Ečka
Ečka | |
|---|---|
 Pravoslavna crkva u Ečki | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Srednjobanatski |
| Grad | Zrenjanin |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  3.999 |
| — gustina | 156/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 18′ 57″ S; 20° 26′ 32″ I / 45.315933° S; 20.442302° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 71 m |
| Površina | 25,5 km2 |
.svg)  Ečka Ečka na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 23203 |
| Pozivni broj | 023 |
| Registarska oznaka | ZR |
Ečka (rum. Ecica, mađ. Écska или Német-Écska, nem. Deutsch-Etschka) je naselje grada Zrenjanina u Srednjobanatskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 3406 stanovnika.
Ovde se nalazi Ikonostas i tronovi rumunske pravoslavne crkve u Ečki kao spomenik kulture. Ovde se održava Umetnička kolonija Ečka.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Istorija Ečke i cele okoline, kao i položaj, jasno govore da su i u davnoj istorijskoj prošlosti na ovim prostorima postojali maksimalni uslovi za stalni boravak i život ljudi. Na osnovu ovoga nameće se zaključak da su ovo područje naseljavali ljudi još početkom nove ere. U prilog ovome govore i brojni arheološki lokaliteti koji se nalaze u atarima Mužlje, Botoša, Zrenjanina, Perleza i slično. Dokazano je da su na teritoriji Ečke i njene okoline još pre nove ere živela ilirska, sarmatska, dačanska i druga plemena. Takođe je naučno dokazano da je krajem III pa do sredine IV veka živelo brojno sarmatsko pleme Roksalani. Do sada se ne raspolaže dokazima da je na mestu današnjeg sela, naučno potvrđenim, postojalo pre početka XVII veka neko stalno ljudsko naselje. Na osnovu dosadašnjih istraživanja ustanovljeno je da se na jednoj karti jugozapadnog Banata iz 1553. godine pominju od stalnih naselja samo Bečkerek, Perlez, Jankov Most i Sarča.
Ovo govori da Ečka u to vreme nije postojala. Kada su 1718. godine na osnovu Požarevačkog mira Turci proterani iz ovih krajeva Banata nastaje veći broj novih sela, a ni među tim novo nastalim selima ne pominje se Ečka. Ova dva podatka govore da je ona najverovatnije nastala u XVII veku. O ovome govori i istorijski spis, tj. dekret cara Karla III od 12. septembra 1718. godine, kojim Ečka i druga okolna sela ulaze u sastav Bečkerečkog dištrikta. Ečka je 1764. godine pravoslavna parohija u Bečkerečkom protoprezviratu.[1] Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto Ečka pripada Tamiškom okrugu, Bečkerečkog distrikta. Stanovništvo je tada bilo srpsko.[2]
Ovde je nekada bilo sedište vlastelinstva grofova Lazar. Lazar Lukač, poreklom Jermenin iz Erdelja, kupio je 1781. godine ogromne posede od bečkog dvora i bio rodonačelnik porodice koja je punih 160 godine vladala Ečkom. Njihov dvorac "Kaštel", podignut u engleskom stilu, postao je centar društvenog života veći i od samog Bečkereka. Prema predanju na širokoj Panonskoj ravnici tokom svojih pohoda na Rimsko carstvo svoje šatore je upravo ovde rasprostro Atila Hunski, poznat u istoriji kao Bič Božiji. Ime Ečke se vezuje za ime njegove žene, a prema nekim legendama i prema imenu ćerke koja je na ovom mestu u ranoj mladosti preminula.
O poreklu naziva mesta nema tačnih podataka. Postoje samo legende. Jedna od tih legendi kaže da je mesto dobilo ime po imenu žene hunskog vođe Atile, zvanog „Bič božiji“.[3] Druga, veoma slična, legenda kaže da je u tom istom hunskom logoru, umrla Atilina ćerka Ečka od groznice te da je ožalošćeni otac celom kraju dao njeno ime.
