Sekula Drljević

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Sekula Drljević
Sekula Drljević
Lični podaci
Datum rođenja(1884-09-06)6. septembar 1884.
Mesto rođenjaRavni, Knjaževina Crna Gora
Datum smrti10. novembar 1945.(1945-11-10) (61 god.)
Mesto smrtiJudenburg, Austrija
NarodnostCrnogorac
UniverzitetSveučilište u Zagrebu
ProfesijaPolitičar
Politička karijera
Politička
stranka		Crnogorska federalistička stranka
Ministar pravde Crne Gore
1909 — 1910.
Ministar finansija Crne Gore
1912 — 1913.

Sekula Drljević (Ravni, 6. septembar 1884 — Judenburg, 10. novembar 1945) bio je crnogorski političar i osnivač klerikofašističkog pokreta crnogoroslavlje.[1] Bio je ministar pravde (1909—1910) i ministar finansija (1912—1913) u Kraljevini Crnoj Gori. Njegova potonja javna delatnost obeležena je postepenom političkom i ideološkom transformacijom, od početnog zagovaranja državnog i narodnog ujedinjenja, preko zalaganja za federalizaciju države, do otvorenog zagovaranja separatističke politike. Tokom Drugog svetskog rata sarađivao je sa italijanskim okupacionim vlastima u Crnoj Gori, a potom i sa ustaškim režimom u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Kao jedan od prvih ideologa crnogorskog etničkog nacionalizma zastupao je tezu o dinarskom poreklu Crnogoraca i njihovoj potpunoj različitosti ne samo u odnosu na Srbe, već i na Slovene uopšte. Tim povodom se otvoreno pozivao na stavove nacističkog ideologa Alfreda Rozenberga. Osmislio je i poseban crnogorski oblik religijskog nacionalizma, koji je nazvao crnogoroslavlje, tvrdeći da se to crnogorsko pravoslavlje suštinski razlikuje ne samo od srpskog pravoslavlja, već i od Pravoslavlja uopšte.[2][3][4][5]

Tokom Drugog svetskog rata, Drljević je bio jedan od najistaknutijih kolaboracionista u Crnoj Gori. Neposredno nakon sloma Kraljevine Jugoslavije (1941), otpočeo je saradnju sa italijanskim okupacionim vlastima u cilju stvaranja nezavisne Kraljevine Crne Gore. Na Petrovdanskom saboru, koji je održan 12. jula 1941. godine na Cetinju, proglašen je za crnogorskog vođu, ali taj pokušaj uspostavljanja kvislinške države je ubrzo propao, usled izbijanja narodnog ustanka. U septembru iste godine, nakon eskalacije ustanka, okupacione vlasti su ga prebacile u Italiju i internirale, ali Drljević je već nakon nekoliko meseci uspeo da se oslobodi italijanskog nadzora, nakon čega je prešao u Nezavisnu Državu Hrvatsku, postavši saradnik ustaškog režima. Dobivši podršku od ustaškog poglavnika Ante Pavelića, u Zagrebu je sredinom 1944. godine formirao Crnogorsko državno vijeće. Početkom 1945. godine, pristupio je stvaranju Crnogorske narodne vojske (CNV), u saradnji sa četničkim vojvodom Pavlom Đurišićem, koji je nedugo potom bio izdan, a zatim i likvidiran od ustaša, nakon čega se ostatak CNV na čelu sa Drljevićem povukao ka austrijskoj granici. Sredinom 1945. godine, Drljević je prešao u Austriju, gde je bio smešten u logoru za raseljena lica u Judenburgu. Tu ga je likvidirala četnička crna trojka, pod vidom osvete za Đurišićevu smrt.[6]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Lazar Tomanović, u čijoj je drugoj vladi kao ministar pravde služio i Sekula Drljević (1909—1910)
Mitar Martinović, u čijoj je vladi kao ministar finansija služio i Sekula Drljević

Mladost i politička karijera[uredi | uredi izvor]

Savić Marković Štedimlija, glavni saradnik Sekule Drljevića u Zagrebu

Sekula Drljević je rođen 7. septembra 1884. godine u selu Ravni, kod Kolašina, u tadašnjoj Knjaževini Crnoj Gori. Radi sticanja višeg obrazovanja otišao je u Austrougarsku. Studirao je na Pravnom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, gde je odbranio i doktorat iz oblasti pravnih nauka.

