Insekti u medicini

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Terapija debridmana crvima, na rani na stopalu dijabetičara.

Insekti u medicini su korišćeni od davnina, kako u tradicionalnoj, tako i u modernoj medicini, ponekad sa malo dokaza o njihovoj efektivnosti. Najčešće se koristi pčele, a takođe se koriste i crvi, mravi, skakavci, krpelji kao i pauci.

Medonosna pčela, obezbjeđuje med, polen, matični mliječ, propolis i antiinflamatorni peptid melitin, a njene larve se jedu u nekim društvima. Medicinska upotreba insekata uključuje terapiju crvima za čišćenje rane. Preko hiljadu porodica proteina je identifikovano u pljuvački insekata koji se hrane krvlju i oni mogu da obezbijede korisne ljekove kao što su antikoagulansi, vazodilatatori, antihistaminici i anestetici. Maje su koristile armijskog mrava pri postavljanju hirurškog šava, dok se kineski crni planinski mrav koristi kao lijek za sve.

Tradicionalna i alternativna upotreba[uredi | uredi izvor]

Medicinsku upotrebu insekata i drugih zglavkara širom svijeta istraživao je Mejer Rošou,[1] koji je opisao upotrebu svih glavnih grupa insekata, pauka, crva i mjekušaca i razmatra njihov potencijal kao dobavljača bioaktivnih komponenti.[1] Korišćenje insekata i paukova za liječenje raznih bolesti i povreda ima dugu tradiciju i, nakon što je izdržalo test vremena, smatra se da može da bude efikasno i da daje rezultate.[1] Ponekad je narodno medicinska „logika“ bila zasnovana na Doktrini signatura i izjavi Hipokrata, koji se smatra „ocem medicine“,[2] a koji je rekao: „sličnim stvarima se proizvodi bolest i primjenom sličnih se liječi“, što je imalo psihološkog efekta.[3] Na primjer, za liječenje slučajeva opstipacije, propisivani su baljegari; za mršavljenje se smatralo da pomažu paličnjaci, poznati i kao insekti grančice; za liječenje gubitka kose koristile su se dlakave tarantule, dok se smatralo da će masni crvi, koji podsjećaju na otečene ekstremitete koje izaziva parazit Wuchereria bancrofti, pomoći oboljelima od elefantijaze.[4] Smatralo se da organizam koji ima djelove koji podsjećaju na djelove ljudskog tijela, životinje ili druge objekte, ima koristan značaj za te djelove, životinje ili predmete. Tako su, na primjer, bedrene kosti skakavaca, za koje se govorilo da podsjećaju na ljudsku jetru, koristili autohtoni narodi Meksika za liječenje oboljenja jetre.[5] Ova doktrina je uobičajena u tradicionalnoj i alternativnoj medicini, ali je najistaknutija tamo gdje su medicinske tradicije široko prihvaćene, kao u tradicionalnoj kineskoj medicini i ajurvedi, a manje u zajednici i porodičnoj medicini, što je češće u djelovima Afrike.[6]

Tradicionalna kineska medicina[uredi | uredi izvor]

Tradicionalna kineska medicina uključuje biljnu medicinu, akupunkturu, masažu, vježbe i dijetetsku terapiju. To je tipična komponenta moderne medicinske njege širom istočne Azije i u nekim djelovima jugoistočne Azije, kao što je Tajland. Insekti su vrlo često uključeni kao dio biljne medicinske komponente tradicionalne kineske medicine, a njihova medicinska svojstva i primjena su široko prihvaćeni i dogovoreni.[7]

Kineski crni planinski mrav — Polyrhachis vicina, koristi se kao lijek za sve, posebno kod starijih osoba. Za njega se smatra da produžava život, ima svojstva protiv starenja, obnavlja Či i povećava muškost i plodnost.[8] Nedavno interesovanje za ljekovite kvalitete mrava dovelo je do toga da britanski istraživači prouče potencijal ekstrakta da služi kao sredstvo za borbu protiv raka.[9] Ekstrakt kineskog crnog planinskog mrava se obično konzumira pomiješan sa vinom.[10]

Indija i Ajurveda[uredi | uredi izvor]

