Izbeglice iz grčkog građanskog rata

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Tokom i nakon Grčkog građanskog rata 1946–1949, pripadnici i/ili pristalice poraženih komunističkih snaga pobegle su iz Grčke kao političke izbeglice. Kolaps Demokratske armije Grčke i naknadna evakuacija Komunističke partije Grčke u Taškent 1949. doveli su do napuštanja zemlje na hiljade ljudi. Procenjuje se da je do 1949. preko 100.000 ljudi otišlo iz Grčke u Jugoslaviju i istočni blok, posebno u SSSR i Čehoslovačku. To uključuje desetine hiljada dece izbeglica koje je Partija nasilno evakuisala.[1] Rat je izazvao široka razaranja širom Grčke, a posebno u regionima Makedonije i Epira, zbog čega su mnogi ljudi nastavili da napuštaju zemlju čak i nakon što je završio.

Rat[uredi | uredi izvor]

Nakon što su invazione sile Osovine poražene, odmah su izbile borbe između Demokratske armije Grčke i grčke vlade koja se vratila iz egzila. Mnogi ljudi su odlučili da vrate svoju odanost onome što su smatrali zakonitom vladom Grčke. Ubrzo je izbio Grčki građanski rat između dve suprotstavljene strane. Mnogi seljaci, levičari, socijalisti, pontijski Grci, kavkaski Grci, etničke manjine iz severne Grčke poput slovenskih Makedonaca i ideološki komunisti pridružili su se borbi na strani Partije i Armije. Podrška Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i Socijalističke Narodne Republike Albanije pomogla je Demokratskoj vojsci Grčke da nastavi svoju borbu. Vojska je u velikoj meri regrutovala zajednicu u Makedoniji. Procenjuje se da su do 1949. od 40 do 60 procenata pripadnika vojske činili slovenski Makedonci ili od 11.000–14.000 borbenih snaga Partije. S obzirom na njihovu važnu ulogu u bici, Partija je promenila svoju politiku prema njima.[2] Na petom plenumu Partije, 31. januara 1949. godine doneta je rezolucija kojom se proglašava da će posle pobede slovenski Makedonci naći svoju „nacionalnu obnovu“ u okviru ujedinjene grčke države. Iako su dali ključni doprinos ratnim naporima Komunističke partije Grčke, njihov doprinos nije bio dovoljan da preokrene tok.

Do proleća 1947. komunističke snage su kontrolisale veći deo grčkih ruralnih područja, ali tek treba da postignu značajnu podršku u gradovima. U isto vreme, mnogi grčki zatvori bili su puni partizana Vojske, članova Fronta i drugih prokomunističkih građana. Hiljade ljudi pogubljeno je zbog tvrdnji da su počinili zverstva nad grčkom državom. Nakon poraza Demokratske armije na Peloponezu, novi talas terora proširio se na područja pod kontrolom vlade Atine. Privremena vlada, sa sedištem na planini Vice, ubrzo je odlučila da svu decu uzrasta od 2 do 14 godina evakuiše iz svih oblasti koje je kontrolisala Privremena vlada, od kojih su većina bila iz makedonskih porodica. Do 1948. oblasti koje je kontrolisala Privremena vlada svedene su na ruralnu grčku Makedoniju i Epir. Ubrzo su mnogi ranjeni partizani i stariji ljudi zajedno sa decom izbeglicama evakuisani u Narodnu Republiku Albaniju. Nakon 1948. godine jugoslovenska vlada je odlučila da zatvori jugoslovensko-grčku granicu, što je zauzvrat navelo mnoge protitovske snage u Narodnooslobodilačkom frontu da pobegnu u Jugoslaviju. Uprkos tome, slovenski Makedonci su nastavili da se bore u redovima Demokratske armije. Prema nekim procenama, do 1948. Slovenski Makedonci su činili preko 30% borbenih snaga Demokratske armije ali je Komunistička partija osporila ove procene. Nakon toga, Nacionalna armija je počela da konsoliduje svoju kontrolu u oblastima koje je pretһodno kontrolisala Privremena vlada. Mnoga sela su uništena u borbama, a raseljeni seljani su često bežali iz zemlje preko Albanije u Jugoslaviju. Jedan slučaj je selo Pimenikon (Babčor) u regionu Kastorije koje su navodno eliminisali grčki bombarderi 1948. godine, raselivši stotine ljudi. U to vreme Demokratska armija je efektivno kontrolisala delove severne Grčke, zajedno sa oblastima Makedonije gde su Makedonci predstavljali jasnu većinu, zajedno sa velikim delom Epira.[3] Početkom 1949. povećana američka pomoć Narodnoj armiji, raskol Tito-Staljin, problemi sa regrutovanjem za Demokratsku armiju, kao i veliki porazi na ostrvima i na Peloponezu, pomogli su da se destabilizuje položaj Armije.

