Zapadno pravoslavlje

Zapadno pravoslavlje kao teološki i eklisiološki pojam obuhvata sve hrišćanske zajednice koje slede liturgijsku, odnosno obrednu tradiciju zapadnog hrišćanstva, a nalaze se u punom dogmatskom jedinstvu sa vaseljenskim pravoslavljem. Zapadno pravoslavlje deli istovetna učenja sa ostatkom pravoslavnog sveta, a razlikuje se samo po obrednoj praksi, koja se zasniva na drevnom liturgijskom nasleđu zapadnog hrišćanstva iz vremena pre Velikog raskola (1054). U okviru zapadne liturgijske tradicije, najznačajniju skupinu čine obredi latinskog tipa, među koje spadaju: rimski obred, galikanski obred, keltski obred i neki drugi drevni obredi latinskog hrišćanstva, koji se u svojim izvornim ili osavremenjenim oblicima upotrebljavaju u bogoslužbenoj praksi obnovljenog zapadnog pravoslavlja.

Opšta istorija zapadnog pravoslavlja deli se na tri posebna razdoblja. Prvo razdoblje obuhvata stariju istoriju zapadnog pravoslavlja, odnosno ranohrišćansko i ranosrednjovekovno razdoblje, od apostolskih vremena do Velikog raskola (1054). Tokom tog razdoblja, na hrišćanskom zapadu je postojala pravoverna Rimska crkva, koja se nalazila u punom dogmatskom jedinstvu sa ostatkom pravoslavnog sveta. Drugo razdoblje obuhvata period od 11. do 19. veka, tokom koga je došlo do postepenog opadanja i gašenja pravovernog hrišćanstva na zapadu. Treće razdoblje započinje sredinom 19. veka, kada na hrišćanskom zapadu dolazi do pojave prvih savremenih verskih pokreta koji su težili ka punoj obnovi pravoslavlja, uz zadržavanje zapadnih obrednih tradicija. Tokom 20. veka, na hrišćanskom zapadu se pojavilo mnoštvo takvih pokreta i zajednica, koje se uslovno mogu podeliti na one koje su stekle kanonski status u okviru pomesnih pravoslavnih crkava, i one koje još uvek deluju samostalno, izvan kanonskih okvira.

Istorija

Džulijan Džozef Overbek (1820—1905), jedan od prvih inicijatora obnove zapadnog pravoslavlja

Uporedo sa razvojem grčkog hrišćanstva na pravoslavnom istoku, tokom ranohrišćanskog razdoblja se razvijalo i latinsko hrišćanstvo na zapadu. Najznačajnija ustanova hrišćanskog zapada bila je Rimska crkva, koja je u to vreme bila pravoverna i nalazila se u punom dogmatskom jedinstvu sa istočnim patrijaršijama. U isto vreme, na hrišćanskom zapadu se razvilo nekoliko obrednih, odnosno liturgijskih tradicija, koje su nosile lokalna obeležja. Do narušavanja crkvenog jedinstva je došlo postepeno, u razdoblju od sredine 9. do sredine 11. veka. Tokom tog perioda, Rimska crkva je prihvatila i ozvaničila nepravoverno učenje o dvostrukom ishođenju Svetog Duha (umetak Filiokve), što je bio jedan od glavnih uzroka Velikog raskola (1054).

Odvajanjem Rimokatoličke crkve od vaseljenskog pravoslavlja, označena je prekretnica u istoriji pravoverja na hrišćanskom zapadu. U prvo vreme, deo zapadnih hrišćana latinske liturgijske tradicije uspeo je da očuva dogmatsko jedinstvo sa ostatkom pravoslavnog sveta, pre svega u pojedinim oblastima južne Italije, koje su se u to vreme još uvek nalazile pod vizantijskom vlašću. Međutim, nakon konačne propasti vizantijske uprave u tim oblastima, Rimokatolička crkva je svoja nepravoverna učenja nametnula svim hrišćanima u južnoj Italiji, kako onima koji su sledili latinski, tako i onima koji su sledili grčki obred, što je ozvaničeno na Saboru u Bariju (1098). Time je označen kraj prvog razdoblja u istoriji zapadnog pravoslavlja, nakon čega je usledio period dugog opadanja, koji je trajao sve do 19. veka. U međuvremenu, latinski obred se još neko vreme očuvao u malom broju pravovernih latinskih zajednica na pravoslavnom istoku, kao na primer u amalfijskom manastiru na Svetoj Gori, koji je zapusteo tek u 13. veku. Nakon gašenja takvih zajednica, u pravoslavnom svetu je zamrla upotreba zapadnih liturgijskih obreda, a šire zanimanje za njihovu ulogu u opštoj istoriji zapadnog pravoslavlja oživelo je tek u okviru liturgijskih studija.