Ajurveda je drevni tradicionalni indijski tretman koji je skoro univerzalno uključen uz zapadnu medicinu kao tipična komponenta medicinskog liječenja u Indiji.[11] Iako je ajurvedska medicina često efikasna, doze mogu da budu nedosljedne i ponekad mogu da budu kontaminirane toksičnim teškim metalima.[12]

Za termite se smatra da liječe razne bolesti, i specifične i nejasne. Obično se humka ili dio humke iskopa, a termiti i arhitektonske komponente humke se zajedno samelju u pastu koja se zatim nanosi lokalno na zahvaćena područja ili, rjeđe, pomiješa se sa vodom i konzumira.[13] Smatra se da ovaj tretman liječi čireve, reumatske bolesti i anemiju.[12] Takođe je predloženo da se koristi kao opšte sredstvo za ublažavanje bolova i poboljšanje zdravlja.[12]

Larve jatrofe lisnog rudara su oblik insekata sa najvećim ekonomskim uticajem na poljoprivredu, beru se, kuvaju i gnječe u pastu koja se primjenjuje lokalno za izazivanje laktacije, smanjenje temperature i umirivanje gastrointestinalnog trakta.[12][13]

Afrika[uredi | uredi izvor]

Za razliku od Kine i Indije, tradicionalna medicina sa insekatima u Africi je izuzetno promjenjiva. To je uglavnom regionalno, sa nekoliko, ako ih uopšte ima, većih sporazuma o tome koji insekti su korisni kao tretmani za koje bolesti.[13] Većina medicinskih tretmana insekatima se prenosi kroz zajednice i porodice, umjesto da se predaje na univerzitetskim ustanovama, kao što to ponekad rade tradicionalna kineska medicina i ajurveda, dok većina praksi tradicionalne medicine zahtijeva osobu u ulozi „iscjelitelja“.[13]

Skakavci se obično jedu kao poslastica i odličan izvor proteina i konzumiraju se u medicinske svrhe.[13] Oni se obično sakupljaju, suše na suncu, a zatim melju u prah.[13] Prašak zatim može da se pretvori u pastu kada se pomiješa sa vodom i pepelom i nanosi se na čelo da bi se ublažio bol od jakih glavobolja.[13] Pored toga, same glavobolje mogu da se spriječe tako što „iscjelitelj“ ubaci pastu pod kožu na potiljku oboljele osobe.[13]

Termiti se takođe koriste u djelovima Afrike, slično kao u Indiji.[12] Djelovi humke se iskopaju, kuvaju i pretvaraju u pastu, koja zatim može da se nanese na spoljašnje rane da bi se spriječila infekcija, a može da se i konzumira za liječenje unutrašnjih krvarenja.[13] Termiti se koriste ne samo kao oblik lijeka, već i kao medicinsko sredstvo. Ako „iscjelitelj” želi da ubaci lijek ispod kože, često će taj lijek namazati po koži pacijenta, a zatim uzeti termita i staviti ga na kožu pacijenta.[13] Kada termit ujede, njegova donja vilica efikasno služi kao uređaj za ubrizgavanje.[13]

Amerike[uredi | uredi izvor]

Armijski mrav, kojeg su u Novom svijetu koristile Maje pri postavljanju hirurškog šava, u kojem su koristile njihove čeljusti kako bi držali ranu zatvorenu.

Amerike su bile pod snažnijim uticajem doktrine signatura nego Kina, Indija ili Afrika, najvjerovatnije zbog njihove kolonijalne istorije sa Evropom. Većina upotrebe insekata u medicini povezana je sa Centralnom Amerikom i djelovima Južne Amerike, a ne sa Sjevernom Amerikom, dok se većina zasniva na medicinskim tehnikama autohtonih naroda.[5] Trenutno, lijek od insekata se praktikuje mnogo rjeđe nego u Kini, Indiji ili Africi, iako je još uvijek relativno čest u ruralnim oblastima sa velikom domorodačkom populacijom.[5]

Skakavci, Grasshopper i Chapulines, obično se konzumiraju kao tostirano regionalno jelo u nekim djelovima Meksika, ali se takođe koriste u medicini.[5] Za njih se smatra da služe kao dijuretik, za liječenje bolesti bubrega, za smanjenje otoka i za ublažavanje bolova kod poremećaja crijeva kada se konzumiraju.[5] Međutim, postoje određeni rizici povezani sa konzumiranjem skakavaca Chapulines, jer je poznato da sadrže nematode koje mogu da se prenesu na ljude nakon konzumiranja.[14]