Tokom boravka u Zagrebu bio je član Srpske akademske omladine (SAO). U jednom govoru je pred članovima SAO priznao da u Crnoj Gori vlada tiranija, naglasivši da je glavni cilj njegovih studija u Zagrebu da se što bolje pripremi, kako bi u svojoj otadžbini Crnoj Gori mogao svojom spremom stupiti u borbu protiv apsolutizma.[7][8]

Nakon povratka u Crnu Goru uključio se u društveni i politički život, stupivši u državnu službu. Njegov stariji brat Janko Drljević je u to vrijeme bio skupštinski zastupnik iz redova lojalističke Prave narodne stranke, a takođe je služio i kao državni tužilac u Bombaškoj aferi (1907). Zahvaljujući bratu, Sekula Drljević je postao načelnik u Ministarstvu pravde, a nedugo potom i ministar pravde u drugoj vladi Lazara Tomanovića (1909—1910). Potom je postao i skupštinski zastupnik, iako nije ispunjavao zakonski preduslov od navršenih 30 godina starosti, što se ispostavilo tek kada je naknadnom proverom razotkriveno da je krštenica koju je podneo bila falsifikovana. Nakon takvog neslavnog početka političke karijere, odstupio je sa ministarskog položaja. Kao politički podobna ličnost, kasnije je postao ministar finansija u vladi Mitra Martinovića (1912—1913). Već tada je bio poznat po svojim retoričkim sposobnostima, ali i po političkom oportunizmu i nedoslednosti.[9][10]

U vreme izbijanja Prvog svetskog rata bio je vatreni pristalica ulaska Crne Gore u rat protiv Austrougarske, kao i većina drugih poslanika. Isticao se u vatrenim govorima i insistirao ne samo na odbrani srpskog naroda nego i na ujedinjenju. Na vanrednoj sednici crnogorskog parlamenta 1. avgusta 1914. je izjavio: Davati izjavu o solidarnosti sa Srbijom značilo bi vrijeđati jedinstvo srpskih kraljevina, jedinstvo odbrane srpskih interesa. Sukobile su se dvije velike ideje. Jednu nosi Srbija, drugu Monarhija. Sukobio se austrijski imperijalizam sa srpskom državnom idejom.... Monarhija ne napada samo Srbiju, već preko nje napada ujedinjenje srpskih zemalja u jednu srpsku državu. Ovo je, gospodo, početak konačnog svršetka austrougarske države, čiji je kraj najviši interes civilizacije. Žalim, samo, što pravo još nije stvorilo takvu odredbu, da objava rata Srbiji odmah povlači za sobom i objavu rata od strane Crne Gore. Ali obje su srpske kraljevine sada jedno, i crnogorski narod izvršiće svoju dužnost, žrtvujući sve za otadžbinu, za spas i ujedinjenje Srpstva.[11][12]

Tokom Prvog svjetskog rata, austrougarske snage su ga zatvorile i internirale u logoru Boldogasonj u tadašnjoj Ugarskoj (danas Frauenkirhen u Austiji) i Karlštajn u Austriji, gdje je istupao protiv kralja Nikole.[13] Pušten je nakon rata i preselio je se u Zemun, gdje je radio kao advokat. Postao je vodeći član zelenaša, crnogorskog separatističkog pokreta koji je podržavao Jugoslovensku federalističku stranku.[14] Tokom ovog razdoblja, on je sarađivao sa hrvatskim političarima, kao što su Stjepan Radić, Vlatko Maček i Ante Pavelić,[10] sa kojim je postao dobar prijatelj.[15] Sredinom dvadesetih godina 20. vijeka, Drljević je osnovao Crnogorsku federalističku stranku.[10] Ubrzo je postao jedini vođa stranke[16] i glavni teoretičar.[14]

