava (12) smeštenih unutar gradskih zidina mnogi Trnavu nazivaju „Slovačkim Rimom“.

Geografija

Trnava je smeštena u zapadnom delu države. Prestonica države, Bratislava, nalazi se na svega 55 km jugozapadno i to je prestonici najbliži veći grad u državi.

Reljef: Trnava se razvila na severozapadnom obodu Panonske nizije, na mestu gde počinju prvi bregovi Malih Karpata, koji se dalje izdižu na zapadu. Nadmorska visina grada je oko 150 m.

Klima: Klima u Trnavi je umereno kontinentalna.

Vode: Kroz grad protiče rečica Trnavka, pritoka Vaha. Ona deli grad na dva dela.

Istorija

Na raskrsnici starih trgovačkih puteva koji su korišćeni od praistorijskih vremena, kod rečice Trnavka, bilo je osnovano naselje Trnava. Prvi pismeni podatak o tome je iz godine 1211. Ti je lista ostrihomskog arcibiskupa Jana o donaciji primanja mesne crkve.

Trnava je bila prvi grad na teritoriji današnje Slovačke koji je dobio beneficije kraljevskog grada. Udelio ih je 1238. godine ugarski kralj Bela IV. U početku Trnava kao poljoprivredni centar počeo je postepeno da se menja u centar proizvodnje, trgovine i zanatstva.

U 13. veku grad je izgradio jaka utvrđenja na površini od skoro 60 hektara. Konstrukcija utvrda se sastojala od kula koje su ubrzo bile povezane zidanim bedemima.

Grad su dalje utvrđivali ugarski kraljevi. O tome da je Trnava bila od značaja svedoči i činjenica da je bila mesto susreta kraljeva.

Značaj Trnave je narastao kada se tu preselilo-bežeći pred bližećim se turskim najezdama 1543. godine – ostrihomsko arcibiskupstvo. Bratislava je postala administrativni centar zemlje a Trnava je preuzela ulogu kulturnog i religioznog centra zemlje.

Sedamnaesti vek se smatra za jedno od najgorih razdoblja slovačke istorije i karakterišu ga protivhabzburški ustanci ugorske vlastele protiv bečkog dvora koji se tiču i grada Trnave. Upravo je paradoks da je u tim vremenima tu buknuo i požar (23. jun 1666. godine) kada je uništeno izuzev nekoliko ulica ceo grad a istovremeno Trnava postaje univerzitetski grad. Prvo je to bila samo sa filozofijom i teologijom dok je Pravni fakultet otvoren 1667. godine a lekarski 1769. godine. U ovom veku su bile postavljene građevine koje su sada kulturno istorijske znamenitosti Trnave. U 18. vek je Trnava stupila kao univerzitetski grad koji je poznat u celoj Evropi. 1777. godine na inicijativu Marije Terezije se univerzitet seli u Budim, i ovaj gubitak je osetila ne samo Trnava već i cela Slovačka. Plemić Sava Tekelija je bio student na Univerzitetu u Trnavi do 1776. godine, kada prelazi u Budim.

Od 1. avgusta do 24. septembra 1831. godine Trnava je zaživela uništavajuću epidemiju kolere koja je za dva meseca imala 800 žrtava.

U Trnavi su polovinom 19. veka održavani nekoliko puta godišnje vašari: 22. januar, 24. april, 15. jun, 20. oktobar i 9. decembar.

Pominje se 1850. godine "Seminarija" (viša Gimnazija) sa slovačkim nastavnim jezikom u mestu, čiji slušalac "filozofije" Martin Veselovski naručuje srpsku knjigu.

Veliki razvoj je zaživeo grad u vreme između dva rata kada je narastao broj stanovnika od 15 hiljada u 1910. godini na 26. hiljada u 1940. godini. Trnava je bila tada treći po redu grad u Slovačkoj.

Dana 25. avgusta 1996. godine godine Trnava je postala oblasni grad.