Mnogi ljudi su pobegli zbog kolapsa Demokratske armije a takođe se tvrdi da su mnogi Sloveni Makedonci pobegli da bi izbegli mogući progon od strane Nacionalne armije koja je napredovala. Egzodus Makedonaca iz Grčke bio je iskustvo etničkih Makedonaca koji su napustili Grčku kao rezultat građanskog rata, posebno u Severnoj Makedoniji i etničkoj makedonskoj dijaspori. Partija tvrdi da je ukupan broj političkih izbeglica bio 55.881 a procenjuje se da je 28.000–32.000 dece evakuisano tokom Grčkog građanskog rata.[4][5] U dokumentu SFRJ iz 1951. godine stoji da je ukupan broj slovenskih Makedonaca koji su napustili Grčku tokom građanskog rata bio 28.595 dok neki etnički makedonski izvori navode da je broj izbeglica iznosio preko 213.000. Međutim, obelodanjeni dokumenti CIA ukazuju da je grčka vlada bila voljna da prebaci 50.000 etničkih Makedonaca u Jugoslaviju iz Grčke 1953. godine. Tokom rata hiljade komunista je ubijeno, zatvoreno ili im je imovina konfiskovana. Štab Demokratske armije u Grčkoj izvestio je da je od sredine 1945. do 20. maja 1947. samo u Zapadnoj Makedoniji mučeno 13.259, zatvoreno 3.215, a pogubljeno 268 bez suđenja. U istom periodu spaljeno je 1.891, a opljačkano 1.553, a silom je preseljeno 13.553 ljudi. Od mnogih Makedonaca koji su bili zatvoreni, mnogi bi često formirali svoje grupe u zatvorima.[6] Tvrdi se da su se grčki logori nalazili na ostrvima Ikarija i Makronisos, zatvor Averof kod Atine i zatvori u Solunu i Larisi.

Deca izbeglice[uredi | uredi izvor]

Dana 4. marta 1948. komunistički medij „Radio Slobodna Grčka” objavio je da će sva deca mlađa od 15 godina biti evakuisana iz oblasti pod kontrolom Privremene vlade. Starije žene su dobile instrukcije da decu prevedu preko granice u Jugoslaviju i Albaniju, dok su mlađe žene otišle sa partizanima u brda. Udovice poginulih partizana ubrzo su postale surogat majke za decu i pomagale im na njihovom putu u Istočni blok. Mnogima su evakuisana i deca. Do 1948. desetine dece su već umrle od neuhranjenosti, bolesti i od raznih povreda. Procenjuje se da je 8.000 dece odvedeno iz oblasti Kastorije u narednim nedeljama.[7] Deca su raspoređena u grupe i krenula ka albanskoj granici. Partizanski staratelji (često mlade žene i muškarci) morali su da pomažu i podržavaju decu dok su bežala od građanskog rata.

Deca izbeglice beže preko granice
Izbeglice

Hiljade grčko-makedonske, pontijske grčke, kavkaske grčke, slovenske makedonske i cincarske dece evakuisano je iz područja pod komunističkom kontrolom. Izveštaj Specijalnog komiteta Ujedinjenih nacija za Balkan potvrđuje da su sela sa etničkim (slovenskim) makedonskim stanovništvom bila daleko spremnija da dozvole evakuaciju svoje dece. Oni su sada poznati kao Decata Begalci („deca izbeglica“) u Severnoj Makedoniji i etničkoj makedonskoj dijaspori.[8] Procenjuje se da je 1948. i 1949. godine evakuisano od 28.000 do 32.000 dece. Izuzeci su napravljeni za decu mlađu od dve ili tri godine koja su ostala sa majkama, dok bi ostatak trebalo da bude evakuisan. Do 1950. godine mnoga od ove dece su bila rasprostranjena po celom Istočnom bloku. U Rumuniji je bilo 5.132 dece, u Čehoslovačkoj 4.148, u Poljskoj 3.590, u Mađarskoj 2.859, a 672 je evakuisano u Bugarsku.[3]

Zvanični grčki stav je bio da su ovu decu komunisti nasilno oduzeli roditeljima da bi bila vaspitana u socijalističkom sistemu. Otmicu dece grčki istoričari i političari nazivaju Paidomazoma (Παιδομαζωμα), aludirajući na osmanski danak u krvi. Termin „politička izbeglica“ je bio nejasan i u nekim slučajevima obmanjujući u slučaju Grčkog građanskog rata, i uključuje različite kategorije ljudi. Teško je utvrditi broj ljudi koji su napustili Grčku zbog „opravdanog straha od progona na osnovu rase, vere, nacionalnosti, društvene klase ili političkih uverenja“, jer Ženevska konvencija iz 1951. predviđa određivanje izbeglice. Mnogi ljudi su otišli dobrovoljno, a drugi su bili primorani da slede gerilce u istočnoj Evropi.[9]

Evakuacije[uredi | uredi izvor]

