Dinaridi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Mapa Dinarida
Velebit sa tipičnom odlikom dinarskih planina – kraškim reljefom

Dinaridi (Dinarski Alpi) su planinski masiv u južnoj Evropi, koji se proteže zapadnim delom Balkanskog poluostrva kroz Sloveniju, Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu, Srbiju, Crnu Goru i Albaniju.

Ime[uredi | uredi izvor]

Golija zimi

Dinaridi su dobili ime po planini Dinari, koja se nalazi na granici Dalmacije, Bosanske Krajine i Hercegovine.

Položaj[uredi | uredi izvor]

Dinaridi se pružaju pravcem severozapad–jugoistok, prateći jadransku obalu, pravcem poznatim kao „Dinarski pravac”. Na severozapadu se spajaju sa Julijskim Alpima, a na jugoistoku sa Šarsko-pindski planinskim vencem. Dužina Dinarskog lanca je 645 km. Najviša planina su Prokletije sa Jezerskim vrhom na 2.694 m nadmorske visine, a prosečna visina planina je 1.500–2.200 m, dok su planine na obodu niže.

Geologija i geomorfologija[uredi | uredi izvor]

Geološki gledano ovaj planinski masiv predstavlja orogen formiran tokom procesa Alpske orogeneze. Dinarski orogen zapravo predstavlja deformisanu marginu kontinentalne Jadranske mikroploče, preko koje su obdukovani delovi okeanske kore okeana Neotetisa[1]. I kontinentalni delovi (koji su u tektonski nižoj poziciji) i obdukovani delovi okeanske kore (originalno u tektonski višoj poziciji usled procesa obdukcije) su u periodu od gornje krede do danas zajedno deformisani tokom nekoliko tektonskih faza[1]. Kredna do donjomiocenska tektonika u području Dinarida bila je vezana za faze kompresije, koje su bile uslovljene konvergencijom Jadranske mikroploče i evropskog kontinenta (na istoku), a manifestovana je nabiranjem u nekoliko faza, kao i aktivacijom velikih navlaka i reversnih raseda[2][3][4]. Pretpostavlja se da su ovi tektonski uslovi bili odgovorni i za višefazni oligocensko-miocenski kalko-alkalni magmatizam[4][5][6][7]. Miocenska tektonika karakteriše se ekstenzijom velikih razmera, koja je u Dinaridima pratila ekstenzione procese aktivne u Panonskom basenu. To je dovelo do formiranja dinarskog jezerskog sistema, koji je postojao sve do gornjeg miocena[5][8]. Period neotektonske aktivnosti u Dinaridima karakteriše se kompresionom do transpresionom tektonikom, koja je uslovljena daljim sudaranjem Jadranske mikroploče i stabilnog evropskog kontinenta[9]. U području Dinarida to dovodi do seizmičnosti, koja je najjača na granicama ili blizu granica ploča (dalmatinska obala) i postepeno opada idući prema unutrašnjosti kontinenta.

Dinaridi su, makar prema geološkim i tektonskim karakteristikama podeljeni u dve zone: spoljašnje i unutrašnje Dinaride. Spoljašnji deo Dinarida formiran je u karbonatima (krečnjaci, dolomiti, dolomitni krečnjaci) Jadranske platforme. Zbog svoje geološke građe, Dinaridi su uzeti kao tipičan primer razvoja kraškog procesa u svetu[10]. Pojedini geomorfološki oblici, koje je Jovan Cvijić proučavao upravo na Dinaridima, imaju isti naziv i u svetskoj literaturi (npr. kraško polje, uvala, škrapa)[10]. Unutrašnji deo Dinarida ima mnogo složeniju geološku građu – u osnovi su nisko-metamorfne i sedimentne stene kontinentalnih jedinica Jadranske mikroploče, a preko njih leže okeanske stene, ofioliti i ofiolitski melanž, koje potiču od okeana Neotetisa.

Od geomorfoloških oblika, najbrojniji su oblici kraškog procesa, kako površinski, tako i podzemni. Javljaju se i oblici fluvijalnog procesa, specifičnih za kras (klisure, kanjoni, slepe doline, ponornice, viseće doline). Na visokim planinama, prisutni su i oblici glacijalnog procesa, kao što su cirkovi, valovi, morene, kao i lednička jezera.