U međuvremenu, na zapadu je došlo do protestantske reformacije, koja je tokom 16. veka izmenila versku sliku u raznim oblastima srednje, severne i zapadne Evrope. Već u to vreme, pojedini luteranski prvaci su uočili potrebu za uspostavljanjem neposrednih odnosa sa pravoslavnim hrišćanima, što je dovelo i do prvih pregovora o crkvenom jedinstvu, vođenih sa carigradskim patrijarhom Jeremijom II, koji je u tri navrata (1576, 1579, 1581) iskazivao načelnu spremnost za postizanjem sporazuma, uz neophodno usklađivanje pojedinih spornih luteranskih učenja sa učenjima Pravoslavne crkve. Iako nisu doveli do obnove zapadnog pravoslavlja, pomenuti pregovori su svedočili da je u pojedinim sredinama na hrišćanskom zapadu počela da se javlja svest o potrebi za uspostvanjem veza sa Pravoslavnom crkvom, što je došlo do posebnog izražaja početkom 18. veka, kada je skupina anglikanskih biskupa, koji su se prethodno odvojili od zvanične crkve u Engleskoj, pokušala da ostvari jedinstvo sa Pravoslavnom crkvom, izrazivši spremnost da stupi pod okrilje Jeruslaimske patrijaršije. Tokom pregovora, koji su vođeni između 1716. i 1723. godine, postignuta je načelna saglasnost o ključnim dogmatskim pitanjima, ali do konačnog uspostavljanja jedinstva ipak nije došlo.

Sredinom 19. veka, u pojedinim sredinama na hrišćanskom zapadu dolazi do pojave savremenih verskih pokreta koji su ne samo težili, već delimično i uspeli u obnovi pravoslavlja, uz zadržavanje zapadnih obrednih, odnosno liturgijskih tradicija. Jedan od prvih inicijatora obnove zapadnog pravoslavlja bio je Džulijan Džozef Overbek (1820—1905), koji je u Velikoj Britaniji tokom druge polovine 19. veka preduzeo niz akcija u cilju obnove zapadnih liturgijskih tradicija, pod okriljem pravoslavlja. Tokom 20. veka, njegov primer su sledili i mnogi drugi entuzijasti, prvenstveno u zapadnoj Evropi i Severnoj Americi, tako da se na hrišćanskom zapadu pojavilo mnoštvo sličnih pokreta i zajednica, koje su težile ka povratku pod okrilje pravoslavlja, uz zadržavanje zapadnih obreda. Iako su takve inicijative nailazile na podršku širom pravoslavnog sveta, povremeno je dolazilo i do izvesnih otpora, prvenstveno zbog toga što su pomenuti pokreti po pravilu pokazivali tendenciju ka daljem usitnjavanju putem čestih unutrašnjih deoba. Iako su pojedine zajednice zapadnih pravoslavaca uspele da steknu kanonski status u okviru pomesnih pravoslavnih crkava, znatan deo nije uspeo da reguliše svoj status, tako da mnoge od tih zajednica i dalje deluju samostalno, izvan kanonskih okvira.

Vidi još

• Pravoslavlje (Istočno pravoslavlje)
• Pravoslavna crkva
• Istočno hrišćanstvo
• Vaseljenski sabori
• Pentarhija
• Liturgija

Literatura

• Abramtsov, David F. (1961). „A Brief History of Western Orthodoxy in Modern Times”. One Church. 15: 226—236, 295—305, 355—365. 
• Abramtsov, David F. (1962). „A Brief History of Western Orthodoxy”. The Word. 6 (4): 14—27. 
• Linč, Džozef H. (1999). Istorija srednjovekovne crkve. Beograd: Clio. 
• Meyendorff, John (1989). Imperial unity and Christian divisions: The Church 450-680 A.D. The Church in history. 2. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 
• Majendorf, Džon (1997). Imperijalno jedinstvo i hrišćanske deobe: Crkva od 450. do 680. godine. Kragujevac: Kalenić. 
• Milošević, Nenad S. (2001). „Rimska liturgija” (PDF). Bogoslovlje. 59 (1-2): 19—38. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Puzović, Vladislav (2008). Crkvene i političke prilike u doba Velikog raskola 1054. godine. Beograd: Hrišćanski kulturni centar. 
• Runciman, Steven (1968). The Great Church in Captivity: A Study of the Patriarchate of Constantinople from the Eve of the Turkish Conquest to the Greek War of Independence (1. izd.). Cambridge: Cambridge University Press. 
• Siecienski, Anthony Edward (2009). The Filioque: History of a Doctrinal Controversy. Oxford-New York: Oxford University Press. 
• Speake, Graham (2018). „A History of the Athonite Commonwealth: The Spiritual and Cultural Diaspora of Mount Athos”. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 
• Shukman, Ann (2006). „The Non-Jurors, Peter the Great, and the Eastern Patriarchs”. Anglicanism and Orthodoxy: 300 Years after the Greek College in Oxford. Oxford: Peter Lang. str. 175—191. 
• Tadić, Dragica (2005). „Galikanska liturgija” (PDF). Bogoslovlje. 64 (1-2): 137—154. 
• Uspenskiй, Nikolaй D. (1954). „K voprosu "o pravoslavnoй liturgii zapadnogo obrяda”. Žurnal Moskovskoй Patriarhii: 33—45, 57—65. 

Spoljašnje veze

• Upoznaj pravoslavlje (2018): Pravoslavlje zapadnog obreda
• Orthodox Christianity (2016): In Defense of Western Rite Orthodoxy
• Western Rite Communities of the Russian Orthodox Church Outside Russia: Hierarchy
• Georgiй Maksimov (2010): Zapadnый obrяd v Severoamerikanskoй arhiepiskopii Antiohiйskogo Patriarhata