Početkom 1949. situacija za komuniste je postala teška. Grčko-jugoslovenska granica je zatvorena i grupe izbeglica beže preko albanske granice. Odavde bi se raspršili u ostatak istočnog bloka. Mnogi partizani nisu preživeli put koji je usledio, a mnogi su poginuli. Potaknula ih je nada da će se boriti za Grčku komunističku partiju i Demokratsku armiju Grčke iz drugih delova sveta. Mnogi drugi su bili izbeglice čiji su domovi i preduzeća uništeni tokom građanskog rata. Druge su vladine snage ipak proterale zbog saradnje sa bugarskom Ohranom tokom rata. Hiljade ljudi pobeglo je preko granice pre nego što je grčka vlada uspela da ponovo uspostavi kontrolu na teritoriji koju su držali komunisti. Hiljade izbeglica počele su da beže preko istočnog bloka. Mnogi su završili u Sovjetskom Savezu, Čehoslovačkoj i širom istočnog bloka. Na hiljade je otišlo u Australiju, Sjedinjene Države i Kanadu.[10] Ovaj proces je trajno odvojio mnoge porodice sa braćom i sestrama često odvojenim jedni od drugih. Bilo je uobičajeno da majke izgube kontakt sa svojom decom i da ih više nikada ne vide. Najvidljiviji efekat građanskog rata bilo je masovno iseljavanje.[11]

Godine 1947. izdat je pravni akt L-2. To je značilo da će svim ljudima koji su se borili protiv grčke vlade tokom Grčkog građanskog rata i napustili Grčku biti oduzeto državljanstvo i zabranjen im je povratak u zemlju. Dana 20. januara 1948. godine izdat je pravni akt M koji je dozvolio grčkoj vladi da konfiskuje imovinu onih kojima je oduzeto državljanstvo.[12] Ovo je praktično proteralo poraženu Komunističku partiju i njene pristalice koji su napustili Grčku.

Egzodus Severnomakedonaca iz Grčke, odnosno slovenskih Makedonaca, odnosi se na hiljade slovenskih Makedonaca koji su evakuisani, pobegli ili proterani tokom Grčkog građanskog rata u godinama od 1945. do 1949. godine, od kojih su mnogi pobegli da bi izbegli progon. Iako su ove izbeglice klasifikovane kao političke izbeglice, postojale su tvrdnje da su bile i mete zbog svog etničkog i kulturnog identiteta. Mnogi slovenski Makedonci stali su na stranu Partije koja je 1934. izrazila nameru da se „bori za nacionalno samoopredeljenje potisnutih slovenskih Makedonaca i nakon što je ona donela rezoluciju na svom Petom plenumu 31. januara 1949. godine u kojoj će „posle pobede Partije, svi Sloveni-Makedonci naći svoju nacionalnu obnovu u okviru ujedinjene grčke države“. Etnički Makedonci su se borili zajedno sa Demokratskom armijom pod svojim vojnim krilom i Nacionalnim oslobodilačkim frontom. Od svog osnivanja do spajanja sa Demokratskom armijom, Nacionalni front se borio uz Komunističku partiju Grčke. Do 1946. hiljade Slovena-Makedonaca uključilo se u borbu protiv Fronta a pored njih su se u redovima isticali i Cincari iz regiona Kastorije. Pod Nacionalnim frontom, slovensko-makedonskoj kulturi je dozvoljeno da živi u Grčkoj. Preko 10.000 dece je išlo u 87 škola, štampane su novine na makedonskom jeziku i otvorena pozorišta. Kako su se vladine snage približile ovi objekti su ili zatvoreni ili uništeni.[13] Mnogi ljudi su se plašili ugnjetavanja i gubitka svojih prava pod vlašću grčke vlade, što je zauzvrat dovelo do toga da mnogi ljudi pobegnu iz Grčke. Do 1948. godine, Demokratska armija i Privremena vlada su efektivno kontrolisale samo oblasti severne Grčke u koje su bila uključena i slovensko-makedonska sela.

Nakon što je Privremena vlada 1948. objavila da će sva deca napustiti područja Grčke pod kontrolom Demokratske armije, mnogi Sloveni-Makedonci su napustili ratnu zonu. Neki izvori procenjuju da je desetine hiljada Slovena-Makedonaca napustilo Grčku u narednom periodu. Egzodus Slovena-Makedonaca iz Grčke Makedonije nastavljen je i nakon Grčkog građanskog rata.[14] Većina izbeglica je evakuisana u Istočni blok, nakon čega su se mnogi vratili u Socijalističku Republiku Makedoniju.

Izbeglice u inostranstvu[uredi | uredi izvor]

Nakon poraza komunista, većina komunista pobegla je u Albaniju pre nego što su krenuli ka ostatku Istočnog bloka. Većina preostalih partizana u Demokratskoj vojsci Grčke evakuisana je u Taškent u Sovjetskom Savezu, dok su ostali poslati u Poljsku, Mađarsku i Rumuniju. U selu Maglić u Vojvodini, u Jugoslaviji, osnovana je komuna bivših komunističkih partizana. U Taškentu je ponovo uspostavljen štab grčke komunističke partije. Izvršene su posebne pripreme za poraženu vojsku i pripremljen smeštaj i zalihe. Mnoga deca izbeglice smeštena su u evakuacione kampove širom Evrope. Često su završavali u mestima iz Poljske, Bugarske i Sovjetskog Saveza. Najveća grupa je trebalo da ostane u Jugoslaviji. Ovde su za decu postavljeni specijalni kampovi za evakuaciju i poljske bolnice Crvenog krsta. Većina je smeštena u Socijalističku Republiku Makedoniju. Za decu u Socijalističkoj Republici Makedoniji pripremljeno je preko 2.000 domova a mnogi su smešteni u hraniteljske porodice, a ne u sirotišta i kampove za evakuaciju. Širom Istočnog bloka izbeglice su se često obrazovale na tri, a često i četiri jezika; grčki, novo kodifikovani makedonski jezik, jezik zemalja domaćina i ruski.

