Prebilovci

Koordinate: 43° 05′ 40″ S; 17° 45′ 13″ I / 43.094444° S; 17.753533° I / 43.094444; 17.753533
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Prebilovci
Prebilovci danas
Administrativni podaci
DržavaBosna i Hercegovina
EntitetFederacija BiH
KantonHercegovačko-neretvanski kanton
GradČapljina
Stanovništvo
 — 2013.Pad 57
Geografske karakteristike
Koordinate43° 05′ 40″ S; 17° 45′ 13″ I / 43.094444° S; 17.753533° I / 43.094444; 17.753533
Vremenska zonaUTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Prebilovci na karti Bosne i Hercegovine
Prebilovci
Prebilovci
Prebilovci na karti Bosne i Hercegovine
Ostali podaci
Pozivni broj036

Prebilovci su naseljeno mjesto u Bosni i Hercegovini, u gradu Čapljina, koje administrativno pripada Federaciji Bosne i Hercegovine. Nalaze se u južnoj Hercegovini, na lijevoj obali rijeke Bregave, tri kilometra od Čapljine i tridesetak kilometara južno od Mostara. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, u naselju je živjelo 174 stanovnika. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva iz 2013. godine, u naseljenom mjestu Prebilovci ukupno je popisano 57 lica.[1]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Prebilovci se nalaze u južnoj Hercegovini. Leže u kanjonu lijeve obale rijeke Bregave u neposrednoj blizini njenog ušća u Neretvu, ispod sela Klepci, nadomak važnih saobraćajnica, zbog čega se smatra da ima strateški položaj.[2]

Teren je brdsko-kraški, sa blagom klimom i velikim brojem sunčanih dana. Nekad veoma razvijeno stočarstvo, uticalo je na ukupan društveni život Prebilovaca. Najviše su se gajile ovce, krave i konji. Goveda su gonjena na ispašu u Hutovo blato, a ovaj oblik ispaše se djelimično i danas održava.[3] Predjeli su bogati ljekovitim i medonosnim biljkama, kao što su: drača, dubačac, iva, kantarion, nar, drijen, žalfija, majčina dušica, beli i crni sljez, kupina, glog, smreka i drugo.[4]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Malo je naselja u Bosni i Hercegovini koja imaju taku burnu istoriju kao Prebilovci u Hercegovini. Naselja ruralnog tipa, kao što su Prebilovci, malo je i u svijetu a da su tako stradali. U Drugom svjetskom ratu od preko 1000 stanovnika, rat je preživjelo samo 172 ljudi. U građanskom ratu u BiH 1992. godine stanovništvo iz Prebilovaca je protjerano a selo zapaljeno. Hram posvećen Saboru srpskih svetitelja i prebilovačkih velikomučenika u čijoj su kripti bili sahranjeni posmrtni ostaci žrtava iz Drugog svjetskog rata je miniran. Drugog dana po Vaskrsu, 2010. godine, Svetom arhijerejskom liturgijom koju je služio episkop Zahumsko-hercegovački i primorski G. Grigorije, označen je početak obnove hrama na mjestu srušenog.

Srednji vijek[uredi | uredi izvor]

U selu se nalazi srednjovjekovno groblje u današnjem pravoslavnom groblju. Na jednom od stećaka se nalazi lijepo izrađen grb na štitu sa mačem. Na štitu su četiri rozete sa unutra urezanim krstićima. Na jednom drugom stećku je izrađen srcoliki štit sa mačem. Taj grob je pripadao, vjerovatno, Pribiloviću ili Pribilu za koje istoričari vezuju nastanak i ime sela. Ime sela Prebilovci (rjeđe je danas u upotrebi i ime Pribilovci) nastalo je u Srednjem vijeku, po staroj srpskoj porodici Pribilović. Ova porodica pominje se u istorijskim izvorima, u Povelji bosanskog bana Stefana od 18. septembra 1332. godine, gdje se govori o uređenju međusobnih odnosa sa Dubrovnikom. Pominju se ovi Humljani kao svjedoci na povelji; veliki vojvoda Vladislav Galešić, Radoslav Hlapenović, Milten Draživojević, župani Vukac i Ivan Pribilović po kojima je selo dobilo ime Prebilovci. Stefan Pribilović se 1378. godine spominje kao vojvoda Humske zemlje; od njega je ban Dalmacije tražio da pošalje vojnu pomoć Stonu.[5] Pretpostavlja se da bi ime Prebilovci moglo nastati u XIV vijeku.