Srbi u Trnavi

Godine 1730. postojala je jezuitska štamparija u Trnavi, koja je bila u mogućnosti da štampa i srpske ćirilične knjige. Austrijska vlast je Srbe na nju usmeravala. Tu su zaista postojala srpska slova - bosanske ćirilice, a njihova svrha je u stvari bila "unijaćenje tamošnjih Srba i Rusina". Kasnije je ta "knjigopečatnja" preneta u Budim.

Pop Stefan Radivojević, rodom Sentandrejac je bio tri godine (1799-1802) administrator parohije u Trnavi. Joakim Popović trgovac mesni pretplatnik je 1816. godine "Novina serbskih" koje si uzlazile u Beču. U parohiji Trnavi pominje se 1826. godine pop Stefan Stanković kao kapelan.

Kao kupac srpske pedagoške knjige javlja se 1834. godine u Trnavi, tamošnji kupec Pavel Ignjatović. Pretplatnik časopisa "Srbska novina ili Magazin za hudožestvo, knižestvo i modu", bio je 1838. godine trgovac Joakim Popović. Bio je 1856. godine pretplatnik jedne strane knjige o pravu, prevedene na srpski jezik, jedan stanovnik tog mesta u "Gornjoj Mađarskoj" - trgovac trnavski Vasilije Plastić (12. januara 1811.-10. decembra 1861.) Vasa je rođen u Sentandreji od oca Petra (varoškog kravara) i majke Varvare. Otac je rano umro, a njega je majka uputila da uči za trgovca. Sentandrejac mladi Plastić je međutim po završetku dva niža školska razreda u Sentandreji otišao u Trnavu, gde je nakon trgovačkog obrazovanja zasnovao trgovinu i obogatio se. Njegov se kapital nakon njegove smrti procenjivao na 160.000 f. vrednosti. Iako nije bio mnogo obrazovan cenio je školu i pomagao za života a i posle, talentovanu i vrednu siromašnu decu. Plastić je bio poslednji predstavnik grupe srpskih trgovaca u Trnavi; imali su oni svoje kolegijalne ogranke po drugim gradovima Ugarske: Ostrogonu, Komoranu, Vacu, Đuru, Stolnom Beogradu, Jegri, Budimu i Pešti. Bili su Srbi tu nekad "glavni trgovci", a tada su već zamrli. Kuća Plastićeva je o praznicima bila otvorena svakom, a on ih je slavio po srpski. Nosio je visok fes sa kićankom na glavi, a svi su ga znali kao "grka" ili "staroverca" (pravoslavca). Bio je oženjen Marijom udovicom meštankom luteranske vere, ali to se nije odrazilo na njegovo poštovanje srpskih narodnih običaja. Oboje su se pokazali humanim, tokom života svako na svoj način; Vasa je slao o Božiću po 200 f. sentandrejskoj sirotinji, a Marija je pomagala sirote devojčice u tamošnjem ženskom manastiru. Imali su njih dvoje u braku sina Stevana jedinca, koji je prerano umro. Njegova smrt je dotukla i oca Vasu. Kada je Plastić umro krajem 1861. godine srpske novine su pisale o njemu. Bio je on Sentandrejac koji se naselio u Trnavi, gde je umro u samoći, iako je stekao prilično imanje. Živeo je daleko od Srba, u stranom okruženju, ali ih nije zaboravljao i samo je mislio kako da im pomogne. Svojim testamentom međutim darovao je srpske školske ustanove da bi pomogao školovanje dece. Tako je 5000 f. ostavio Karlovačkoj gimnaziji da se pri njoj osnuje Fond iz koga će siromašni đaci imati "blagodjejanije" (internat). A Sentandrejskoj srpskoj školi zaveštao je 2000 f. sa istim ciljem. Dodelio je i svakoj sentandrejskoj crkvi (šest) po 500 f., koliko i novosadskoj Matici srpskoj. Varoškoj sentandrejskoj bolnici je ostavio 4000 f. kapitala. Od 1878. godine po osam učenika Karlovačke gimnazije je godišnje uživalo Plastićevu stipendiju. Prednost su imali mladi Sentandrejci koju su učili školu u Karlovcima, a iznos stipendije kretao se od 50 do 10 f. O Sv. Savi je u gimnazija u govorima izražavana zahvalnost i pijetet prema plemenitom darodavcu. Godine 1899. škola je štampala "Program" u kojem je objavljen životopis Plastićev. Od datih 2000 f. za Sentandrejsku školu dobijala su opskrbu siromašni učenici u mestu, i to je pred Uskrs od kamate od 6% ili 120 f. se odvajalo za šestoro njih. Taj zaveštani fond je počeo da ostvaruje cilj od 1875. godine, a broj siromašne obuhvaćene dece se povećavao.