Polovina svih izbeglica iz Grčkog građanskog rata poslata je u Jugoslaviju. Mnoge od ranih izbeglica su direktno ušle u Jugoslaviju, dok su kasnije izbeglice morale da prođu kroz Albaniju nakon zatvaranja granice. Većina izbeglica je nastanjena u Socijalističkoj Republici Makedoniji, dok su mnogi nastanjeni u Socijalističkoj Autonomnoj Pokrajini Vojvodini, gde Sloveni Makedonci i danas čine manjinu. Jugoslovenska podružnica Crvenog krsta uspela je da naseli 11.000 dece širom Jugoslavije. Širom Jugoslavije prostoriju je pravio u posebno uređenim domovima Crveni krst za izbeglice. U deset dečjih domova boravilo je oko 2.000 dece. Preostalih 9.000 smešteni su kod porodica u Socijalističkoj Republici Makedoniji. Najveća grupa izbeglica od 25.000 Slovena-Makedonaca preselila se u Jugoslaviju.[15]

Većina izbeglica posle Drugog svetskog rata upućenih u Jugoslaviju otišla je u Socijalističku Republiku Makedoniju. To je bilo iz očiglednih razloga kao što je kratka udaljenost između granica Grčke i Jugoslavije. Ubrzo se tok ljudi preokrenuo i mnogi etnički Makedonci iz Jugoslavije ušli su u Grčku sa nadom da će pomoći Narodnooslobodilačkom frontu. Najveća grupa dece izbeglica iz Grčkog građanskog rata trebalo je da završi u NR Makedoniji. Po prelasku jugoslovenske granice mnoga deca su poslata u sela kao što su Ljubojno i Brajčino pre nego što su preseljena u veće urbane centre poput Skoplja i Bitolja. Njima su se pridružile još hiljade izbeglica, partizana i prognanih do zatvaranja granice sa Jugoslavijom. Od tada su izbeglice morale da uđu u zemlju preko Albanije. Većina ove dece izbeglica bili su govornici slovensko-makedonskog jezika, odnosno severnomakedonskog jezika, koji su do danas ostali u Republici Makedoniji. Izbeglice iz Grčke Makedonije uglavnom su bile nastanjene u napuštenim selima i područjima širom Republike Makedonije. Veliki deo je otišao u tetovsku i gostivarsku oblast. Druga velika grupa trebalo je da se nastani u Bitolju i okolini, dok su izbeglički logori osnovani u Kumanovu i Strumici. Velike enklave izbeglica i njihovih potomaka nalaze se u predgrađima Topanskog Polja i Avtokomande u Skoplju. Pridružili su se glavnom makedonskom društvu, a većina je bila visoko obrazovana. Većina se nikada nije vratila u Grčku. Republika Makedonija je bila primarno odredište slovensko-makedonskih izbeglica iz grčkog građanskog rata. Prema nekim procenama, broj izbeglica i njihovih potomaka iznosi preko 50.000 ljudi.[16]

Vojvodina je postala domaćin jednoj od najvećih izbegličkih populacija širom Istočnog bloka. U Vojvodini je formiran specijalni bivši nemački logor za izbeglice, Maglić. Većina ovih izbeglica bili su članovi Narodnooslobodilačke vojske Grčke i osnovana je takozvana „Grčka komuna“. Iako su mnogi bili Grci, poznato je da su veliki deo „Grka“ u stvari bili slovenski Makedonci. Prva grupa izbeglica koja je došla u Maglić, došla je iz Kumanova 25. maja 1945. U grupi je bilo 1454 izbeglica, uglavnom partizana. Do juna 1945. druga grupa od 2.702 izbeglice prebačena je u Vojvodinu. U proleće 1946. grupa izbeglica iz Grčke Makedonije od oko 250 ljudi napustila je logor. Mnogo više njih je napustilo komunu u susedna sela, zbog čega je komuna uglavnom bila naseljena Grcima. Tu su izlazile grčke novine Foni tou Boulkes, uz knjige za decu i novine Komunističke partije Grčke. Osnovana je osnovna škola i komuna je počela da štampa sopstvenu valutu. Na kraju je logor zatvoren, a seljani su prebačeni. Ostali logori su formirani u Beloj Crkvi, Plandištu, Vršcu, Ečki i Šidu, dok su sela Gakovo i Kruševlje naseljena izbeglicama. Do 1946. godine ukupan broj stanovnika Maglića dostigao je 4.023 ljudi. Od preostalih Slovena-Makedonaca u Vojvodini u to vreme mnogi su otišli u Čehoslovačku ili su preseljeni u NR Makedoniju.[17]

Gde god su se evakuisani nalazili širom Istočnog bloka, za njih su bile posebne odredbe. Širom istočnog bloka etničke makedonske izbeglice su podučavane na novo kodifikovanom makedonskom jeziku i jeziku zemlje domaćina; mnogi su često učili ruski. Veliki deo dece izbeglica je na kraju našao hraniteljske roditelje u zemlji domaćina, dok su mnogi drugi na kraju prevezeni nazad u Jugoslaviju, posebno od 1955. godine kada je Jugoslavija uložila napore da privuče decu izbeglice.[12] Do 1970-ih stotine izbeglica su se vratile u Socijalističku Republiku Makedoniju iz Sovjetskog Saveza. Najvažnije od grupa izbeglica u Taškentu i Almatiju. Godine 1982. grčka vlada je omogućila Zakon o amnestiji, što je dovelo do toga da se mnogi „Grci po rodu“ vrate u Grčku u narednom periodu.