Postoje i druga tumačenja koja se temelje na latinskim rečima koje označavaju pojmove: rečna okuka (meandra) i most, kao i rumunskoj reči sa značenjem „iver“. Mađarska vlastela, nastojeći da sprovedu mađarizaciju u današnjoj Vojvodini, menjala je nemađarska imena naselja. Ovo nije mimoišlo ni Ečku. Ona je posebnim dekreto 1843. godine dobila mađarski naziv Ečehida. Ovaj postupak je izazvao veliko ogorčenje stanovništva rumunske i srpske narodnosti, pa je ono decenijama, pišući žalbe i šaljući delegacije razni predstavnicima vlasti, pokušalo da selu vrati naziv. Pošto je sve bilo uzalud Rumuni i Srbi su 2. maja 1911. godine izabrali tročlanu delegaciju i poslala je u Budimpeštu da od ministra unutrašnjih poslova traži da se selu vrati stari naziv Stara Ečka (Ečka — veke). Delegacija je uspešno izvršila posao pa je ministarstvo unutrašnjih poslova svojom naredbom od 16. januara 1912. godine selu vratila tako dugo traženi naziv — Stara Ečka.
Naseljavanje sela i njegova starost gube se u maglama prošlosti, što je ujedno slučaj i sa velikim broje drugih vojvođanskih naselja. činjenice govore da je ono nastalo u XII veku u vreme turske vladavine, u vreme velikih istorijskih događaja koji su se odigravali u ovim krajevima Ugarske. Austrijski car Karl III 1716. godine započinje kolonizaciju Banata, koja je trajala skoro 140 godina, i naseljava ga Švabama iz Bavarske, Nemaca, Rumuna, Francuzia, Bugara i dr. Potrebno je napomenuti da je u vreme kolonizacije u Banatu, pa i u Ečki, bio nastanjen dosta veliki broj Srba, koji su u ove krajeve došli u manjem delu sredinom XV veka, a većinom u vreme Velike seobe Srba 1690. godine pod vođstvom patrijarha Arsenija Čarnojevića.
Godine 1773. u Ečki je popisano 139 domaćinstava, među kojima je pola Srba, a pola kolonizovanih Rumuna (koji stižu počev od 1758). Kada selo postaje deo spahiluka, Srbi se u najvećem broju iseljavaju 1783. godine u okolna graničarska sela, najviše u Čentu. Spahija Lukač je na mesto iseljenih Srba planski doseljavao Rumune na svoj posed iz mesta Macedonije (1772?).[4] Ostala je u Rumunskoj Ečki (kako se zvala ta opština) malobrojna grupa srpskih vernika okupljenih oko crkve. Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u Ečki su bila tri sveštenika. Parosi, duhovnik pop Hristifor Simeonović (rukop. 1751), pop Nikolaje Teonić (1788) i đakon Jovan Simeonović (1792) služili su se srpskim i rumunskim jezikom.[5]
Vasilije Dimitrijević ečanski trgovac, pominje se 1829. godine kao trgovac i pretplatnik jedne srpske knjige. Iste godine i Jovan Dimitrijević trgovac je kupac knjige.[6] Trgovci iz Ečke Vasilije i Jovan Dimitrijević su bili pretplatnici kalendara "Serbska pčela" za 1831. godinu. Vasilije Demetrović kasir u Ečki, kupio je srpski kaldar "Serbska pčela" za 1832. godinu. Radovan je bio 1860. godine knez u Ečki.