Požunski đaci Srbi nisu imali nikakvu pravoslavnu crkvu u blizini, da bi posećivali liturgiju. Jednom godišnje bi zajedno išli u udaljenu Trnavu, gde je bio pravoslavni hram. Bila je to u stvari kapela, u kojoj je uvek služio jedan sveštenik. Kapelu su podigla dva poslednja trnavska trgovca Srbina, pomenuti Vasa Plastić i njegov kompanjon Joakim Popović. U toj kapeli na pravoslavnom groblju ovi i počivaju. Žalio se 1841. godine jedan mladi Srbin student u Požunu, da tada (1841!) više nema pravoslavnog sveštenika u Trnavi. Tražio je u svoje ime ali i u ime sporadično raštrkanih Srba (po okolnim mestima) da se nađe bar jedan kaluđer, koji će tu službovati kao "dušepopečitelj". Srbi nemaju gde da čuju propoved, slušaju liturgiju, krste se, venčavaju i sahranjuju. Primorani su da idu u strane crkve. Ali polovinom 19. veka i te srpske opštine skoro je nestalo, jer je broj stanovnika Srba bio drastično smanjen. I jedan srpski list konstatuje 1842. godine da su Srbi (ali i drugi pravoslavci) gotovo iščezli iz Požuna, Trnave, Jegre, Đura, Komorana, Ujhelja, Ungvara...Jedan od razloga, pored neminovnog odrođavanja, bio je to što su se mnogi iselili i otišli južnije, gde ima više Srba.

Udovica Joakima Popovića trgovca - Sara rođena Lolić iz Sentandreje, ostala je poslednja Srpkinja u Trnavi. Imala je jednu od najlepših kuća u Trnavi, obezbeđena sa imanjem. Ona je godinama pomagala po jednu buduću učiteljicu tokom školovanja u Somborskoj preparandiji. Imala je Popovićka i plan koji bi se realizovao posle njene smrti: po 12 slušalaca Somborske preparandije bi bilo obezbeđeno sa godišnjom stipendijom od 120 f. Po popisu iz 1867. godine u Trnavi, mestu u Sentandrejskom srezu nije bilo popisanih Srba? U Sentandreji je bilo biračko mesto tog dela Budimske dijeceze.

Odobrila je eparhijska vlast budimska račun crkve u Trnavi za 1901. godinu. Kao i prethodnih godina (1896-1897).

Stanovništvo

Danas Trnava ima oko 68.000 stanovnika i poslednjih godina broj stanovnika stagnira.

Etnički sastav: Po popisu iz 2001. godine sastav je sledeći:

• Slovaci - 96,9%,
• Česi - 0,8%,
• ostali - 2,3%.

Verski sastav: Po popisu iz 2001. godine sastav je sledeći:

• rimokatolici - 71,9%,
• ateisti - 18,4%,
• luterani - 2,9%.
• ostali.

Partnerski gradovi

• Novo Mesto
• Kazale Monferato
• Varaždin
• Breclav
• Zangerhauzen
• Balakovo
• Harkov
• Zabže

Galerija

• 
  Katedrala sv. Jovana Krstitelja
• 
  Trg svete Trojice
• 
  Gradska kuća
• 
  Luteranska crkva