On je izrazio jasnu podršku jedinstvu Jugoslavije i naglasio crnogorsku lojalnost srpskoj nacionalnosti, ali je tvrdio da nije nužno morala biti dio jedne države i nagovjestio da će podržati obnovu nezavisnosti Crne Gore. Zbog toga, Zelenaši su tražili da se unutrašnje granice Jugoslavije organizuju tako da se podudaraju sa državnim granicama, kakve su bile prije 1918. godine.[14]

Sekula Drljević i Mihailo Ivanović su već tokom 1920. godine prvi pokušali da osnuju regionalnu crnogorsku stranku, uoči izbora za Ustavotvornu skupštinu, ali u tome nisu uspjeli zbog nedostatka vremena i otpora vlasti.[17] Drljević je bezuspješno predvodio crnogorsku federalističku grupaciju na izborima 1923. godine u Nikšićkom i Kolašinskom srezu. Ponovo se kandidovao 1925. godine u Kolašinu i ovoga puta je izabran sa poslanika u Narodnoj skupštini. Iste godine učestvovao je u stvaranju Crnogorske federalističke stranke. Podržavao je koncept crnogorsko-hrvatske saradnje protiv beogradskog centralizma. Upravo po tom osnovu, Drljević je 1927. godine izabran za predstavnika Zemunskog okruga na izbornoj listi koju je predvodila Hrvatska seljačka stranka. Zatim je pomogao u rješavanju razdora između Stjepana Radića i srpskog političara Svetozara Pribićevića, što je dovelo do uspostavlja koalicije HSS—DS.[10] Sljedeće godine, Drljević je bezuspješno pokušava da odgovori Radića od prisustva sjednici Narodne skupštine na kojoj je Puniša Račić izvršio atentat na njega.[18][19]

Tokom narednih godina, uspostavio je blisku saradnju sa raznim antisrpskim činiocima u Zagrebu, a jedan od njegovih najbližih saradnika bio je pohrvaćeni crnogorski publicista Savić Marković Štedimlija, koji je radio na teorijskom uobličavanju crnogorskog nacionalizama.[20]

Drugi svjetski rat: Crnogorski vođa[uredi | uredi izvor]

Italijanski guvernatorat za Crnu Goru (1941-1943)
Glavni članak: Nezavisna Država Crna Gora

Sile Osovine izvršile su invaziju na Kraljevinu Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine. Područje današnje Crne Gore napale su njemačake i italijanske snage, s tim da je njemački napad išao iz današnje Bosne i Hercegovine, a italijanski iz pravca današnje Republike Albanije. Nijemci su se kasnije povukli, ostavljajući okupirano područje Italijanima.[21] U zapadnom dijeli Jugoslavije, Pavelić, koji se nalazio u egzilu u fašističkoj Italiji, izabran je za poglavnika ustaške Nezavisne Države Hrvatske (NDH). NDH je činila skoro cijelu današnju Republiku Hrvatsku, cijelu današnju Bosnu i Hercegovinu i dio današnje Republike Srbije, a bila je „italijansko-njemački kvaziprotektorat”.[22] Vlasti NDH, prevođene Ustaškom vojnicom,[23] sprovele su genocid nad Srbima, Jevrejima i Romima koji su živjeli unutar granica kvazidržave.[24]

Stvaranje osovinske marionetske države poznate kao Kraljevina Crna Gora proglašeno je 12. jula 1941. godine. Na čelu države se nalazio italijanski namjesnik, a njom su rukovodili Drljević i njegovi sljedbenici. Proglašenje države je podstaklo izbijanje antifašističkog ustanka u Crnoj Gori, a koji su prevodili mjesni komunisti (partizani) i srpski nacionalisti (četnici).[25][26] Preuzimajući vlast prethodnog dana, Drljević je osnovao Privremeni upravni odbor Crne Gore, kolaboracionističko tijelo koje je bilo teritorijalna komponenta Italijanske imperije.[16] On je takođe organizovao svoje sljedbenike, kako bi se borili protiv crnogorskih četnika i jugoslovenskih partizana.[27] U septembru, Italijani su ga razrješili svih dužnosti.[28]