Po pisanju novina, desio se 11. aprila 1858. godine veliki požar u Ečki. Izgorelo je 40 domova sa svim stajama.[7]
Po ugarskom zvaničnom popisu iz 1857. godine u Rumunskoj Ečki živelo je 2587 stanovnika. Od toga većinu su činili pravoslavni Rumuni sa 2240, a Srbi sa samo 320 stanovnika.[8] Po popisu iz 1867. godine broj Srba u Ečki je ravno 300. Otvorio je u Ečki 1887. godine apoteku Milan Putić.[9] Po crkvenom izvoru krajem 1891. godine u Ečki je bilo sledeće stanje: jedna pravoslavna crkva, jedan sveštenik, 216 Srba pravoslavaca, 38 bračnih parova, 41 kuća, rodilo se te godine 17, umrlo sedam, venčanja su bila dva.[10]
Nemci katolici istovremeno čine homogeno naselje zvano Nemačka Ečka.
Početkom 1924. godine u Ečki je došlo do seobe stanovnika. U novoosnovano selo koje je dobilo naziv Stajićevo preselile su se gotovo sve srpske porodice, tako da ih je u selu ostalo jedva tridesetak. Posle oslobođenja (1945) selo je kao i cela zemlja, počelo naglo da se razvija, tako da se od tog perioda razvilo više nego za sve vreme svog postojanja, što je dovelo do novog doseljavanja Srba u Ečku.
Crkveni život i školstvo u Rumunskoj Ečki[uredi | uredi izvor]
Pravoslavni vernici, Srbi i Rumuni su bili okupljeni oko crkve posvećene prazniku Letnjem Sv. Nikoli u Rumunskoj Ečki do 1874. godine. Stara pravoslavna crkva malih dimenzija, podignuta 1711. godine, i danas postoji i pripada Srbima. Nova velika zajednička pravoslavna crkva završena je 1786. godine, a ikonostas u njoj delo je ikonopisca iz Bečkereka, Teodora Popovića. Tu crkvu su kao narod u većini, dobili ečanski pravoslavni Rumuni. Zajedničko je samo pravoslavno groblje.
Pravoslavni paroh u Ečki i kupac jedne srpske knjige bio je 1809. godine pop Nikolaj Meonić.[11] Kupci praktične srpske knjige o pčelarstvu bili su 1860. godine Ečkani: pop Dimitrije Murgulov, pop Mojsije Magdić učitelj i Pavle Dimitrijević trgovac.[12]
Od mađarske bune 1848. godine počinje pored nacionalnog, i razdvajanje u kanonskom crkvenom pogledu. Prevlast rumunskih vernika nakon masovnog iseljenja Srba, uslovila je najpre dvojezično bogosluženje - služeno je u crkvi naizmenično na oba jezika. Srpski pojci su u novoj crkvi sedeli u levoj, a rumunski u desnoj pevnici.
Deobna stvar za Rumunima došla je pred Srpski crkveno-narodni sabor na rešavanje 1870. godine, i to je pitanje pokrenula opština Ečka, tražeći da njena parohija bude izuzeta iz Rumunske eparhije.[13] Odvojili su se Srbi i Rumuni 1874. godine[14], a nakon zakonite deobe, od 1877. godine, postoji pored rumunske kao samostalne, i Srpska pravoslavna crkvena opština Ečka. Rumunski pravoslavci su ostali u većoj novijoj crkvi, a Srbima kao malobrojnoj grupi je pripala stara mala crkva, navodno građena 1711. godine, sudeći po uklesanom natpisu na zidu.[15] Ečanska srpska crkva je značajna zbog zografskih ikona u njoj, delo braće Šerbana i Nedeljka Popovića iz 1744. godine. Srbi su dobili jednu parohijsku sesiju, a novac su opredelili za fond iz kojeg će izdržavati jednog sveštenika.
