Dagestan

Republika Dagestan rus. Республика Дагестан avar. Дагъистаналъул Республика agul. Республика Дагъустан azer. Дагестан Республикаси darg. Дагъистала Республика kum. Дагъыстан Республикасы lezg. Республика Дагъустан lač . Дагъусттаннал Республика rut. Республика Дагъустан tab. Дагъустандан Республика čeč. ДегIестан Республика cah. Республика Дагъустан
Zastava Grb
Država	Rusija
Federalni okrug	Severnokavkaski
Glavni grad	Mahačkala
Predsednik vlade	Vladimir Vasiljev (JR)
Površina	50.300 km2
Stanovništvo	2014.
— broj st.	2.963.918
— gustina st.	58,92 st./km2
Zvanični veb-sajt

Dagestan, ili zvanično Republika Dagestan (rus. Респу́блика Дагеста́н) je konstitutivni subjekt Ruske Federacije sa statusom republike na prostoru Severnog Kavkaza.

Glavni grad republike je grad Mahačkala.

To je najveća ruska republika na severnom Kavkazu, kako po površini tako i po broju stanovnika. Dagestan ima površinu od 50.300 km².

Etimologija

Teritorija savremenog Dagestana je uglavnom planinska. Iz istorijske literature, a koja govori o ovoj teritoriji ili narodima u njoj, obično je nazivana planinkom zemljom na raznim jezicima.

Zvanični naziv Dagestan poznat je od 17. veka i znači „planinska zemlja”, od turkijskog dag — „planina” i persijskog stan — „zemlja”. U istočnim delovima Dagestana, ovu republiku nazivaju i Lezgistanom.

Geografija

Topografska mapa Dagestana

Istorija

Mapa antičke Kavkaske Albanije

Dagestanac, slika iz 1907-1915. godine

Najstariji zapisi o regionu govore da je jug Dagestana zauzimala antička država Kavkaska Albanija, čija je prestonica bio današnji dagestanski grad Derbent. Severne delove Dagestana kontrolisala je, u to vreme, konfederacija paganskih plemena. U 1. veku Kavkaska Albanija je vladala današnjim Azerbejdžanom i područjem nastanjenim Lezginima. Njeni stanovnici su se borili sa Rimljanima i Persijancima i rano su prešli u hrišćanstvo.

Persijski Sasanidi su u 5. veku sagradili u Derbentu jaku tvrđavu zvanu Kaspijska vrata, dok su severni deo Dagestana zauzeli Huni, a posle njih Avari. Avarska hrišćanska država zvana Sarir je postojala u Dagestanu od 5. do 12. veka, u početku u senci Hazarije i halifata, sve do 9. veka, kada je uspostavila sopstvenu dominaciju nad regionom. Arapi su u 7. veku pobedili Persijance i sukobili se sa Hazarima oko kontrole Dagestana. Pod arapskim uticajem, islam postaje prihvaćen kao religija u gradskim centrima, a zatim se širi i u planinska područja. Avarska država konačno nestaje u 12. veku, a lokalno hrišćanstvo nestaje do 15. veka.

Na području Dagestana se zatim uspostavlja nova muslimanska država poznata kao Avarski kanat, koja je sklapala saveze sa Zlatnom hordom i Mongolima, podržavajući njihove razorne invazije. U 18. veku, Ruski car Petar Veliki je anektirao primorske delove Dagestana, ali su oni vraćeni Persiji 1735. godine, da bi ih Rusija ponovo zauzela 1796. godine. Avarski kanat se, 1803. godine, dobrovoljno uključuje u Rusko carstvo, ali pošto je ruska uprava razočarala Dagestance, došlo je do izbijanja pobuna tokom 19. veka, za vreme kojih je formirana država poznata kao Kavkaski imamat. Vođe imamata bili su Gazi Muhamed (1828—1832), Gamzat beg (1832—1834) i Šamil (1834—1859). Kavkaski rat je trajao do 1864, kada je Šamil uhvaćen, a Avarski kanat ukinut. Dagestan i Čečenija su se ponovo pobunile protiv Rusije tokom Rusko-turskog rata (1877—1878), ali je pobuna ugušena.

