Južni krst (sazvežđe)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Južni krst
Sazvežđe
Južni krst
Spisak zvezda u sazvežđu Južni krst
Latinsko imeCrux
SkraćenicaCru
GenitivCrucis
SimbolizujeKrst
Rektascenzija12
Deklinacija−60
Površina68 kv. stepeni sq. deg. (88)
Najsjajnija zvezdaα Cru (0.87m)
Meteorski rojevi
Susedna
sazvežđa
Vidljivo u rasponu +20° i −90°.
U najboljem položaju za posmatranje u 21:00 čas u Maju.

Južni krst (lat. Crux) je najmanje od 88 modernih sazvežđa, a karakteristični oblik obrazuju četiri najsjajnije zvezde (nekad prikazano i pet). Sa tri strane je okruženo sazvežđem Kentaur i južno sazvežđem Muva. Vidljivo je samo sa južne hemisfere. Mornari su u stara vremena koristili Južni krst za navigaciju, jer se pomoću njega može odrediti jug.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Sjajne zvezde u Južnom krstu su bile poznate starim Grcima, gde ih je Ptolomej smatrao delom sazvežđa Kentaura.[1][2] Bile su potpuno vidljive sve do Britanije u četvrtom milenijumu pre nove ere. Međutim, precesija ravnodnevica je postepeno spuštala ove zvezde ispod evropskog horizonta, te su na kraju zaboravljene od strane stanovnika severnih geografskih širina.[3] Do 400. godine nove ere, zvezde u sazvežđu koje se sada zove Južni krst nikada se nisu dizale iznad horizonta u većem delu Evrope. Dante je možda znao za sazvežđe u 14. veku, jer opisuje asterizam od četiri sjajne zvezde na južnom nebu u svojoj Božanstvenoj komediji.[4][5] Njegov opis, međutim, može biti alegorijski, a sličnost sa sazvežđem slučajnost.[6]

Prikaz Južnog krsta na skici Žoa Farasa u maju 1500. godine

Venecijanski moreplovac iz 15. veka Alvise Kadamosto je zabeležio ono što je verovatno bio Južni krst na izlasku iz reke Gambija 1455. godine, nazvavši ga carro dell'ostro („južna kočija“). Međutim, Kadamostov prateći dijagram je bio netačan.[7][8] Istoričari uglavnom pripisuju zasluge Žoau Farasu[a] da je bio prvi Evropljanin koji je to ispravno prikazao. Faras je skicirao i opisao sazvežđe (nazvavši ga „As Guardas“) u pismu napisanom na plažama Brazila 1. maja 1500. portugalskom monarhu.[9][10]

Smatra se da je istraživač Amerigo Vespuči posmatrao ne samo Južni krst već i susednu maglinu Vreća uglja na svom drugom putovanju 1501–1502.[11]

Još jedan rani moderni opis koji jasno opisuje Južni krst kao zasebno sazvežđe pripisuje se Andrei Korsaliju, italijanskom moreplovcu koji je od 1515. do 1517. plovio u Kinu i Istočnu Indiju u ekspediciji koju je sponzirao kralj Manuel I. Korsali je 1516. napisao pismo monarhu opisujući svoja zapažanja južnog neba, koje je uključivalo prilično grubu mapu zvezda oko južnog nebeskog pola uključujući Južni krst i dva Magelanova oblaka viđena u spoljašnjoj orijentaciji, kao na globusu.[12][13]

Emeri Molineuk i Petar Plancije su takođe navedeni kao prvi uranografi (maperi neba) koji su Južni krst razlikovali kao zasebno sazvežđe; njihovi prikazi datiraju iz 1592. godine, prvi ga prikazuje na svom nebeskom globusu, a drugi na jednoj od malih nebeskih karata na njegovoj velikoj zidnoj karti. Oba autora su, međutim, zavisila od nepouzdanih izvora i postavila Južni krst u pogrešnu poziciju. Južni krst je prvi put prikazan u svom ispravnom položaju na nebeskim globusima Petara Plancija i Jodoka Hondijusa 1598. i 1600. Njegove zvezde je prvi put katalogizovao Frederik de Hautman, odvojeno od Kentaura, 1603. godine.[14] Sazvežđe su kasnije usvojili Jakob Barč 1624. i Avgustin Rojer 1679. Rojer se ponekad pogrešno navodi da je prvobitno razlikovao Južni krst.[2]

Karakteristike[uredi | uredi izvor]

Južni krst sa Novog Zelanda

Južni krst se graniči sa sazvežđem Kentaur (koje ga okružuje sa tri strane) na istoku, severu i zapadu i Muva na jugu. Pokriva 68 kvadratnih stepeni i 0,165% noćnog neba, najmanje je od 88 sazvežđa.[15] Skraćenica od tri slova za sazvežđe, koju je usvojila Međunarodna astronomska unija 1922. godine, je „Cru“.[16] Zvanične granice sazvežđa, koje je postavio belgijski astronom Ežen Delport 1930. godine, definisane su poligonom od četiri segmenta. U ekvatorijalnom koordinatnom sistemu, koordinate rektascenzije ovih granica se nalaze između 11h 56.13m i 12h 57.45m , dok su koordinate deklinacije između −55,68° i −64,70°.[17] Njegova celokupnost čini bar deo godine južno od 25. severne paralele.[18][b]

Vidljivost[uredi | uredi izvor]

Duboko izlaganje Južnog krsta, magline Vreća uglja i IC 2944

Južni krst je lako vidljiv sa južne hemisfere u praktično bilo koje doba godine. Takođe je vidljiv u blizini horizonta sa tropskih geografskih širina severne hemisfere nekoliko sati svake noći tokom severne zime i proleća. Na primer, vidljiv je iz Kankuna ili bilo kog drugog mesta na geografskoj širini 25 °CGŠ ili manje oko 22 časa uveče krajem aprila.[19][20] Postoji 5 glavnih zvezda. Zbog precesije, Južni kros će se u narednim milenijumima pomeriti bliže Južnom polu, do 67 stepeni južne deklinacije za sredinu sazvežđa. Međutim, do 14.000 godine Južni kros će biti vidljiv u većini delova Evrope i kontinentalnih Sjedinjenih Država, što će se proširiti na severnu Evropu do 18.000 godine, jer će biti na manje od 30 stepeni južne deklinacije.