Nakon sloma Demokratske armije Grčke hiljade partizana evakuisano je u Taškent i Almatiju u Centralnoj Aziji. Procenjuje se da je 11.980 partizana evakuisano u Sovjetski Savez, od čega 8.573 muškaraca i 3.407 žena. Mnogi etnički grčki partizani ostali su u Sovjetskom Savezu, dok će većina etničkih makedonskih partizana migrirati u jugoslovensku Makedoniju 1960-ih i 1970-ih. Nakon zakona o amnestiji iz 1980. mnogi Grci su se vratili u Grčku, posebno u Grčku Makedoniju.

Grupa dece izbeglica u Poljskoj

Druga velika grupa izbeglica, koja je brojala najmanje 12.300, našla je put do oblasti Donje Šleske u Poljskoj. U ovu grupu spadali su i Grci i Sloveni Makedonci.[18] Dana 25. oktobra grupa grčke dece izbeglica koja je prvobitno poslata u Rumuniju preseljena je u Poljsku. Deo njih je našao put do Londek-Zdroja. Još jedan logor je osnovan u Krošćenku. Objekti u Poljskoj su bili dobro opremljeni i moderni uz pomoć Crvenog krsta. Mnogi od njih su ostale izbeglice u oblasti Donje Šleske, dok se veliki deo na kraju proširio po južnoj i centralnoj Poljskoj, a ubrzo su se pojavile koncentracije izbeglica u Gdanjsku i Zgoželecu. Mnogi Grci su odlučili da se vrate u Grčku nakon što im je Zakon o amnestiji iz 1982. dozvolio povratak, dok je veliki deo slovenskih Makedonaca na kraju napustio Poljsku i otišao u Socijalističku Republiku Makedoniju. Knjiga o makedonskoj deci u Poljskoj objavljena je u Skoplju 1987. Druga knjiga, Političke izbeglice iz Grčke u Poljskoj 1948–1975 takođe je objavljena. Godine 1989. osnovano je Udruženje Makedonaca u Poljskoj kako bi lobiralo kod grčke vlade da dozvoli slobodan povratak dece izbeglica iz građanskog rata u Grčku.

Prva deca izbeglice koja su došla u Čehoslovačku prvo su stavljena u karantin, okupana i smeštena u stari nemački logor. Ovde su deca izbeglica dobijala hranu i sklonište kako su bila raspoređena u starosne grupe. Mlađoj deci su dodeljene surogat majke iz Grčke Makedonije, dok su starija deca smeštena u školu. Češki nastavnici koji su prošli obuku iz psihologije dali su sve od sebe da obuče decu. U Čehoslovačkoj su učili češki, grčki, makedonski i ruski jezik. Trvenja između grčke i etničke makedonske dece dovela su do preseljenja grčke dece. Na kraju su se deci pridružili stariji partizani i bivši komunisti. Procenjuje se da je do 1950. godine 4.000 muškaraca, 3.475 žena i 4.148 dece evakuisano u Čehoslovačku. Do 1960. godine uspostavljene su i grčka i makedonska zajednica. Za razliku od drugih komunističkih država, većina izbeglica je odlučila da ostane u Čehoslovačkoj. Veliki deo grčkog stanovništva otišao je 1980-ih da bi se vratio u Grčku. Početkom 1990-ih osnovan je ogranak Udruženja dece izbeglica iz egejskog dela Makedonije u Češkoj i Slovačkoj.[19] Nekadašnje grčke izbeglice kasnije je Vlada Češke priznala kao nacionalnu manjinu.

Iako je Narodna Republika Bugarska prvobitno prihvatila vrlo malo izbeglica, politika vlade se promenila i bugarska vlada je aktivno tražila etnički makedonske izbeglice. Procenjuje se da je oko 2.500 dece poslato u Bugarsku, a 3.000 partizana je tamo pobeglo u završnom periodu rata. Došlo je do većeg priliva izbeglica u bugarski kada se bugarska armija povukla iz regiona Drama-Ser 1944. Veliki deo ljudi koji govore makedonski emigrirao je tamo. „Slovenski komitet“ u Sofiji, pomogao je privlačenju izbeglica koje su se naselile u drugim delovima istočnog bloka. Prema političkom izveštaju iz 1962. godine, broj političkih emigranata iz Grčke iznosio je 6.529.[20] Za razliku od drugih zemalja Istočnog bloka, nisu postojale posebne organizacije koje bi se bavile konkretnim pitanjima koja se odnose na decu izbeglice. To je dovelo do toga da mnogi sarađuju sa „Udruženjem dece izbeglica iz egejskog dela Makedonije“, udruženjem sa sedištem u Socijalističkoj Republici Makedoniji. Na kraju su se mnogi od ovih migranata preselili u Republiku Makedoniju a mnogi su bili integrisani u glavno bugarsko društvo.