Poslije Pribilovića u selu Prebilovcima kao najstarija porodica pominju se Dragićevići. Dragićevići, se pominju u istorijskim izvorima u XIV vijeku.[6] Pominju se u Dečanskoj hrisovulji 1335. godine. Živjeli su na prostoru sela Ljubomira i Popova polja kod Trebinja odakle se pokreću ka Prebilovcima. U periodu od 1419. do 1454. godine pominje se kao svjedok na poveljama knez Đurađ Dragićević. Turska osvajanja u Hercegovini 1481. godine zatekla su Dragićeviće u Prebilovcima.[traži se izvor]

Prvi svjetski rat[uredi | uredi izvor]

Prebilovci su bili vrlo napredno selo tako su na primer u srpskim dobrovoljcima u Solunu bili njih 23 pri čemu samo iz jedne kuće — Nikole Bulata — tri brata Mitar, Milna i Novica, dva brata Brnjašića Lako i Ćetko i drugi. Iz Prebilovaca su austrougarske vlasti hapsile Srbe, slali u logore i taoce ubijale. Posle rata nisu se svetili svojim zločincima. Iako su ih znali bili su im komšije i živeli bez ikakvih posledica za učinjena zlodela prema Srbima. Čak su prebilovski solunski dobrovoljci možda najviše i uticali zajedno sa popom Vasom Medanom da se ne svete Hrvatima, iz svoga kraja koji su bili šuskori, policijski agenti i mučitelji Srba, organizatori antisrpskih demonstracija i razbijanja srpskih radnji, crkava i manastira. Njih dvadesetak sa Ljubom Ćikovom iz Čapljine otišli su na Domanoviće i zamolili odred srpske vojske da odustane od namere ubijanja zločinaca Hrvata i muslimana koji su ubijali i gonili u logore Srbe za vreme Austrije.

Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Masakr u Prebilovcima

U Drugom svjetskom ratu selo je izraslo u simbol stradanja srpskog naroda u takozvanoj Pavelićevoj NDH. Bacanjem žive djece i njihovih majki u jamu Golubinku kod Šurmanca ubijeno je oko 600 stanovnika ovog sela.[7] Dogodilo se to 6. avgusta 1941. godine. U istom mjesecu na više od 40 mjesta ubijeno je još više od 200 ljudi iz ovog sela koje je pred Drugi svjetski rat imalo oko hiljadu stanovnika. U Prebilovcima su, tada, potpuno uništene 52 porodice a 36 ognjišta je ugašeno. Stradanje su preživjela samo 172 stanovnika Prebilovaca. Svi koji su preživjeli ustaške pokolje u ljeto 1941. godine vratili su se krajem avgusta u svoje selo. Počeli su odmah kupovati i na druge načine pribavljati oružje. Već u septembru većinom su imali puške i po koju bombu. Poslije nekoliko sastanaka dogovoreno je da se u selu formira partizanska četa. Četa u koju su ušli svi borci formirana je 15. oktobra 1941. Ona je u početku pripadala Stolačkom, a poslije Sitničkom partizanskom bataljonu, ali je bila duboko u okupiranoj teritoriji, 30 km daleko od najbliže partizanske jedinice. Pa iako pod vrlo teškim uslovima četa je održavala stalnu vezu sa najbližim jedinicama i Operativnom štabom za Hercegovinu. Pored Prebilovčana, u četi se nalazio izvjestan broj boraca iz susjednih sela, koji su se poslije ustaških pokolja tu sklonili. Odmah poslije formiranja čete ustaše su formirale žandarmerijsku stanicu u Loznici i danonoćno održavale stražu prema Prebilovcima.[8]

Srpska pravoslavna crkva slavi stradale u ovom pokolju kao Svete mučenike prebilovačke. Preminuli akademik prof. dr Milorad Ekmečić je sin jednog stradalnika.