Slično termitima u Africi, domorodački narodi Centralne Amerike ponekad su koristili mrave kao ljekovita sredstva.[5] Maje su koristile armijskog mrava pri postavljanju hirurškog šava, u kojem su koristile njihove čeljusti kako bi držali ranu zatvorenu.[5] To je uključivalo rastezanje mrava i držanje njegovih vilica do ivica rane; kada bi ugrizao, grudni koš i stomak su uklanjani, a glava je ostala da drži ranu zajedno.[5] Smatralo se da izlučevine pljuvačne žlijezde mrava imaju antibiotska svojstva.[5] Otrov crvenog mrava bera korišćen je za liječenje reumatizma, artritisa i poliomijelitisa putem imunološke reakcije izazvane njegovim ubodom. Ova tehnika, u kojoj je mravima dozvoljeno da kontrolisano ubodu pogođena područja, još uvijek se koristi u nekim sušnim ruralnim oblastima Meksika.[5]

Svilena buba, Bombyx mori, takođe se obično konzumirala i kao regionalna hrana i u medicinske svrhe u Centralnoj Americi nakon što su je u Novi svijet donijeli Španci i Portugalci.[5] Konzumiraju se samo nezreli. Kuvane lutke su se jele za liječenje apopleksije, afazije, bronhitisa, upale pluća, konvulzija, krvarenja i učestalog mokrenja.[5] Izmet koji proizvode larve se takođe jede za poboljšanje cirkulacije i ublažavanje simptoma kolere (intenzivno povraćanje i dijareja).[5]

Proizvodi medonosne pčele[uredi | uredi izvor]

Proizvodi medonosne pčele su najčešće korišćeni medicinski proizvodi od insekata u istoriji.

Proizvodi medonosne pčele se koriste u medicini u apiterapiji širom Azije, Evrope, Afrike, Australije i Amerike uprkos činjenici da medonosna pčela nije uvedena u Ameriku sve do kolonizacije od strane Španije i Portugalije. Oni su najčešći medicinski proizvod od insekata u istoriji i trenutno.[5]

Med je najčešći pčelinji proizvod koji se koristi u medicinske svrhe.[13] Može se nanijeti na koži za liječenje prekomjernog ožiljnog tkiva, osipa i opekotina,[15] a može se primijeniti i kao oblog na oči za liječenje infekcije.[12] Takođe se konzumira za probleme sa varenjem i za poboljšanje opšteg zdravlja, a može se zagrijavati i konzumirati za liječenje prehlade, kašlja, infekcija grla, laringitisa, tuberkuloze i plućnih bolesti.[5]

Apitoksin ili otrov medonosne pčele, može se primijeniti direktnim ubodom za ublažavanje artritisa, reumatizma, polineuritisa i astme.[5] Propolis, smolastu, voštanu mješavinu koju sakupljaju pčele i koja se koristi kao izolator i zaptivač košnica, često konzumiraju žene u menopauzi zbog visokog sadržaja hormona, a smatra se da ima antibiotska, anestetička i antiinflamatorna svojstva.[5] Matični mliječ se koristi za liječenje anemije, čira na dvanaestopalačnom crijevu, arterioskleroze, hipotenzije, hipertenzije i inhibicije seksualnog libida.[5] Pčelinji hljeb ili pčelinji polen, jede se kao opšte sredstvo za obnavljanje zdravlja i smatra se da pomaže u liječenju unutrašnjih i spoljašnjih infekcija.[5] Jedan od glavnih peptida u pčelinjem otrovu, melitin, ima potencijal da liječi upale kod oboljelih od reumatoidnog artritisa i multiple skleroze.[16] Svi ovi pčelinji proizvodi se redovno proizvode i prodaju, posebno preko interneta i u prodavnicama zdrave hrane, iako nijedan još nije odobren od strane FDA, Uprave za hranu i ljekove Sjedinjenih Američkih Država.[17]

Savremene naučne upotrebe[uredi | uredi izvor]