U rumunskom gradu Tulgeš osnovan je veliki kamp za evakuaciju. Tu su se mnoga mlađa deca ponovo spojila sa roditeljima. Smatra se da je 5.132 dece evakuisano u Rumuniju zajedno sa 1.981 muškarcem i 1.939 žena. Od sve dece evakuisane u istočni blok, najveći broj je evakuisan u Rumuniju. Za decu su uspostavljene posebne odredbe. Učili su na ruskom, grčkom i makedonskom jeziku uz rumunski. Mnoga grčka deca izbeglica vratila su se u Grčku nakon Zakona o amnestiji objavljenom 1982. godine, dok su slovensko-makedonska deca izbeglica kasnije zvanično priznata kao manjinska grupa.

Izbeglice u Rumuniji 1949. godine

Velika grupa izbeglica je takođe evakuisana u Mađarsku 1946–1949. Ovo je uključivalo 2.161 muškarca, 2.233 žene i 2.859 dece. Prva grupa od oko 2.000 dece evakuisana je u Mađarsku i smeštena u vojne kasarne. Druga grupa od 1.200 partizana prebačena je iz Maglića u Mađarsku. Početni izbeglički kamp je osnovan u mađarskom selu Fehervarcsurgo. Vlasti su ubrzo podelile grupe po selima porekla. Njih je potom „usvojila” mađarska zajednica. U centralnoj Mađarskoj je osnovano grčko selo koje je dobilo ime Belojanis, po grčkom komunističkom borcu Nikosu Belojanisu. Oni su slati širom zemlje, ali su i dalje dobijali podršku Crvenog krsta i školovanje na mađarskom, slovensko-makedonskom, grčkom i ruskom jeziku. Mnogi su odlučili da napuste Mađarsku u potrazi za rođacima i porodicom. Drugi su odlučili da se presele u Socijalističku Republiku Makedoniju, dok su se mnogi etnički Grci vratili u Grčku posle 1982.

Procenjuje se da je oko 1.200 dece izbeglica našlo put do Istočne Nemačke. U to vreme se tvrdilo da su sva ova deca „Grci“, ali nije napravljena razlika u pogledu etničke pripadnosti dece. Bilo je i etnički makedonske i albanske dece koja su takođe poslata u zemlju.[21] Za razliku od ostatka istočne Evrope, makedonski jezik se u Nemačkoj nije učio, jer su većina bili Grci Makedonci. Uglavnom bi se grčka deca vratila u Grčku.

Veliki deo odraslih koji su napustili Evropu završio je u Sjedinjenim Državama, Kanadi i Australiji. Hiljade bi nastavile da se etabliraju u nadi da će se vratiti u Evropu. Pedesetih godina prošlog veka samo u Kanadu je došlo preko 2.000 dece izbeglica.[14] Hiljade izbeglica su se naselile u evropskim gradovima kao što su London i Pariz u nadi da će nastaviti borbu Demokratske armije.

Posledice[uredi | uredi izvor]

Uklanjanje velikog dela stanovništva iz Grčke Makedonije veoma je promenilo društveni i politički pejzaž regiona. Depopulacija, repatrijacija, diskriminacija i ponovna populacija su postali pitanja koja treba rešiti u periodu nakon Grčkog građanskog rata.

Godine 1947. onima koji su se borili protiv vlade ili koji su pobegli iz Grčke oduzeto je državljanstvo. Mnogima od njih je zabranjen ponovni ulazak u Grčku na stalnoj ili privremenoj osnovi. To je značilo da prognanici i izbeglice nisu mogli da se vrate u zemlju svog rođenja. Mnogi od izbeglica su ostali u Istočnoj Evropi ili otišli na Zapad. Evakuisanima je oduzeto državljanstvo bez pravične rasprave pred nezavisnim tribunalom i drugih međunarodno prihvaćenih protokola za oduzimanje državljanstva, kao što su pravno zastupanje i mogućnost da se brani. Ovaj proces oduzimanja državljanstva je „istorijski korišćen protiv ljudi koji su se identifikovali kao etnički Makedonci“. Uprkos tome što se odnosi na sve građane bez obzira na etničku pripadnost.[22] Primenjena je, osim u jednom slučaju, samo protiv građana koji su se izjasnili kao pripadnici „makedonske“ manjine. Dvostrukim državljanima kojima je oduzeto grčko državljanstvo prema članu 20 Zakona o državljanstvu ponekad je onemogućen ulazak u Grčku koristeći pasoš svog drugog državljanstva. Iako od 1998. godine nije bilo novih prijavljenih slučajeva da se ovo dešava.