Dvojica srpskih sveštenika rođeni Ečkani, u vreme deobe su se različito opredelila: Kiril Magdić (1812-1881) - prvobitno kao Kiril Magdu, je prešao kod Rumuna, a Dimitrije Murgulović (1816-1880) - kao sin Simeona Murgua (učitelja iz Vršca) nastavlja rad u srpskoj crkvi, zajedno sa zetom Svetozarem Teodorovićem. Pop Svetozar Teodorović je sveštenik i srpski učitelj u Ečki i 1907. godine. On je rođen 1855. godine u Kovilj-Sentivanu, a završio je gimnaziju i bogosloviju u Karlovcima 1878. godine. Na molbu obolelog pope Murgulovića, Temišvarska konzistorija ga je postavila prvo za administratora 1879. godine.[16] Služio je 28 godina u ečanskoj parohiji, bio član eparhijske konzistorije. Bavio se književnošću, pisao dopise i članke za srpske listove. Mada su se podeli i ljudski i zakonski do 1884. godine nije bilo među Srbima i Rumunima svađe. Te godine su Rumuni dobili još jednog sveštenika (drugog), mladog pop Petra Popovića iz banatskog Novog Sela. Petrović je uneo "zlu krv" u Rumunsku Ečku, podstičući razlike i netrpeljivost prema malobrojnim Srbima.[14] Godine 1905. u Ečki nema školskog zdanja srpske veroispovedne škole, nastava se izvodi u parohijskom domu. Učitelj je pop Svetozar Teodorović, a redovnu nastavu je pratilo osmoro dece, a poftornu sedam đaka starijeg uzrasta.[17] Pop Dimitrije je imao dva muška potomka, od kojih je Ljuba bio sanitetski poručnik u srpskoj vojsci (u Srbiji), a Đura profesor gimnazije (u Rusiji)[18]. Školovanje Ljubino (medicinara) u Pešti stipendirao je Jarkovčan, trgovac Jaša Vekecki, sa svojim zetom Kuzmanom Mundžićem iz Velikog Bečkereka.[19] Đura se javlja 1870. godine kao svršeni bogoslov privremeno u Neuzini, pretplatnik jedne Vukove knjige.[20] Đura Murgulović (umro 1882. godine) kao pitomac Srpskog crkveno-narodnog sabora u Sremskim Karlovcima, završio je kijevsku Duhovnu akademiju i ostao u Rusiji, gde je predavao u Sumskoj velikoj gimnaziji. Bio je stalni dopisnik novosadske "Zastave" iz Rusije.[18]
Po srpskom izvoru iz 1905. godine navodi se da u Rumunskoj Ečki, postoji srpska pravoslavna crkvena opština. Rumunska Ečka je po statusu mala opština, u Velikobečkerečkom političkom srezu. Tu živi 2858 stanovnika pravoslavaca pretežno, u 508 domova. Srba je malo; ima ih 206 pravoslavnih duša (ili 7,2%) sa 43 kuće. Od srpskih javnih zdanja samo je pravoslavna crkva. Na čelu crkvene opštine je tada predsednik pop Svetozar Teodorović, perovođa Paja Sabovljev i staratelj Joca Gađanski. Parohijsko novo srpsko zvanje je osnovano 1874. godine, kada su i srpske crkvene matrikule zavedene. To je bila parohija najniže šeste platežne klase, sa parohijskim domom i parohijskom zemljišnom sesijom od 30 kj zemlje. Crkva je tada u dobrom stanju, sa ograđenom portom. Crkveno-opštinski posed je iznosio 30 kj. zemlje.[21]
Grb grofovske porodice Lazar-Harnonkurt pred kaštelom u Ečki Razvoj Ečke počinje dolaskom grofa Lazara Lukača iz Erdelja koji na velikom imanju početkom 19. veka podiže lovački dvorac Kaštel. Godine 1908. grof Feliks Harnokurt iz Ečke bio je drugi na listi najbogatijih virilaca Torontalske županije (iza grofa Čekonića) sa poreskom osnovicom 86784 krune. Kaštel je menjao više vlasnika do sada, i propadao je u celini. Decenijama je tavorio kao restoran sa menijem, u kojem su dominirali lovački i ribolovački specijaliteti. Bolji dani nastupili su od skoro, kada ga je kupio biznismen dr Stupar, i pretvorio u elitni lovački dvorac-hotel. Danas je Ečka tipično ravničarsko banatsko naselje sa prelepim restauriranim dvorcem, Rimokatoličkom neoromanskom crkvom (vredna umetnička dela flamanskih slikara u unutrašnjosti), Rumunska pravoslavna crkva Građena je u neoklasicističkom stilu, u periodu 1844-1850. godine. i malom Srpskom pravoslavnom crkvom Sv. Nikole. Ovo je najstariji i najznačajniji objekat u selu je izgrađen 1711. godine. koja spada u najstarije u Vojvodini.[22] Kaštel Ečka je građen u stilu engleskih lovačkih dvoraca. Dvorac je podigla porodica Lazar a na svečanom otvaranju dvorca 29. avgusta 1820. svirao je čuveni Franc List. Danas je ovo staro zdanje potpuno renovirano i pretvoreno u hotel.