Stanovništvo dinarskog kraja[uredi | uredi izvor]

U dinarskom kraju postoji mnogo ostataka ranijih civilizacija. Rimljanima je trebalo tri veka da pokore Ilire, skrivene u gudurama Dinarida. U mirnim vremenima mesno stanovništvo se često odlučivalo na iseljavanje zbog loših uslova života (neprohodnost, izolacija, isprekidanost, loš kvalitet zemljišta, nedostatak vode u mnogim delovima). Zbog toga je ovaj kraj i danas slabo naseljen, a šumarstvo i rudarstvo i do danas su ostale glavne privredne grane ovog kraja.

Specifičnost mesnog stanovništva je njegova visina – smatra se da su ljudi iz dinarskog kraja (tzv. „Dinarci”) najviši u Evropi. Po nekim podacima prosečan odrastao muškarac visok je 185,6 cm, dok su žene niže za nekoliko cm

Planine[uredi | uredi izvor]

Lovćen je planina sa veoma primetnim kraškim reljefom

Najpoznatije planine Dinarskog sistema su:

Galerija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Schmid S., Bernoulli D., Fügenschuh B., Matenco L., Schefer S., Schuster R., Tischler M., Ustaszewski K. 2008. The Alpine – Carpathian – Dinaride orogenic system: correlation and evolution of tectonic units. Swiss J. Geosci. 101: 139 – 183. Schmid, Stefan M.; Bernoulli, Daniel; Fügenschuh, Bernhard; Matenco, Liviu; Schefer, Senecio; Schuster, Ralf; Tischler, Matthias; Ustaszewski, Kamil (2008). „The Alpine-Carpathian-Dinaridic orogenic system: Correlation and evolution of tectonic units” (PDF). Swiss Journal of Geosciences. 101: 139—183. S2CID 55108896. doi:10.1007/s00015-008-1247-3. 
  2. ^ Zelić M., Marroni M., Pandolfi L., Trivić B. 2010b. Tectonic setting of the Vardar suture zone (Dinaric – Hellenic belt): The example of the Kopaonik area (southern Serbia). Ofioliti 35 (1): 49 – 69
  3. ^ Ilić A., Neubauer F. Tertiary to recent oblique convergence and wrenching of the Central Dinarides: Constraints from a paleostress study. Tectonophysics 410: 465 – 484
  4. ^ a b Mladenović, Ana; Trivić, Branislav; Cvetković, Vladica (2015). „How tectonics controlled post-collisional magmatism within the Dinarides: Inferences based on study of tectono-magmatic events in the Kopaonik MTS. (Southern Serbia)”. Tectonophysics. 646: 36—49. doi:10.1016/j.tecto.2015.02.001. 
  5. ^ a b Schefer, Senecio; Cvetković, Vladica; Fügenschuh, Bernhard; Kounov, Alexandre; Ovtcharova, Maria; Schaltegger, Urs; Schmid, Stefan M. (2011). „Cenozoic granitoids in the Dinarides of southern Serbia: Age of intrusion, isotope geochemistry, exhumation history and significance for the geodynamic evolution of the Balkan Peninsula” (PDF). International Journal of Earth Sciences. 100 (5): 1181—1206. S2CID 129765167. doi:10.1007/s00531-010-0599-x. 
  6. ^ Prelević D., Foley S.F., Romer R.L., Cvetković V., Downes H. 2005. Tertiary ultrapotassic volcanism in Serbia: Constraints on petrogenesis and mantle source characteristics. J Petrol 46: 1443–1487
  7. ^ Cvetković, V.; Prelević, D.; Downes, H.; Jovanović, M.; Vaselli, O.; Pécskay, Z. (2004). „Origin and geodynamic significance of Tertiary postcollisional basaltic magmatism in Serbia (Central Balkan Peninsula)”. Lithos. 73 (3–4): 161—186. doi:10.1016/j.lithos.2003.12.004. 
  8. ^ Matenco, L.; Radivojević, D. (2012). „On the formation and evolution of the Pannonian Basin: Constraints derived from the structure of the junction area between the Carpathians and Dinarides”. Tectonics. 31 (6). S2CID 130963080. doi:10.1029/2012TC003206. 
  9. ^ Ustaszewski, Kamil; Herak, Marijan; Tomljenović, Bruno; Herak, Davorka; Matej, Srebrenka (2014). „Neotectonics of the Dinarides–Pannonian Basin transition and possible earthquake sources in the Banja Luka epicentral area”. Journal of Geodynamics. 82: 52—68. doi:10.1016/j.jog.2014.04.006. 
  10. ^ a b Marković M., Pavlović R., Čupković T. 2003. Geomorfologija. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Dinaridi na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Динариди&oldid=26867687”