Iako su insekti bili naširoko korišćeni tokom istorije za liječenje na skoro svim kontinentima, relativno malo medicinskih entomoloških istraživanja sprovedeno je od revolucionarne pojave antibiotika. Veliko oslanjanje na antibiotike, zajedno sa nelagodnošću kod korišćenja insekata u zapadnoj kulturi, ograničilo je polje farmakologije insekata sve dok porast infekcija otpornih na antibiotike nije pokrenuo farmaceutska istraživanja u potrazi za novim resursima. Zglavkari predstavljaju bogat i uglavnom neistražen izvor novih ljekovitih jedinjenja.[18]

Terapija crvima[uredi | uredi izvor]

Terapija crvima je namjerno unošenje živih, dezinfikovanih larvi muva (crvi) u rane mekog tkiva da bi se selektivno očistilo nekrotično tkivo. Ovo pomaže u sprječavanju infekcije, a takođe ubrzava zarastanje hronično inficiranih rana i čireva.[19] Vojni hirurzi još od antike su primijetili da rane koje nisu bile liječene nekoliko dana, a koje su tretirane crvima, zarastaju bolje od rana koje nisu toliko tretirane crvima.[20] Crvi luče nekoliko hemikalija koje ubijaju mikrobe, uključujući alantoin, ureu, fenilacetetnu kisjelinu, fenilacetaldehid, kalcijum-karbonat, proteolitičke enzime i mnoge druge.[21]

Crve su za zarastanje rana koristile Maje i autohtoni narodi Australije. U skorije vrijeme, korišćeni su u renesansnoj Evropi, u Napoleonovim ratovima, Američkom građanskom ratu i u Prvom i Drugom svjetskom ratu.[22][23] I dalje se koriste u vojnoj medicini.[24]

Apiterapija[uredi | uredi izvor]

Apiterapija je medicinska upotreba pčelinjih proizvoda kao što su med, polen, pčelinji hleb, propolis, matični mliječ i pčelinji otrov.[25] Jedan od glavnih peptida u pčelinjem otrovu, nazvan melitin, ima potencijal da liječi upale kod oboljelih od reumatoidnog artritisa i multiple skleroze. Melitin blokira ekspresiju inflamatornih gena, čime se smanjuje otok i bol. Primjenjuje se direktnim ubodom insekata ili intramuskularnim injekcijama. Pčelinji proizvodi pokazuju širok spektar antimikrobnih faktora i u laboratorijskim studijama i pokazalo se da ubijaju bakterije otporne na antibiotike, ćelije raka pankreasa i mnoge druge infektivne mikrobe.[16]

Španska mušica[uredi | uredi izvor]

Španska mušica je smaragdnozelena buba tvrdokrilac — Lytta vesicatoria, iz porodice žutih buba — Meloidae.[26] Ona i druge takve vrste korišćene su u preparatima koje su nudili tradicionalni apotekari. Insekt je izvor terpenoidnog kantaridina, toksičnog sredstva za stvaranje plikova koji se nekada koristio kao afrodizijak.[27][28]

Insekti koji se hrane krvlju[uredi | uredi izvor]

Komarci, kao i ostali insekti koji se hrane krvlju, imaju veliku količinu proteina u svojoj pljuvačci.

Mnogi insekti koji se hrane krvlju kao što su krpelji, obadi i komarci, ubrizgavaju više bioaktivnih jedinjenja u svoj plijen. Ove insekte su praktičari istočne medicine koristili stotinama godina da bi spriječili stvaranje krvnih ugrušaka ili trombozu.[29] Međutim, savremena medicinska istraživanja su tek nedavno počela da istražuju potencijal za razvoj ljekova od pljuvačke insekata koji se hrane krvlju. Ova jedinjenja u pljuvački tih insekata su sposobna da olakšaju hranjenje krvlju sprječavanjem koagulacije trombocita oko rane i obezbjeđuju zaštitu od imunološkog odgovora domaćina. Trenutno je preko 1,280 različitih porodica proteina povezano sa pljuvačkom organizama koji se hrane krvlju,[30] uključujući inhibitore agregacije trombocita, ADP, arahidonsku kisjelinu, trombin, PAF, antikoagulanse, vazodilatatore, vazokonstriktore antihistaminike, blokatore natrijumovih kanala, inhibitore komplementa, formirače pora, inhibitore angiogeneza, anestetike, AMP i molekule za prepoznavanje mikrobnih obrazaca i pojačivače/aktivatore parazita.[16][31]