SFRJ[uredi | uredi izvor]

Većina jama u kojima su stradali Srbi je 1961. godine zabetonirano, a pored njih je Savez boraca podigao spomenike, u vidu belih, granitnih stubova, sa natpisima na latinici, na kojima su pominjane ubijene žrtve fašista ili ustaša u leto 1941. godine, bez pominjanja broja i nacionalnosti žrtava, čak ni sela iz kojih potiču. Prebilovci su obnovljeni, ali žrtve nisu vađene iz jama. Od 1974. godine, rodbina žrtava je počela organizovano, na datume stradanja, u kolonama automobila da posećuje jame. Do 1990. godine, sveštenicima nije dozvoljavano da na jamama služe parastose.[9]

Tek 1990. godine, pred pedesetu godišnjicu od stradanja u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, srpski narod je počeo da skida betonske oklope iz 13 hercegovačkih jama (uključujući i Golubinku), sa tri velika stratišta. Izvađene su kosti oko 4000 Srba, stradalih u ustaškim pogromima 1941—1945. Pored kostura i predmeta žrtava pronađeni su tada dokazi mučenja: bodljikavom žicom, lancima sa katancima, ekserima i dr.[10] Dana 24. novembra 1990. godine u Prebilovcima pred školom bili su preneseni kosturni ostaci, koji su 4. avgusta 1991. godine sahranjeni u kripti crkve. Parastos je tada držao Patrijarh Pavle. Iste godine objavljen je i dokumentarni film „Evo naše dece”, Zdravka Šotre o mučeničkom stradanju Srba u Prebilovcima, otvaranju jame, sahrani i svedočanstvima potomaka.[11]

Rat u BiH[uredi | uredi izvor]

Prebilovci su stradali i u poslednjem ratu, u junu 1992. godine, u ofanzivi „Čagalj“, koja se danas u Hrvatskoj proslavlja kao „Lipanjske zore“, kada su pripadnici HOS-a, HVO-a, kao i redovne hrvatske vojske,[12] pod komandom generala Janka Bobetka, upale u prazno selo i spalile ga. Narod je izbegao i spasao se, ali je selo kompletno uništeno, oskrnavljeno je i groblje, a spomen crkva i kosti žrtava iz 1941. su minirani eksplozivom tri puta, dok su u kriptu ubacivane avionske bombe, takozvane „krmače“. Eksplozija je bila tako snažna da su se kosti i zubi utisnuli u kamen temelja crkve, a kamen, cigle i malter leteli više od 150 metara.[10][a]

Danas[uredi | uredi izvor]

Kasnije je na mjestu kosturnice zasnovana deponija smeća, koja je uklonjena 2002.[10] Selo je trenutno u obnovi,[13][14] a u toku je i prikupljanje priloga za obnovu spomen hrama,[15] prema projektu dr Predraga Ristića arhitekte iz Beograda.[16][17] Trenutno u Prebilovcima živi oko 60 ljudi, trećina od onih koji su živeli ranije. Mnogi još uvek nemaju gde da se vrate, jer su im kuće porušene.[18]

Hram Vaskrsenja Hristovog u Prebilovcima je osvećen 8. avgusta 2015. godine.[19][20]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Tokom 2010. godine, nakon posete studenata srpskog jezika Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, pokrenuta je inicijativa da se u selu formira biblioteka. Akciju je podržalo više nacionalnih organizacija Srba i izdavačkih preduzeća, pored ostalih Srpska književna zadruga. Zgrada biblioteke postala je nekadašnja osnovna škola „Kralj Milutin”. Zgrada škole je zapaljena 1992. godine, ali je obnovljena zahvaljujući srpskom nacionalnom društvu „Prebilovci” iz Beograda.[21]

Biblioteka je otvorena 2. maja 2016. godine kao deo kulturno-duhovnog centra „Sveti Milutin”.[22] Dobila je ime „Sveta Stana Arnaut”, po učiteljici rodom iz Glušaca u blizini Metkovića, a koja je radila u Prebilovcima. Ona je doživela sudbinu ostalih stanovnika ovog sela. Učiteljica Stana Arnaut je 5. avgusta 1941. godine dovedena u školu koju su ustaše pretvorile u sabiralište i mučilište naroda. Nakon mučenja, zaklana je pred zgradom škole i bačena u obližnju Ždrakanovića bašču. Telo su pronašli preživeli meštani i sahranili je u porodičnu grobnicu Milana Buluta — Karimana gde danas počiva.[21]