Vjerujući da je njegov život ugrožen ustankom, poslali su ga u logor u Italiji. Napuštena je ideja o nezavisnoj Crnoj Gori, a Italijani su se opredjelili za vojnu upravu. Nekoliko mjeseci kasnije, Drljević je pobjegao i uspio se prokrijumčariti u njemačku okupacionu zonu u NDH.[26] Sa predajom Italije u septembru 1943. godine, on se preselio u Zemun. U ljeto 1944. Drljević se preselio u Zagreb, gdje je osnovao Crnogorsko državno vijeće u NDH uz pomoć Nijemaca i Hrvata.[26] U Zagrebu je objavio u pamflet pod nazivom „Tko su Srbi?”. U pamfletu je optužio navodno „agresivnu” srpsku politiku za sve bivše i sadašnje probleme na Balkanu, predstavio etničke Srbe kao „degenerisanu rasu” i istakao njihovu sličnost sa Jevrejima.[16]

Nakon osovinske okupacije Jugoslavije, Drljević je postao zagovornik teorije po kojoj su Crnogorci etnička skupina različita od Srba.[29] Već 1921. godine on je izjavio da su srbijanski i crnogorski „mentaliteti” dijametralno suprotni. Naveo je: „Mentaliteti Srbijanaca i Crnogoraca su nepomirljivi. Lice prvog bilo je uprljano [osmanskim] ropstvom; sloboda je drugom dala novo lice”. Tek 1941. godine Drljević je napomenuo da Crnogorci uopšte nisu Sloveni, nego dinarski narod potekao od antičkih Ilira.[14]

Pokušaj stvaranja Crnogorske narodne vojske[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Crnogorska narodna vojska (1945)

Još od osnivanja Crnogorskog državnog vijeća sredinom 1944. godine, Drljević je težio ka stvaranju sopstvene vojne formacije, ali prilika za ostvarenje takvih zamisli pružila mu se tek početkom 1945. godine, kada je uspostavio kontakt sa zapovednicima pojedinih četničkih jedinica, koje su se krajem 1944. godine povukle sa područja Crne Gore, prešavši na područje Bosne. Tim jedinicama je komandovao pukovnik Pavle Đurišić, koji je nakon političkog raskida sa generalom Dražom Mihajlovićem ušao u pregovore sa Sekulom Drljevićem, stavivši svoje jedinice pod njegovu komandu. Time je stvorena Crnogorska narodna vojska (CNV), kao vojna formacija Crnogorskog državnog vijeća. Organizaciona i materijalna pomoć za opremanje te kvislinške formacije dobijena je od ustaša i nemačke vojske. U vreme stvaranja CNV, jedinice koje su ušle u njen sastav bile su već uveliko u stanju unutrašnjeg rastrojstva, tako da pokušaj njihove reorganizacije nije dao očekivane rezultate.[30]

Od samog snivanja CNV, postojalo je duboko nepoverenje između Drljevića i Đurišića. Iako je njihovim sporazumom bio predviđen neometan prolaz reorganizovanih jedinica preko teritorije pod ustaškom i nemačkom kontrolom, ubrzo se pokazalo da je taj dogovor nesprovodiv. Đurišić je preko Save uputio ranjene i bolesne vojnike, zadržavajući glavninu svojih jedinica južno od rijeke, gde je došlo do njihovog sukoba sa ustašama. Nakon poraza u bici na Lijevče polju, sjeverno od Banje Luke i pristajanja dijela jedinica uz Drljevića, Đurišić je bio prinuđen da pregovara sa predstavnicima ustaške vojske o daljem kretanju svojih jedinica prema Austriji.[31] Nakon što se vratio u Zagreb 17. aprila 1945, Drljević je izdao proglas o svom političkom programu i pozvao svoju „vojsku” da se bori protiv nove Jugoslavije i četnika Draže Mihailovića.[32] Đurišić, Petar Baćović, Dragiša Vasić i Zaharije Ostojić su 20. aprila odvedeni u logor Stara Gradiška kod Jasenovca.