Trenutno je napravljen preliminarni napredak u istraživanju terapeutskih svojstava krpeljskog antikoagulansnog peptida (TAP) i ikolarisa, novog inhibitora puta rekombinantnog tkivnog faktora (TFPI) iz pljuvačne žlijezde krpelja Ixodes scapularis.[32] Pored toga, pokazalo se da ikolaris, inhibitor tkivnog faktora, blokira rast primarnog tumora i angiogenezu u modelu glioblastoma.[33] Uprkos snažnom potencijalu ovih jedinjenja za upotrebu kao antikoagulansa ili imunomodulatornih ljekova, trenutno na tržištu nema savremenih ljekova, razvijenih iz pljuvačke insekata koji se hrane krvlju.[16]

Paukoliki zglavkari[uredi | uredi izvor]

Paukova svila i otrov se često koriste u medicinske svrhe.

Poput biljaka i insekata, paukoliki zglavkari, kao što su pauci i škorpije, takođe se hiljadama godina koriste u tradicionalnoj medicinskoj praksi. Nedavna naučna istraživanja prirodnih bioaktivnih faktora su se povećala, što je dovelo do ponovnog interesovanja za komponente otrova kod mnogih životinja. Godine 1993. margatoksin je sintetizovan iz otrova centralnoameričkog škorpiona, Centruroides margaritatus.[34] To je peptid koji selektivno inhibira kalijumove kanale zavisne od napona. Patentiran od strane kompanije Merck, ima potencijal da spriječi hiperplaziju neointime, čest uzrok otkazivanja bajpas grafta.[35]

Pored medicinske upotrebe jedinjenja za odbranu pauka, velika količina istraživanja je nedavno usmjerena na sintezu i upotrebu paukove svile kao skele za stvaranje ligamenata. Paukova svila je idealan materijal za sintezu medicinskih kožnih transplantata ili ligamentnih implantata jer je jedno od najjačih poznatih prirodnih vlakana i izaziva mali imuni odgovor kod životinja. Paukova svila takođe može da se koristi za pravljenje finih šavova za šivenje nerava ili očiju kako bi se zaliječili sa malim ožiljcima. Medicinska upotreba paukove svile nije nova ideja, ona se hiljadama godina koristi za borbu protiv infekcija i zarastanje rana. Zbog toga što je lagana i jaka, naučnici pokušavaju da je proizvedu u kozjem mlijeku i u listovima biljaka pomoću genetičkog inžinjeringa.[36][37]

Psihoaktivni škorpioni[uredi | uredi izvor]