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Ečka živi 3638 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,5 godina (38,0 kod muškaraca i 41,0 kod žena). U naselju ima 1564 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,89.
Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 14 | 26 | ||
| 80+ | 21 | 62 | ||
| 75—79 | 40 | 77 | ||
| 70—74 | 74 | 106 | ||
| 65—69 | 129 | 154 | ||
| 60—64 | 125 | 132 | ||
| 55—59 | 122 | 138 | ||
| 50—54 | 174 | 177 | ||
| 45—49 | 198 | 189 | ||
| 40—44 | 151 | 152 | ||
| 35—39 | 168 | 153 | ||
| 30—34 | 151 | 144 | ||
| 25—29 | 182 | 139 | ||
| 20—24 | 148 | 144 | ||
| 15—19 | 167 | 142 | ||
| 10—14 | 140 | 114 | ||
| 5—9 | 112 | 126 | ||
| 0—4 | 106 | 116 | ||
| Prosek : | 38,0 | 41,0 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.864 | 554 | 1.130 | 93 | 79 | 8 |
| Ženski | 1.935 | 343 | 1.144 | 359 | 85 | 4 |
| UKUPNO | 3.799 | 897 | 2.274 | 452 | 164 | 12 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 874 | 189 | 9 | 11 | 308 |
| Ženski | 520 | 103 | 9 | 2 | 138 |
| UKUPNO | 1.394 | 292 | 18 | 13 | 446 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 16 | 85 | 58 | 25 | 51 |
| Ženski | 4 | 6 | 89 | 29 | 9 |
| UKUPNO | 20 | 91 | 147 | 54 | 60 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 2 | 11 | 43 | 19 | 12 |
| Ženski | 8 | 2 | 19 | 32 | 54 |
| UKUPNO | 10 | 13 | 62 | 51 | 66 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 14 | 1 | 0 | 20 | |
| Ženski | 6 | 0 | 0 | 10 | |
| UKUPNO | 20 | 1 | 0 | 30 | |
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Vodotoranj u Ečki -
Zamak Ečka, sagrađen 1820. -
Glavna ulica -
Rumunska pravoslavna crkva -
Ulaz u katoličko groblje -
Katolička crkva -
Srpska pravoslavna crkva, sagrađena 1711.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ „Politika”, 20. jun 1939
- ^ "Zastava", Novi Sad 14/26. februar 1884. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
- ^ Jovan Čokerljan: "Ogledalo", Pešta 1829. godine
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1858. godine
- ^ "Srpski letopis", Novi Sad 1865. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1887. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ "Novij Plutarh ili opisanie slavnejsi ljudi..." prevod, Budim 1809. godine
- ^ Filip Đorđević: "Pčelar", Novi Sad 1860. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1902. godina
- ^ a b "Zastava", Novi Sad 1884. godine
- ^ Ervin Gazdag, Miron Grgić, Vasilije P. Novak: "Ečka - mala istorija Banata", Zrenjanin 2012. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1879. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ a b "Zastava", Novi Sad 1882. godine
- ^ "Zastava", Pešta 1869. godine
- ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narodne pripovetke", Beč 1870. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Banaterra eciklopedija Banata(2006)
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
