Srbi u Habzburškoj monarhiji

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Nakon Turskih osvajanja srpskih teritorija i pada Srpske srednjevekovne države Srbi su se masovno selili u Ugarsku i okolne zemlje koje nisu bile zahvaćene Otomanskom najezdom. Nakon Mohačke bitke (1526) i turskog osvajanja Ugarske 1541. Srbi su naseljavani u neosvojene delove Ugarske i Mletačku republiku. Austrija je u drugoj polovini 16. veka u graničnom pojasu prema Turskoj osnovala Vojnu granicu (krajnu). Turska je takođe u svom graničnom pojasu prema Austriji, na prvoj liniji odbrane, osnivala krajne u kojima je stacionirala pomoćne trupe sa Srbima krajišnicima.

Vojna krajina[uredi | uredi izvor]

Služeći kao graničari, braneći carevinu od turskih upada iz Bosne, Srbi su od Austrije dobijali zemlju i izvesne povlastice. 1538. godine su dobili pravo da biraju seoske knezove, oficire, sudije. Car Rudolf II Habzburški je 1579. Vojnu krajinu predao nadvojvodi Karlu II Štajerskom, koji je na reci Kupi, izgradio pograničnu tvrđavu. Tvrđava, po njemu nazvana Karlovac, postala je središte Vojne granice.

Objavljivanjem Vlaških statuta, Austrija je 1630. izdvojila Vojnu krajinu iz sastava Hrvatske i utvrdila njen status. Srbi su priznati kao zajednica, potvrđene su im povlastice, vasništvo nad zemljom , pravo izbora knezova i sudija. Granica je potčinjena austrijskom ministarstvu rata u Beču, uz dodatne obaveze da ratuju i izvan granica Krajne, u svim ratovima koje je vodila Austrija.

Srbi – krajišnici[uredi | uredi izvor]

Povlastice date Srbima Vlaškim statutima kasnije su na razne načine ograničavane i osporavane. Ugarsko plemstvo se protivilo srpskim ,,privilegijama” i zahtevalo da se ukinu, Srbi potčine kao kmetovi. Katolička crkva je radila na unijaćenju i pokatoličavanju Srba, zahtevajući da joj plaćaju desetinu. Posle Bečkog rata 1699. Vojna krajina je proširena do ušća reke Une u Savu kod Karpata, a duž Save, Dunava, Tise i Moriša su osnovane nove krajine, Posavsko-podunavska i Potisko-pomoriška. U nove krajine naseljeni su Srbi prispeli u Ugarsku za vreme Velike seobe Srba, pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, kad su ponovo priznati kao narodna zajednica. S obzirom na to da su Srbi, povlačenjem Turaka, postali većinsko stanovništvo u Sremu, istočnoj Slavoniji, Bačkoj i Banatu, Austrija je u 18. veku preduzela kolonizaciju i u te zemlje naselila Nemce, Mađare, Čehe, Slovake, Rusine.

Oduzimanje ,,privilegija”, uvođenje raznih nameta, pretvaranje graničara u kmetove i njihovo podređivanje županijskoj vlasti nagnalo je Srbe da napuštaju službu, a mnoge da se isele iz Habzburške carevine. Tako se iz dela granice oko Moriša i Tise 1751/1753 u Rusiju, u područje oko reke Dnjepra, preselilo na desetine hiljada Srba graničara i njihovih porodica, gde su obrazovali Novu Serbiju i Slavjanoserbiju.

Slično stanje vladalo je i među srpskim civilnim stanovništvom, na koje je vršen svakojaki pritisak. Ugarski parlament je 1723. doneo odluku da se svi doseljeni Srbi kao kmetovi potčine mađarskom plemstvu.

Vojvodina[uredi | uredi izvor]

Odlukom ugarskog  parlament Srbi su 1791. godine postali ravnopravni građani Ugarske, ali ravnopravnost nije primenjivana u praksi. Mađari su izbegavali zvanično ima naroda – Srbi i upotrebljavali uvredljiva imena. Pored toga, sprovodili su mađarizaciju i nemetali mađarski jezik.

Majska skupština 1848. godine[uredi | uredi izvor]

1848. godine Mađarska se odvojila od Austrije i proglasila nezavisnost. Srbi su tada zatražili da u okviru Ugarske dobiju autonomiju sa svojim vojvodom, grbom i zastavom, zaštitu pravoslavne vere i pravo na upotrebunarodnog jezika i ćirilice. Vođa revolucije Lajoš Košut je grubo odgovorio da će ,,sva sporna pitanja sa Srbima rešiti mačem”. Zbog takvog stava mađarskog vođstva u Sremskim Karlovcima je u maju 1848. sazvana Majska skupština najistaknutijih srpski predstavnika iz Ugarske, na kojoj je proglašena Srpska vojvodina. U sastav Vojvodine trebalo je da uđu Bačka, Banat, Srem i Baranja.

Za vojvodu je proglašen graničarski pukovnik Stevan Šupljikac, a mitropolit Josif Rajačić za patrijarha. Ustanovljen je Glavni odbor, sa Đorđem Stratimirovićem na čelu, a u svim većim mestima pododbori. Objavljeno je sklapanje saveza sa Hrvatskom.

Ugarska vlada i bečki dvor su proglašenje Vojvodine nazvali buntovničkim postupkom. Protiv Srba u Vojvodini počeo je pravi rat i oni su osnivali vojne odrede koji su tokom leta 1848. vodili žestoke bitke sa Mađarima. Iz Srbije su pristigli mnogi dobrovoljci, koje je predvodio Stevan Knićanin.

U jesen 1848. Austrija je objavila rat Mađarskoj. To je uticalo da Austrija i zvanično, 15. decembra, prizna ,,Vojvodstvo Srbiju i Tamiški Banat” kao zasebnu krunsku oblast. Habzburški car je ujedno bio i srpski vojvoda. Vojvodina je posle priznanja izdvojena iz sastava Ugarske i potčinjena Austriji. Za sedište Vojvodstva je umesto Novog Sada, gde su Srbi činili većinu, određen Temišvar.

Zbog rata sa Sardinijskom kraljevinom u severnoj Italiji, koju je pomagala Francuska, Austrija je Ugarskoj učinila ustupak. Decembarskim patentom 1860. Franc Jozef je ukinuo Vojvodinu i ona je ponovo postala deo Mađarske. Iste godine u Austrijskom carstvu je ukinut apsolutizam i uveden ustav[1].

Poznati Srbi u Habzburškoj monarhiji[uredi | uredi izvor]

Plemstvo[uredi | uredi izvor]

Sveštenstvo[uredi | uredi izvor]

Političari[uredi | uredi izvor]

Ostali[uredi | uredi izvor]

Porodice[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „POLITIČKI I KULTURNI ŽIVOT SRBA U HABZBURŠKOJ MONARHIJI OD SABORA 1790. DO REVOLUCIJE 1848. GODINE - Kulturni centar Novog Sada - Kulturni centar Novog Sada”. www.kcns.org.rs (na jeziku: srpski). 2017-08-10. Pristupljeno 2023-04-25. 
  2. ^ Vojvodina. Zoran Kolundžija, Zoran. Kolundžija (Fototipsko izd izd.). Novi Sad: Prometej. 2008. ISBN 978-86-515-0306-4. OCLC 442160080. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Срби_у_Хабзбуршкој_монархији&oldid=27013909”