Novinski izvještaji iz 2001. tvrde da upotreba škorpiona u psihoaktivne svrhe postaje sve popularnija u Aziji.[38] Zavisnici od heroina u Avganistanu navodno puše sušene škorpije ili koriste ubode škorpiona da bi se naduvali kada heroin nije dostupan. Upotreba škorpiona kao psihoaktivne droge navodno daje trenutni nivo iste jačine ili još jače od heroina. Međutim, malo je informacija o dugoročnim efektima upotrebe otrova škorpiona.[39] „Pomama za ubodom škorpiona“ je takođe porasla u Indiji sa sve manjom dostupnošću drugih droga i alkohola dostupnih mladima.[40] Mladi ljudi navodno hrle na ivice autoputa gdje mogu da kupe ubode škorpiona koji posle nekoliko minuta intenzivnog bola, navodno izazivaju šest do osam sati osjećaj blagostanja,[41] a cijena je od 100 do 150 indijskih rupija.[42]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Meyer-Rochow, Victor Benno (2017). Therapeutic arthropods and other, largely terrestrial, folk-medicinally important invertebrates: a comparative survey and review. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. str. 1—31. 
  2. ^ „Hippocrates”. Microsoft Encarta Online Encyclopedia. Microsoft Corporation. Arhivirano iz originala 31. 10. 2009. g. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  3. ^ „Like cures like”. homeopathyschool.com. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  4. ^ Morrison, William (16. 4. 2019). „What Is Elephantiasis?”. healthline.com. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  5. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p Ramos-Elorduy; de Concini, J.; Moreno, J.M. Pino (1988). „The utilization of insects in the empirical medicine of ancient Mexicans”. Journal of Ethnobiology. 8 (2): 195—202. 
  6. ^ „WHO global report on traditional” (pdf). who.int. World Health Organization. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  7. ^ Deyrup, Stephen T.; Stagnitti, Natalie C.; Perpetua, Mackenzie J.; Wong-Deyrup, Siu Wah. „Drug Discovery Insights from Medicinal Beetles in Traditional Chinese Medicine”. ncbi.nlm.nih.gov. doi:10.4062/biomolther.2020.229. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  8. ^ „Insect Pollination” (pdf). lms.su. Pristupljeno 18. 3. 2022. [mrtva veza]
  9. ^ „Insects boost immune system”. BBC. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  10. ^ „Chinese Herbal Medicine”. sciencedirect.com. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  11. ^ „Ayurveda”. hopkinsmedicine.org. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  12. ^ a b v g d đ Chakravorty, J.; Ghosh, S.; Meyer-Rochow, Victor Benno (2011). „Practices of entomophagy and entomotherapy by members of the Nyishi and Galo tribes, two ethnic groups of the state of Arunachal Pradesh (North-East India)”. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 7: 5. PMC 3031207 Slobodan pristup. PMID 21235790. doi:10.1186/1746-4269-7-5. 
  13. ^ a b v g d đ e ž z i j k Srivastava, S.K.; Babu, N.; Pandey, H. (2009). „Traditional insect bioprospecting--As human food and medicine”. Indian Journal of Traditional Knowledge. 8 (4): 485—494. 
  14. ^ Yazawa, Maki (15. 2. 2021). „The History of Chapulines”. ice.edu. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  15. ^ Feng, Ying; Zhao, Min; He, Zhiyong; Chen, Z.; Sun, L. (2009). „Research and utilization of medicinal insects in China”. Entomological Research. 39 (5): 313—316. S2CID 84306843. doi:10.1111/j.1748-5967.2009.00236.x Slobodan pristup. 
  16. ^ a b v g Ratcliffe, N. A. (2011). Insect Biochemistry and Molecular Biology. str. 41. 
  17. ^ Schneider, Andrew (7. 11. 2011). „Tests Show Most Store Honey Isn't Honey”. foodsafetynews.com. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  18. ^ Dossey, A.T. (2010). „Insects and their chemical weaponry: new potential for drug discovery”. Natural Product Reports. 27 (12): 1737—1757. PMID 20957283. doi:10.1039/c005319h. 
  19. ^ Sun, Xinjuan; Jiang, Kechun; Chen, Jingan; Wu, Liang; Lu, Hui; Wang, Aiping; Wang, Jianming (2014). „A systematic review of maggot debridement therapy for chronically infected wounds and ulcers”. International Journal of Infectious Diseases. 25: 32—7. PMID 24841930. doi:10.1016/j.ijid.2014.03.1397 Slobodan pristup. 