Upotreba u navigaciji[uredi | uredi izvor]

Lociranje južnog nebeskog pola

Na južnoj hemisferi, Južni krst se često koristi za navigaciju na isti način na koji se Polaris koristi na severnoj hemisferi. Projektovanjem linije od γ do α Krsta (podnožje raspeća) približno 4 1⁄2 puta dalje daje tačku blizu južnog nebeskog pola[3] koji je takođe, slučajno, gde se seče okomita linija uzeta južno od osa istok-zapad od Alfa Kentaura do Beta Kentaura, koje su zvezde na sličnoj deklinaciji u odnosu na Krst i slične širine kao krst, ali veće magnitude.[21] Dokumentovano je da argentinski gauči koriste Južni krst za noćnu orijentaciju u Pampasima i Patagoniji.

Južni krst na zastavama[uredi | uredi izvor]

Sazvežđe južnog krsta se pojavljuje na mnogim zastavama i grbovima zemalja južne hemisfere kao što su:

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ João Faras was an astronomer and physician of King Manuel I of Portugal who accompanied Pedro Álvares Cabral in the discovery of Brazil in 1500
  2. ^ While parts of the constellation technically rise above the horizon to observers between 25°N and 34°N, stars within a few degrees of the horizon are to all intents and purposes unobservable.[18]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Pasachoff, J. M.; Menzel, D. H.; Tirion, W. (1992). R. T. Petarson, ur. A Field Guide to the Stars and Planets. The Peterson Field Guide Series. 15 (3 izd.). New York: Houghton Mifflin Company. str. 144. ISBN 0395537649. 
  2. ^ a b Staal 1988, str. 247.
  3. ^ a b Ridpath & Tirion 2017, str. 134–135.
  4. ^ Dante, Purgatorio, Canto I, lines 22-27, Hollander translation
    "I turned to the right and, fixing my attention
    on the other pole, I saw four stars
    not seen but by those first on earth.
    The very sky seemed to rejoice
    in their bright glittering. O widowed
    region of the north, denied that sight!"
  5. ^ Walker, J. J. (22. 12. 1881). „Dante and the Southern Cross”. Nature. 25 (636): 173. S2CID 4064727. doi:10.1038/025217b0 Slobodan pristup. 
  6. ^ Dante Alighieri (2003-05-27). The Divine Comedy. ISBN 9781101117996. 
  7. ^ Cadamosto, A. (c. 1465). Navigatione (1550 Ramusio izd.). str. 116r. „We likewise observed ... due south by compass, a constellation of six large bright stars, in the figure of a cross in this form ... we conjectured this to be the southern chariot, but could not expect to observe the principal star, as we had not yet lost sight of the north pole.” Cadamosto, A. (c. 1465). Navigatione (1811 Kerr izd.). str. 244. . However, no manuscript of Cadamosto's notebook has survived, only the printed version, and the errors in the diagram may be due to the printer's decision.
  8. ^ Dekker, Elly (1990). Annals of Science. 47. str. 530—533. 
  9. ^ Revista do Instituto Histórico e Geográfico Brasileiro. V. Rio de Janeiro. 1843. 
  10. ^ Dekker, Elly (1990). Annals of Science. 47. str. 533—535. 
  11. ^ Dekker, Elly (1990). Annals of Science. 47. str. 535—543. 
  12. ^ Dekker, Elly (1990). Annals of Science. 47. str. 545—548. 
  13. ^ „Letter to Giuliano de Medici”. State Library of New South Wales. c. 1516. Pristupljeno 1. 2. 2018. 
  14. ^ „Ian Ridpath's Star Tales – Crux”. Pristupljeno 5. 8. 2013. 
  15. ^ Bagnall, Philip M. (2012). The Star Atlas Companion: What You Need to Know about the Constellations. New York, New York: Springer. str. 183—87. ISBN 978-1-4614-0830-7. 
  16. ^ Russell, Henry Norris (1922). „The New International Symbols for the Constellations”. Popular Astronomy. 30: 469. Bibcode:1922PA.....30..469R. 
  17. ^ „Crux, Constellation Boundary”. The Constellations. International Astronomical Union. Pristupljeno 23. 6. 2014. 
  18. ^ a b Ian Ridpath. „Constellations: Andromeda–Indus”. Star Tales. self-published. Pristupljeno 23. 6. 2014. 
  19. ^ Pasachoff, Jay M (2000). Field Guide to the Stars and Planets. Houghton Miflin. str. 67. ISBN 978-0-395-93431-9. 
  20. ^ „Ian Ridpath.com: Constellations”. Pristupljeno 2015-09-29. 
  21. ^ Grainger, DH (1969). Don't die in the Bundu (8th izd.). Cape Town. str. 84—86. ISBN 0-86978-056-5. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Južni krst na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јужни_крст_(сазвежђе)&oldid=27557212”