Godine 1982. grčka vlada je omogućila Zakon o amnestiji. Zakon 400/76 je dozvolio povratak i repatrijaciju političkih izbeglica koje su napustile Grčku tokom Grčkog građanskog rata. Međutim, u ministarskom dekretu se navodi da su se slobodno vratili „svi Grci po rodu koji su tokom građanskog rata 1946–1949. i zbog toga pobegli u inostranstvo kao političke izbeglice“. Ovo je isključilo mnoge ljude koji nisu bili „Grci po rodu“, kao što su Bugari i etnički Makedonci koji su pobegli iz Grčke posle građanskog rata. Oni koji su se identifikovali kao nešto drugo osim „Grci po rodu“ nisu bili uključeni u zakon i nisu mogli da povrate svoje državljanstvo ili imovinu.[23]

Jedan od glavnih efekata makedonskog egzodusa iz severne Grčke bio je efekat depopulacije na region Grčke Makedonije. To se najizraženije osetilo u oblastima Florine, Kastorija, Kozani i Edesa gde je bila popularna Komunistička partija i gde su bile najveće koncentracije slovenskih Makedonaca. Mnoga od ovih depopuliranih i devastiranih sela i konfiskovane imovine date su ljudima izvan tog područja. Vlasi i Grci su dobili imovinu u programu preseljenja koji je sprovodila grčka vlada iz perioda 1952–1958. Oduzeta je mnoga imovina od onih lica koja su pobegla od rata i kojima je naknadno oduzeto državljanstvo. Zakon 1540/85 od 10. aprila 1985. navodi da političke izbeglice mogu da povrate imovinu koju je preuzela grčka vlada sve dok su „Grci po rodu“. Ovo je isključilo mnoge ljude koji nisu bili „Grci po rodu“, odnosno makedonske izbeglice koje su tvrdile da njihova etnička pripadnost nije grčka. [23]

Mnogim ljudima koji su pobegli iz zemlje takođe su odbijene vize za ponovni ulazak u Grčku. Izbeglice su planirale da prisustvuju venčanjima, sahranama i drugim događajima, ali im je uskraćen pristup Grčkoj. Ove mere su čak proširene i na državljane Australije i Kanade, od kojih je mnogima zabranjen ulazak u Grčku. Bilo je tvrdnji da su prognanici koji su napustili Grčku bili sprečeni da ponovo uđu u Grčku kada su drugi državljani Republike Makedonije imali malo ili nimalo poteškoća prilikom ulaska u Grčku. Grčki odbor za ljudska prava pozvao je grčku vladu da prestane da koristi članove Zakona o državljanstvu kako bi se „neetničkim Grcima“ oduzelo državljanstvo.

Organizacije[uredi | uredi izvor]

Bivši partizani i deca izbeglice osnovali su institucije za izbeglička pitanja i egzodus slovenskih Makedonaca iz Grčke i kako bi lobirali kod grčke vlade da im dozvoli povratak u Grčku i obnavljanje njihovih ljudskih prava. Deca izbeglica i prognani slovenski Makedonci osnovali su osam velikih organizacija „Deca Begalci“. Oni su tradicionalno bili orijentisani na etničke makedonske izbeglice, pošto se većina izbeglica etničkih Grka ponovo pridružila glavnom grčkom društvu.

Najznačajniji događaj koji organizuju deca izbeglice etnički Makedonci je „Ponovno okupljanje dece izbeglica“ ili „Svetski kongres dece izbeglica“. Prvi Svetski kongres dece izbeglica održan je jula 1988. godine u gradu Skoplju. Drugi susret održan je 1998. godine, a treći 2003. godine. Poslednji i četvrti Svetski kongres dece izbeglica iz Grčke Makedonije počeo je 18. jula 2008. Ovaj događaj okuplja decu izbeglice iz celog sveta. Događaju su prisustvovali brojni učesnici iz Rumunije, Kanade, Poljske, Češke, Australije, Sjedinjenih Država i Vojvodine. Prvi međunarodni susret dece izbeglica iz Egejske Makedonije održan je u Skoplju između 30. juna i 3. jula. Na okupljanju je Udruženje dece izbeglica iz Grčke Makedonije usvojilo rezoluciju kojom se traži od grčke vlade da dozvoli makedonskim političkim izbeglicama koje su napustile Grčku posle Grčkog građanskog rata da se vrate u Grčku. Pored toga, u junu 1988. održan je veliki miting izbeglica koje su bile prinuđene da napuste Grčku 1948. Ovo se ponovilo 10. avgusta 1988. godine, na 75. godišnjicu podele Makedonije.[24]

Drugo svetsko okupljanje planirano je uz pomoć Stranke duge koja je bila uključena u koordinaciju događaja i ponovno okupljanje mnogih ljudi sa rođacima koji još uvek žive u Grčkoj. Svetsko okupljanje 1998. uključivalo je putovanje u Republiku Grčku u organizaciji slovenskih Makedonaca koji žive u Grčkoj. Svetski kongres trajao je u Skoplju od 15. do 18. jula. Za grčki grad Edesu zakazano je istorijsko putovanje 19. jula iste godine. Iako je za 30 ljudi zabranjen ulazak iz Grčke iako su imali kanadsko državljanstvo, navodno zbog njihovog etničkog makedonskog identiteta i učešća u organizacijama dijaspore.