Ustaše su ih okupili na polju zajedno sa još 5.000 drugih zarobljenih četnika i tražili od Drljevića i njegovih sljedbenika da izaberu 150 četničkih oficira i intelektualaca koji nisu učestvovali u borbama za pogubljenje.[33] Đurišić, Baćović, Vasić i Ostojić bili su među izabranima.[34] Njih i ostale, ustaše su ukrcale na brodove i prevezli preko Save, gdje su i ubijeni, da li u samom logoru Jasenovac ili u obližnjoj močvari.[33] I Drljević i HOS imali su razlog za zarobljavanje Đurišića. Razlog HOS bio je teror koji je Đurišić sprovodio nad muslimanima u Sandžaku i jugoistočnoj Bosni, dok je Drljević bio protiv Đurišićeve podrške srpsko-crnogorskom unionizmu koji se suprotstavljao Drljevićevom separatizmu.[35] Ostavljeni bez vođe, većina Đurišićevih četnika prešla je u redove Drljevićeve Crnogorske narodne vojske i sa njom se povukla prema austrijskoj granici.[36]

U drugoj polovini maja, pripadnici Crnogorske narodne vojske predali su se Britancima i ubrzo su vraćeni u Jugoslaviju i predati u ruke komunistima.[37] Drljević je uspio da izbjegne hapšenje i zajedno sa svojom suprugom pronašao je utočište u logoru za raseljena lica u Judenburgu.[38] Crna trojka koju su činili Đurišićevi sljedbenici 10. novembra 1945. godine pronašla ih je tamo i ubila prerezavši im grkljane.[35][a]

Nasljeđe[uredi | uredi izvor]

Drljević je 1944. godine preuredio tekst patriotske pjesme „Oj, junaštva svjetla zoro, oj” u pjesmu „Vječna naša”, kako bi proslavio stvaranje marionetskog crnogorskog režima u julu 1941. godine.[39] On je proglašen ratnim zločincem na Nirnberškom procesu 1946. godine.[27] Kada je „Oj, svijetla majska zoro” izabrana za državnu himnu Crne Gore 2006. godine sa dodatnim Drljevićevim stihovima, mnogi crnogorski Srbi i unionisti protestovali su zbog navodne fašističke konotacije.[39]

Drljević se izjašnjavao kao Srbin.[40]

Kritika[uredi | uredi izvor]

Srbobran je na početku 1910. godine kritički pisao o Drljeviću. Naziva ga čuvenim larmašem na Zagrebačkom univerzitetu, sastavljačem „vatrenih” rezolucija, slobodnjakom, obligatnim radikalskim govornikom, jedinim sa Jašom patriotom u Srpstvu, nekoga kome je pokojni patrijarh bio najveća izdajica i nesreća po naš narod. Srbobran ga je okarakterisao kao jednu ekstremno bolesnu ambiciju.[41][42]

Srpski istoričar Milan St. Protić ga je nazvao ustaškim saradnikom i crnogorskim izrodom zbog svoga delovanja u Drugom svetskom ratu.[43]

Važniji radovi[uredi | uredi izvor]