Tokom 2015. godine na inicijativu studenti Filološkog fakulteta iz Beograda i Crkvene opštine Čapljina prikupljeno je oko 5.000 knjiga iz književnosti, teologije, umetnosti, istorije, te raznih enciklopedija za decu i omladinu itd.[22][23]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Nacionalnost[24] 2013. 1991. 1981. 1971. 1961.
Srbi 57 172 217 269 337
Jugosloveni – 6
Hrvati 1 1 1
Muslimani 1
ostali i nepoznato 1
Ukupno 57 174 225 269 338
Demografija[24]
Godina Stanovnika
1961. 338
1971. 269
1981. 225
1991. 174
2013. 57

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Satelitski snimak Prebilovaca je karakterističan po starim kamenim kućama bez krova

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 na teritoriji Republike Srpske — Preliminarni rezultati, Republički zavod za statistiku, Banja Luka, 2013. Pristupljeno 16. 10. 2016.
  2. ^ Prebilovci: Postanje naselja i porijeklo prezimena, jun 2007. Pristupljeno 16. 10. 2016.
  3. ^ Prebilovci: Leksikon — uzgoj stoke, Pristupljeno 16. 10. 2016.
  4. ^ Prebilovci: Leksikon — bilje. Pristupljeno 16. 10. 2016.
  5. ^ Gelcich, Mon. Rag., Libri Ref. IV, 172
  6. ^ Postanje naselja i porijeklo prezimena u Prebilovcima, prof. Nikola Laketa
  7. ^ Radio televizija Republike Srpske: Prebilovci: Mjesto opomene, uspomene i stradanja, 06.08.2011. (jezik: srpski)
  8. ^ ”Hercegovina u NOB”, Vojnoizdavački zavod JNA „Vojno delo“ Beograd 1961.
  9. ^ Jadovno: Selo Prebilovci u Hercegovini — srpska Golgota dvadesetog veka, Pristupljeno 17. 2. 2013.
  10. ^ a b v Jadovno: Selo Prebilovci u Hercegovini — srpska Golgota dvadesetog veka — drugi deo, Darko Milojković, 18. 8. 2011., Pristupljeno 17. 2. 2013.
  11. ^ Evo naše dece — Prebilovci, dok. film Zdravko Šotra, 1991, Pristupljeno 17. 2. 2012.
  12. ^ Jadovno: Video zapisi vezani za stradanje u Prebilovcima, ljeta 1941, Dušan Bastašić, 1. 2. 2011., Pristupljeno 17. 2. 2013.
  13. ^ „Srpsko selo treći put obnavljaju iz temelja”. rts.rs. Večernje novosti 1. 23. 2. 2013. Pristupljeno 7. 3. 2016. 
  14. ^ Vraća se život u selo. Pristupljeno 16. 10. 2016.
  15. ^ Jadovno: Da li Prebilovci ostaju bez hrama ???, 24. 9. 2012., Pristupljeno 17. 2. 2013.
  16. ^ Eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska: Završen idejni projekat hrama u Prebilovcima. Pristupljeno 17. 2. 2013.
  17. ^ Prebilovci: Apel za obnovu hrama srpskih mučenika u Prebilovcima, avgust 2007. Pristupljeno 16. 10. 2016.
  18. ^ „Dnevnik 2”. rts.rs. RTS 1. 20. 9. 2013. Pristupljeno 20. 9. 2013. 
  19. ^ „Vaskrs Prebilovaca — Osvećenje Hrama Vaskrsenja Hristovog u Prebilovcima (SPC, 8. avgust 2015)”. Arhivirano iz originala 16. 8. 2015. g. Pristupljeno 8. 8. 2015. 
  20. ^ Da se Prebilovci nikad i nikome ne ponove („Politika“, 8. avgust 2015)
  21. ^ a b „Osniva se seoska biblioteka”. http://www.prebilovci.net/. Pristupljeno 28. 10. 2016.  Spoljašnja veza u |work= (pomoć)
  22. ^ a b „VLADIKA GRIGORIJE: Velika je radost što je vaskrsao život u Prebilovcima”. http://iskra.co/. Pristupljeno 28. 10. 2016.  Spoljašnja veza u |work= (pomoć)
  23. ^ „Otvaranje biblioteke Sveta Stana Arnaut u Prebilovcima”. http://eparhija-zahumskohercegovacka.com/. Pristupljeno 28. 10. 2016.  Spoljašnja veza u |work= (pomoć)
  24. ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Пребиловци&oldid=26981138”