  20. ^ Whitaker, I.S.; Twine, C.; Whitaker, M.J.; Welck, M.; Brown, C.S.; Shandall, A. (2007). „Larval therapy from antiquity to the present day: Mechanisms of action, clinical applications and future potential”. Postgraduate Medical Journal. 83 (980): 409—13. PMC 2600045 Slobodan pristup. PMID 17551073. doi:10.1136/pgmj.2006.055905. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  21. ^ Heuer, Heike; Heuer, Lutz (2011). „Blowfly Strike and Maggot Therapy: From Parasitology to Medical Treatment”. Ur.: Mehlhorn, Heinz. Nature Helps. Parasitology Research Monographs. str. 301—23. ISBN 978-3-642-19381-1. 
  22. ^ Sherman, R. A.; Hall, M.J.R.; Thoma, S. (2000). „Medicinal Maggots: An Ancient Remedy for Some Contemporary Afflictions”. Annual Review of Entomology. 45: 55—81. PMID 10761570. doi:10.1146/annurev.ento.45.1.55. 
  23. ^ Donnelly, J. (1998). „Wound healing–from poultices to maggots. (a short synopsis of wound healing throughout the ages)”. The Ulster Medical Journal. 67 Suppl 1: 47—51. PMC 2448900 Slobodan pristup. PMID 9807955. 
  24. ^ Heitkamp, Rae A.; Peck, George W.; Kirkup, Benjamin C. (2013). „Maggot Debridement Therapy in Modern Army Medicine: Perceptions and Prevalence”. Military Medicine. 177 (11): 1411—1416. PMID 23198524. doi:10.7205/milmed-d-12-00200 Slobodan pristup. 
  25. ^ Luo, Xuan; Dong, Yating; Gu, Chen; Zhan, Xueli; Ma, Haile (3. 11. 2021). „Processing Technologies for Bee Products: An Overview of Recent Developments and Perspectives”. sciencedirect.com. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  26. ^ Carter, Alan (16. 7. 2019). „What Is Spanish Fly, Exactly?”. healthline.com. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  27. ^ Froberg, Blake A. (2010). „Animals”. Ur.: Holstege, Christopher P.; Neer, Thomas; Saathoff, Gregory B.; Furbee, R. Brent. Criminal Poisoning: Clinical and Forensic Perspectives. Jones & Bartlett. str. 39—48, esp. 41, 43, 45ff. ISBN 978-1449617578. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  28. ^ Anon. (2012) [2009]. „Cantharide”. Farlex Partner Medical Dictionary. Farlex. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  29. ^ Yang, X.; Hu, K.; Yan, G. (2000). Fibrinogenolytic components in Tabanid, an ingredient in traditional Chinese medicine and their properties (na jeziku: kineski). J. Southwest Agric. Univ. str. 22. 
  30. ^ Ribeiro, J.M.C.; Arca, B. (200). From sialomes to the sialoverse: an insight into salivary potion of blood-feeding insects. Adv. Insect Physiol. str. 37. 
  31. ^ Francischetti, I.M.B.; Mather, T.N.; Ribeiro, J.M.C. (2005). Tick saliva is a potent inhibitor of endothelial cell proliferation and angiogenesis. Thromb. Haemost. str. 94. 
  32. ^ Maritz-Olivier, C.; Stutzer, C.; Jongejan, F. (2007). Tick anti-hemostatics: targets for future vaccines and therapeutics. Trends Parasitol. str. 23. 
  33. ^ Carneiro-Lobo, T.C.; Konig, S.; Machado, D.E. (2009). Ixolaris, a tissue factor inhibitor, blocks primary tumor growth and angiogenesis in a glioblastoma model. J. Thromb. Haemost. str. 7. 
  34. ^ Johnson, B. A.; Stevens, S. P.; Williamson, J. M. (decembar 1994). „Determination of the three-dimensional structure of margatoxin by 1H, 13C, 15N triple-resonance nuclear magnetic resonance spectroscopy”. Biochemistry. 33 (50): 15061—70. PMID 7999764. doi:10.1021/bi00254a015. 
  35. ^ Costa-Neto, E. M. (2005). „Animal-based medicines: biological prospection and the sustainable use of zootherapeutic resources”. An. Acad. Bras. Ciênc. 77 (1): 33—43. PMID 15692677. doi:10.1590/s0001-37652005000100004 Slobodan pristup. 
  36. ^ „Artificial Skin Spun from Spider Silk | Golden Orb-Weaver Spiders | Skin Grafts & Medical Technologies”. livescience.com. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  37. ^ Vendrely, C.; Scheibel, T. (2007). „Biotechnological Production of Spider-Silk Proteins Enables New Applications”. Macromolecular Bioscience. 7 (4): 401—409. PMID 17429812. doi:10.1002/mabi.200600255. 
  38. ^ „Smoking Scorpions For a New High”. Wired. 11. 11. 2001. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  39. ^ „Most Frequently Accessed Articles, September 2004-September 2005*”. Academic Medicine. 81 (1): 7. januar 2006. ISSN 1040-2446. S2CID 220575893. doi:10.1097/00001888-200601000-00004 Slobodan pristup. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  40. ^ „iSARMS.com - Review Selective Androgen Receptor Modulators”. treatmentsolutionsnetwork.com. Arhivirano iz originala 18. 04. 2015. g. Pristupljeno 18. 3. 2022. 
  41. ^ Macdonald, David (2007). Drugs in Afghanistan: opium, outlaws and scorpion tales. Pluto. 
  42. ^ Uliah, Izhar (16. 4. 2016). „Smoking dead scorpions is KP's latest dangerous addiction”. dawn.com. Pristupljeno 18. 3. 2022. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Инсекти_у_медицини&oldid=27439109”