Kao gimnazijalac u Sremskim Karlovcima objavljivao je i srpsku rodoljubivu i poeziju drugih sadržaja, u somborskom listu za djecu i omladinu, Golub,[44][45][46][47][48] kao i sarajevskim novinama Bosanska vila.[49]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Istoričar Jozo Tomašević tvrdi da su ubice bili Đurišićevi sljedbenici.[35] Pisac Gaj Volters ih identifikuje kao trojicu agenata iz Jugoslavije.[38]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Popović, Nebojša. „Crvena Hrvatska i „crnogoroslavlje“: Kako je stvarana istorija Montenegrina”. Sputnik Srbija (na jeziku: rs). Pristupljeno 2021-10-14. 
  2. ^ Drljević 1943, str. 1.
  3. ^ Drljević 1944, str. 162—166.
  4. ^ Pajović 1971, str. 75—89.
  5. ^ Terzić 2006, str. 429—430.
  6. ^ Pajović 1977.
  7. ^ Višnjić, Čedomir (2013). Srbobran 1901.-1914. - Srpsko kolo 1903. - 1914, pp. 399. Zagreb, Beograd: SKD Prosvjeta, Službeni Glasnik. 
  8. ^ Srbobran, br. 236, Drugarski sastanak srpske akademske omladine. Zagreb. 1907. 
  9. ^ Jovović 1924, str. 41–43.
  10. ^ a b v g Rupić 1997, str. 100.
  11. ^ Novica Rakočević (2015). Crna Gora u Prvom svetskom ratu: 1914-1918. Pegaz. ISBN 978-86-427-0935-2. 
  12. ^ https://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj/clanci.119.html:485361-Kralj-nece-sa-Srbijom Краљ неће са Србијом
  13. ^ Vukčević 1994, стр. 238.
  14. ^ а б в г Banac 1992, стр. 290.
  15. ^ Vukčević 1994, стр. 239.
  16. ^ а б в Frank 2010, стр. 84.
  17. ^ Troch, Pieter (2008). „The divergence of elite national thought in Montenegro during the interwar period”. Tokovi Istorije (1—2): 21—37. 
  18. ^ Ramet 2006, стр. 73.
  19. ^ Glenny 2012, стр. 408–409.
  20. ^ Marković-Štedimlija 1937.
  21. ^ Tomasevich 2001, стр. 138–140.
  22. ^ Tomasevich 2001, стр. 272.
  23. ^ Tomasevich 2001, стр. 397–409.
  24. ^ Hoare 2007, стр. 20–24.
  25. ^ Pavlowitch 2007, стр. 74.
  26. ^ а б в Tomasevich 1975, стр. 209.
  27. ^ а б Kurapovna 2009, стр. 62.
  28. ^ Roberts 2007, стр. 353.
  29. ^ Trencsényi & Kopček 2007, стр. 431.
  30. ^ Pajović 1971, стр. 80–88.
  31. ^ Tomasevich 1975, стр. 446–448.
  32. ^ Pajović 1971, стр. 88.
  33. ^ а б Fleming 2002, стр. 147.
  34. ^ Pajović 1987, стр. 100.
  35. ^ а б в Tomasevich 1975, стр. 447–448.
  36. ^ Thomas & Mikulan 1995, стр. 23.
  37. ^ Tomasevich 2001, стр. 148.
  38. ^ а б Walters 2009, стр. 120.
  39. ^ а б Morrison 2009, стр. 193.
  40. ^ Đurković 2013, стр. 130.
  41. ^ Вишњић, Чедомир (2013). Србобран 1901.-1914. - Српско коло 1903. - 1914. Загреб, Београд: СКД Просвјета, Службени Гласник. стр. 484. 
  42. ^ Србобран, бр. 2., Чудо од министра. Загреб. 1910. 
  43. ^ Славковић, Стефан (23. 9. 2021). „Ова власт би да влада вечно”. Нин. 
  44. ^ Дрљевић, Секула (1900). Голуб, Домовини, бр. 8, pp. 119. Сомбор. 
  45. ^ Дрљевић, Секула (1900). Голуб, Нада, бр. 10, pp. 157. Сомбор. 
  46. ^ Дрљевић, Секула (1900). Голуб, Флорентински лав, бр. 19, pp. 298. Сомбор. 
  47. ^ Дрљевић, Секула (1902). Голуб, Сан, бр. 8, pp. 116. Сомбор. 
  48. ^ Дрљевић, Секула (1903). Голуб, Виле, бр. 2, pp. 22. Сомбор. 
  49. ^ Дрљевић, Секула (1901). Босанска вила, бр. 11-12, pp. 196, Николи I Петровићу Његошу. Сарајево. 

Литература[uredi | uredi izvor]

Спољашње везе[uredi | uredi izvor]

Секула Дрљевић на Викимедијиној остави.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Секула_Дрљевић&oldid=27549204”