Od 1917. do 1920. godine, region je bio deo kratkotrajne Planinske republike severnog Kavkaza, da bi 1921. godine bila formirana Dagestanska Autonomna Sovjetska Socijalistička Republika. Tokom 1999. godine, grupa muslimanskih fundamentalista iz Čečenije predvođena Šamilom Basajevim izvršila je napad na Dagestan, tokom kojeg je poginulo nekoliko stotina boraca i civila. Ovaj napad je Rusija iskoristila kao povod za invaziju na Čečeniju iste godine.

Stanovništvo

Veći gradovi Dagestana

Etnička mapa Dagestana: 1 - mešovito stanovništvo; 2 - Avari; 3 - Darginci; 4 - Lezgini; 5 - Lakci; 6 - Tabasarani; 7 - Aguli; 8 - Rutulci; 9 - Cahuri; 10 - Kumici; 11 - Nogajci; 12 - Azeri; 13 - Rusi

Kretanje broja stanovnika

1989.	2002.	2010.
1,802,579	2,576,531	2,910,249

Dagestan ima 2.576.531 stanovnika i predstavlja izrazito mešovitu višenacionalnu sredinu u kojoj, prema popisu iz 2002. godine, oko 75% stanovništva čine narodi severoistočnog kavkaskog porekla (Avari, Darginci, Lezgini, Lakci, Tabasarani, Čečeni, itd), zatim oko 20% stanovništva narodi turkijskog porekla (Kumici, Nogajci, Azeri), dok oko 5% stanovništva čine Rusi.

Pojedinačno gledano, u Dagestanu su najbrojniji sledeći narodi (prema popisu iz 2002. godine):

• Avari = 758.438 (29,4%)
• Darginci = 425.526 (16,5%)
• Kumici = 365.804 (14,2%)
• Lezgini = 336.698 (13,1%)
• Lakci = 139.732 (5,4%)
• Rusi = 120.875 (4,7%)
• Azeri = 111.656 (4,3%)
• Tabasarani = 111.152 (4,3%)
• Čečeni = 87.867 (3,4%)
• Nogajci = 38.168 (1,5%)

Jezici

Službeni jezik je ruski, a govori se preko 30 lokalnih jezika.

Religija

90,7% stanovništva Dagestana čine muslimani, a 9,3% su hrišćani.

Najveći gradovi

Izvor: Rosstat (2010)
	№	Grad	Populacija
Mahačkala Hasavjurt	1.	Mahačkala	577.990	Derbent Kaspijsk
	2.	Hasavjurt	133.929
	3.	Derbent	119.961
	4.	Kaspijsk	103.914
	5.	Bujnaksk	65.735
	6.	Izberbaš	56.301
	7.	Kizljar	47.886
	8.	Kiziljurt	32.988
	9.	Dagestanskije Agnji	27.923
	10.	Južno-Suhokumsk	10.035

Kao i sam Dagestan, i ovi gradovi su uglavnom etnički mešoviti: Avari čine apsolutnu etničku većinu (62%) u gradu Kiziljurt, a relativnu etničku većinu u gradovima Mahačkala (21%) i Bujnaksk (43%). Darginci čine apsolutnu etničku većinu u gradu Izerbaš (58%), a relativnu etničku većinu u gradu Kaspijsk (20%). U gradu Dagestanskie Ogni relativnu etničku većinu čine Tabasarani (33%), u gradu Kizljaru apsolutnu etničku većinu čine Rusi (50%), u gradu Hasavjurtu relativnu etničku većinu čine Čečeni (35%), a u gradu Derbentu relativnu etničku većinu čine Azeri (30%).

Vidi još

• Administrativna podela Rusije