Udruženje dece izbeglica iz egejskog dela Makedonije je osnovano od strane dece izbeglica 1979. godine sa namerom da ponovo ujedini svu bivšu decu izbeglice koja žive širom sveta. Blisko je sarađivao sa Udruženjem Makedonaca iz Egejskog dela Makedonije. Njeni glavni ciljevi bili su lobiranje kod grčke vlade za vraćanje državljanstva, i omogućavanje viza za ponovni ulazak u Grčku za decu izbeglice u progonstvu; osnovana je 1979. godine i pomogla je u organizaciji prvog svetskog okupljanja izbeglica koji je održan u Skoplju. Ogranci su ubrzo osnovani u Torontu, Adelejdu, Pertu, Melburnu, Skoplju, Poljskoj, Češkoj Republici i Slovačkoj.

Ostale grupe koje su osnovala deca izbeglice su Udruženje prognanih Makedonaca „Egej“, Udruženje dece izbeglica – Republika Makedonija i Organizacija makedonskih potomaka iz egejskog dela Makedonije – Bitolj.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Danforth, Loring M. (1995). The Macedonian conflict: ethnic nationalism in a transnational world. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press. str. 54. ISBN 0-691-04356-6. 
  2. ^ „Macedonian Library - Makedonska Biblioteka”. macedonian.atspace.com. 
  3. ^ a b Frucht, Richard C. (2005). Eastern Europe: an introduction to the people, lands, and culture. Santa Barbara (Calif.): ABC Clio. str. 599. ISBN 1-57607-800-0. 
  4. ^ Ourselves and others: the development of a Greek Macedonian cultural identity since 1912 (1. publ izd.). Oxford: Berg. 1997. str. 148. ISBN 1-85973-138-4. 
  5. ^ Minahan, James (2000). One Europe, many nations: a historical dictionary of european national groups. Westport (Conn.): Greenwood press. str. 440. ISBN 0-313-30984-1. 
  6. ^ Voglis, Polymeris (2002). Becoming a subject: political prisoners during the Greek Civil War. New York (N. Y.): Berghahn books. str. 204. ISBN 1-57181-308-X. 
  7. ^ Hill, Peter (1989). The Macedonians in Australia. Carlisle: Hesperian Press. str. 32. ISBN 0-85905-142-0. 
  8. ^ Brown, Keith; Brown, Keith S. (2003). The past in question: modern Macedonia and the uncertainties of nation. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press. str. 271. ISBN 0-691-09995-2. 
  9. ^ „ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ” (PDF). 
  10. ^ The Australian people: an encyclopedia of the nation, its people and their origins (New izd.). Cambridge: Cambridge University Press. 2001. str. 574. ISBN 0-521-80789-1. 
  11. ^ Macedonia: the politics of identity and difference (1. publ izd.). London: Pluto Press. 2000. str. 37. ISBN 0-7453-1589-5. 
  12. ^ a b Poulton, Hugh (2000). Who are the Macedonians ? (2nd, rev izd.). London: C. Hurst. str. 167. ISBN 1-85065-534-0. 
  13. ^ Shea, John (1997). Macedonia and Greece: the struggle to define a new Balkan nation. Jefferson, NC London: McFarland. str. 116. ISBN 9780786402281. 
  14. ^ a b Petroff, Lillian (1995). Sojourners and settlers: the Macedonian community in Toronto to 1940. Toronto: Multicultural History Soc. of Ontario [u.a.] str. 180. ISBN 0-8020-7240-2. 
  15. ^ Panayi, Panikos (1999). Outsiders: a history of European minorities. London: Hambledon Press. str. 127. ISBN 1-85285-179-1. 
  16. ^ Macedonia Its Disputed History. str. 91. ISBN 0-646-20462-9. 
  17. ^ Ristovic, Milan. Eksperiment Buljkes - grcka utopija u Jugoslaviji (1945-1949). ISBN 9788653104474. 
  18. ^ Bugajski, Janusz (1995). Ethnic politics in Eastern Europe: a guide to nationality policies, organizations, and parties; with a new postscript (Repr. izd.). Armonk, NY: Sharpe. str. 359. ISBN 1-56324-282-6. 
  19. ^ „Greek Deputy Foreign Minister Announces Free Return of Macedonian Political Refugees”. MHRMI - Macedonian Human Rights Movement International (na jeziku: engleski). 9. 6. 2003. 
  20. ^ „Aegean Macedonians and The Bulgarian Identity Politics - Tchavdar Marinov PDF Republic Of Macedonia Greece”. Scribd (na jeziku: engleski). 
  21. ^ Evacuation to a Cold Country: Child Refugees from the Greek Civil War in the German Democratic Republic, 1949–1989. str. 3. 
  22. ^ „Greece Country Reports on Human Rights Practices”. 
  23. ^ a b Denying ethnic identity: the Macedonians of Greece. New York: Human Rights Watch. 1994. str. 27. ISBN 1-56432-132-0. 
  24. ^ Daskalovski, Židas (1. 7. 1999). Elite Transformation and Democratic Transition in Macedonia and Slovenia (na jeziku: engleski). str. 20. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Избеглице_из_грчког_грађанског_рата&oldid=27695281”